سینەمای کوردی لە فیلمی (زاری)وە بۆ کوێ !

نووسین و ئامادەکردنی: جوان عومەر ئەحمەد

ئەگەر بە خێرایی ئاوڕێک لە مێژووی سینەمای کورد بدەینەوە ئەوا فیلمی زاری (Zare) بەیەکەم فیلمی سینەمایی کوردی لە مێژوودا تۆمار دەکرێت.

فیلمی زاری (Zare) لە ساڵی 1926 لەوڵاتی ئەرمینیا لەلایەن دەرهێنەری گەورەی ئەرمەنی هامۆ بەگ نەزەریان (Hamo Beknazarian) بەرهەم هاتووە بەر لەو بەروارە نە سینەماکارێکی کورد نە فیلمێکی کوردی نەبووە تا ئاماژە بە ناوەکانی بکەین، پاش ئەویش گەورە سینەماکاری کورد یەڵماز گۆنای و دواتر لە میلینۆمی 2000دا بەشێوەیەکی بەرچاوە سینەمای کوردی گەشەی بەخۆیەوە بینی و دەرهێنەری بەناوبانگی کورد بەهمەن قوبادی مێژوویەکی پڕ لەسەروەری بۆ سینەمای کوردی تۆمارکرد.

بەهمەنی قوبادی زۆر بەووردی لە فیلمەکانیدا هەولێ تەواوی خۆی خستۆتەگەڕ, ئەو زەبر و زەنگ و بەکەم نرخاندنی تواناکانی کورد و کیشە کۆمەلایەتی دەربەستە دەرەکێکان لەگۆشەیەکەوە پیشانی بێنەرەکانی بدات هەر لەو رێگایەشەوە بووە بەخاوەنی خەڵاتی سانسبەستیانی جیهانی(Sebastián International Film Festival)

ئەستەنگەکانی نەبوونی نیشتمانێکی یەکپارچە و نەبوونی ووڵاتێکی تایبەت بەخودی کوردەکان بەدرێژایی مێژوو بەئێستاشەوە گرفتێکی گەورەی لەبەردەم سینەمای کوردیدا دروستکردووە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵی سینەماکارە کوردەکان و ئەکتەرە بەتواناکانی کورد و بەردەوامی کێشە نەتەوەیی و ڕامیاریەکانی دۆزی کوردیان لەرێگەی سینەماوە بە جیهان ناساندووە.

بەشێویەک فیلمەکانیان بووە بە ناسنامەی نەتەوەی کورد لە جیهاندا چ جای رێگریی کردنی دەوڵەتی داگیرکەری تورک کە فیلمێک بەزمانی کوردی بەرهەم بهێنرێت بەڵام کەڵە دەرهێنەرەکی وەک یەڵماز گۆنای کە بەباوکی سینەمای کوردی ناوزەند دەکرێت بەدەر لە زیندانی کردن و کیشەی نەتەوەیی و کوردبوونی و ریگریکردن و گوشارەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک، یەڵماز گۆنای بووە بە قوتابخانەی سینەمای کوردی.

هەر ئەو زاتە توانی لە رێگەی فیلمەکانیەوە کیشە شاراوەکانی نەتەوەی کورد بە دنیای دەرەوەی تورکیا ئاشنا بکات و سۆزی جیهانی بۆ دۆزی کورد رابکێشێت، یەک لە دیارترین فیلمەکانی یەڵماز گۆنای سورۆ و یوڵ (Yol) یەڵماز گۆنای لەساڵی 1950دا دەستی بەکارکردن کردووە لە فیلمی یوڵ دا پاشانیش لە ساڵی 1982 فیلمی (Yol - The Road) دواترو باش کۆچی دوایی گۆنای لە ڤیستڤالی کانی فەرەنسی خەڵاتی پاڵم تری(the Palme tree) زێڕینی پێ بەخشرا، هەروەها پاش یەلماز گۆنای ئەستیرەی دنیای سیەنەمای کورد هەڵکشا و کپ و مات مایەوە تا سەرەتای ساڵی 1991فیلمێکی تر کوردی بووە بەسەرباسی هەواڵە هونەرەییەکان ئەویش فیلمی گۆڕانیەیک بۆ بیکۆ (A Song for Beko) لەلایەن دەرهێنەری دیاری ئەرمەنی نیزامەدین ئاریچ کە نیشتەجێی وڵاتی ئەڵمانیایە و لە دوای ئەویش لە ساڵی 1992 بە فیلمی مەم و زین لەلایەن سینەماکاری تورک ئومید ئاڵچی و دوای ئەو فیڵمە لە ساڵی 1993 فیلمی خەجێ و سیامەند پاشان لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەلایەن چەند سینەماکارێکی کورد سینەمای کوردی بەرەوە پێشکەوتنێکی دیار چوو بووە مایەیی سەرنجی میدیا لۆکالی و جیهانیەکان.

