محەمەد کورد عەلی

ئامادەکردنی: مانو بەرزنجی

ناوی محەمەد کوڕی عەبدولڕەزاق کوڕی محەمەدە، بە کورد عەلی ناسراوە. بیرمەند، ئەدیب، زمانزان و مێژوونووس.

لە ساڵی 1876 لە باوکێکی کورد و دایکێکی چەرکەسی لە دیمەشق لە دایکبووە.

سەرەتای ژیان

باپیری محەمەد کورد عەلی خەڵکی شاری سلێمانی بووە هەر لەو شارەش لە دایکبووە. لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا هاتووەتە دیمەشق.

محەممەد کورد عەلی زۆر حەزی لە نووسین و ڕۆژنامەگەری بووە و هەر لە منداڵییەوە حەزی لە خوێندنەوەی کتێب و کۆکردنەوەی کتێبەکان لە سەرەتاوە پەرەی پێداوە. هەرچەندە خۆی نەخوێندەوار بوو، بەڵام باوکی هانی دەدا بۆ بەدەستهێنانی کتێب، و هاوکاری پێویستی پێدەکرد بۆ ئەوەی خاوەنی کتێب بێت. کورد عەلی لەگەڵ پەرەسەندنی لێهاتوویی زیاتر لە زانست و زماندا، دەستی کرد بە خوێندنەوەی ڕۆژنامە و گۆڤار بە زمانەکانی فەرەنسی و تورکی و عەرەبی. لە تەمەنی شانزە ساڵیدا خەریکی نووسینی بابەتی هەواڵ بووە و لەلایەن ڕۆژنامەکانەوە مووچەی پێدەدرا. پیشەکەی لەم خاڵەدا نەوەستا، شیعری عەرەبی و ڕیتۆریکی قافیەیی خۆشدەویست؛ و لەگەڵ زانایانی باڵای ناوخۆیی ناسراو لەو کاتەدا پەیوەندییەکی نزیکیان هەبوو، سوودی لە زانیاری و ئەدەبیاتەکانیان وەرگرت، وەک: سالم بوخاری، شێخ محەمەد ئەلموبارەک، و شێخ تاهر ئەلغەزعەری.

لە ساڵی 1897دا سەرپەرشتیکردنی هەفتەنامەی حکومی (شام)ی پێ سپێردراوەو بۆ ماوەی سێ ساڵ ئەم کارەیەدا ماوەتەوەو. پاشان کورد عەلی لەگەڵ گۆڤاری (ئەلموقتەف) لە میسر بۆ ماوەی پێنج ساڵ کاری کردووە هەر لەو رێگەیەوە ناوبانگی لە میسڕدا بڵاوبۆتەوە.

کورد عەلی دوای ئەو ناوبانگە زۆرە بەرەو میسر گەشت دەکات بۆ ماوەی دە مانگ لەوێ دەمێنیتەوە و لەو ماوەیەدا وەک سەرنووسەری ڕۆژنامەی ئەلڕەعد ئەلمەسری (پێشڕەوی میسری) کاری کردووە. لەو ماوەیەی لەوێ بوو بە زۆرێک لە زانا و پیاوە ئەدەبییەکان و بیرمەندان ئاشنا بوو، ئەمەش ئاسۆی زیاتر فراوانتر کرد و ناوبانگەکەی ئەوەندە زیاتر بوو کە ناوەکەی لە میسر کەمتر لە بەناوبانگترین نووسەران و زۆر باشترین زانایانی ئەو سەردەمە نەناسرا.

گەڕانەوەی بۆ دیمەشق ناپاکی کردن بەرامبەری کە دەبێتە هۆی فەرمانی فەرمانڕەوای تورکیا بۆ ئەوەی ماڵی کورد عەلی بپشکنرێت، بەڵام دواتر بە بێتاوان دەرچوو. دوابەدوای ئەم ڕووداوە، کورد عەلی لە ساڵی 1906 کۆچی کرد بۆ میسر و گۆڤاری مانگانەی ئەلموقتەباس (بە وەرگیراو)ی دامەزراند کە تێیدا لێکۆڵینەوەی زانستی و ئەدەبی و مێژوویی بڵاودەکردەوە؛ هەروەها سەرپەرشتی دوو ڕۆژنامەی دیکەی ڕۆژانەی کردووە: ئەلزاهر و ئەلموئەیەد. بە ئاماژەدان بە گۆڤارەکانی ڕۆژئاوا، دوایین هەواڵەکانی لەسەر زانست، شارستانیەت، داهێنان و گەشەپێدان بڵاودەکردەوە؛ جگە لەوەش کۆمەڵێک دەستنووسی دەگمەنی وەرگێڕاوە. بۆیە کارەکانی تایبەت بوو بە بڵاوکردنەوەی زانستی کۆن و نوێ.

هەروەها کورد عەلی بە نووسینەکانی دژە شیعە زۆر بەناوبانگ بووە.

محەمەد کورد عەلی لە ڕێکەوتی 02-04-1953 لە شاری دیمەشق کۆچی دوایی کردووە، لە تەنیشت گۆڕی معاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان نێژراوە.

نووسینەکانی

• خطط الشام
• الإسلام والحضارة العربية
• تاريخ الحضارة
• غرائب الغرب
• أقوالنا وأفعالنا
• دمشق مدينة السحر والشعر
• غابر الأندلس وحاضرها
• أمراء البيان
• الإدارة الإسلامية في عز العرب
• تاريخ حكماء الإسلام