دەرکەوتنی بەهمەنی قوبادی بە خاڵی وەرچەرخانی سینەمای کوردیی دادەنرێت لەسەدەی بیستەمدا بەهمەن قوبادی براوەی خەڵاتی ئاشتی بەرلیناڵی (Berlinale in Berlin) ئەڵمانییە بۆ فیڵمی کێسەڵەکان دەفڕن.

بەگشتی سینەمای کوردی بە درێژایی مێژوو جەختی لەسەر وروژاندنی کیشە بنەرەتێکانی نەتەوەی کورد کردۆتەوە هەوڵی داوە لە گۆشەنیگای فێلمە کوردێکانیەوە سەرنجی جیهان بۆ نەهامەتی و ماف خوراوی نەتەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوێن ڕابکێشێت.

جگەلەوە فیلمی میرزا بێزار و مناڵانی دیاربەکر خەڵاتی سبەستیانی (festivals in San Sebastian) لەهامبۆرگ لە وڵاتی ئەڵمانیا بەدەست هێنا و ئەم فیڵمە یەکەم فیلمی کوردی بوو کە بەشداری لە ڤیستڤاڵی سینەمای تورکیدا کرد و بووە براوەی خەڵاتی پرتەقالێ زێرین (Golden Orange Film Festival) لە ئەنتالیا و پاشانیش لەهەردوو فیستڤاڵەکانی سویسراو ئەڵمانیا خەلات کرا.

لەدوای ئەوە بەهۆی رێگری و پارچە پارچەیی خاکی کوردستان بەسەر ناوچەکەدا سینەماکار لوردەکان پەنایان بۆ دەرهێنەرە پیشکەوتووەکانی دەرەوەی کوردستان برد و هەر لەوەێوە بیریان لە دامەزراندی کۆمپانیای وەبەرهێنانی سینەما کردەوە و کۆمپانیایەکی یەکگرتوویان دامەزراند بۆ کاری سینەماو دەرهێنینی فیلم وەک (NEWA Film Berlin، Frame Film GmbH)

سینەماکارە دیارەکانی کورد بریتین لە: یەڵماز گۆنای، بەهمەنی قوبادی، جانۆ ڕۆژبەیانی، شەوکەت ئەمین کۆرکی، هیشام زامان، ساهیم عومەر خەلیفە و هەروەها یۆکسێل یۆڤیسوس، تەها کەریمی، ڕەحیمی زەبیحی، هەوراز محەمەد، ، هەندێک لەم سینەماکارانە لەدەوەی کوردستان کاردەکەن ئەمانەش هەندێک لە فیڵمە دیارەکانی سینەمای کوردییە:

• The End will be Spectacular, 2019
• Zer, 2017
• The Swallow, 2016
• Reseba, 2016
• One Candle, Two Candles, 2014
• Chaplin of the Mountains, 2013
• Come to my voice, 2013
• My Sweet Pepper Land, 2013
• Bekas, 2012
• Min Dît: The Children of Diyarbakır, 2009
• David & Layla, 2006
• Turtles Can Fly, 2004
• Vodka Lemon, 2004
• Jiyan, 2002
• Marooned in Iraq, 2002
• A Time for Drunken Horses, 2000
• The Wall, 1983
• Yol, 1982
• Zare, 1927