جەمال بابان

جەمال كوڕی عەبدولقادر كوڕی عەزمی بەگ كوڕی مستەفا بەگ كوڕی سلێمان پاشا كوڕی ئەوڕەحمان پاشای بابان، ناوی تەواوی ئەم كەسایەتییە گەورەیەیە‌ و بە جەمال بابان ناسراوە.

جەمال بابان كەسایەتیی گەورەی كولتووری‌ و مێژوویی كوردستان، لە بوارەكانی ڕۆشنبیری‌ و مێژوویی‌ و كارگێڕی خزمەتی زۆری پێشكەش بەگەل‌ و نیشتمانەكەی كردووە‌ و خاوەنی خەرمانێك بەرهەمی نووسراو و چاپكراوە، خزمەتەكانی بە شانازییەوە لە لاپەڕە درەوشاوەكانی مێژووی كوردستاندا تۆمار دەكرین.

هونەرمەند خالید رەشید و مامۆستا جەمال بابان

جەمال كوڕی عەبدولقادر كوڕی عەزمی بەگ كوڕی مستەفا بەگ كوڕی سلێمان پاشا كوڕی ئەوڕەحمان پاشای بابان، ناوی تەواوی ئەم كەسایەتییە گەورەیەیە‌ و بە جەمال بابان ناسراوە.

ساڵی 1927 لە شاری سلێمانی لە دایكبووە، لە ئامێزی خێزانێكی ناودار‌ و رووناكبیردا پەروەردە بووە، قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتایی‌ و ناوەندی‌ و ئامادەیی لە شاری سلێمانی تەواو كردووە.

بۆ خوێندنی زانكۆ رووی كردۆتە شاری بەغدا‌ و ساڵی 1946 لە كۆلیجی ماف وەرگیراوە‌ و ساڵی 1950 بە سەركەوتوویی تەواویكردووە‌ و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە مافدا وەرگرتووە.

جەمال بابان، هەر لە سەرەتای ژیانی گەنجییەوە بایەخی بە ئەدەب بەگشتی‌ و چیرۆك بە تایبەتی داوە، دواتر بایەخی بە نووسینی بابەتی مێژوویی داوە‌ و چەندین كتێبی ناوازەی ئەدەبی‌ و مێژوویی پێشكەش بە كتێبخانەی كوردی كردووە.

ساڵی 1957 یەكەم بەرهەمی ئەدەبی بەناوی ( خانزاد) بڵاوكردۆتەوە كە چیرۆك بووە، دواتر چەندین بەرهەمی دیكەی ئەدەبی بڵاوكردۆتەوە لەوانە: (پەڵە هەورێكی چڵكن، سەی كەڵەك، مامە یارە، خەڕەكە شكاوەكە، ترش‌ و شیرینی خاڵە رەجەب، قسەی نەستەقی پێشینان)‌ و چەندانی تر.

مامۆستا جەمال بابان بایەخی بە بواری مێژووش داوە‌ و خاوەنی چەندین كتێبی ناوازەی مێژووییە، لەوانە: (سلێمانی شارە گەشاوەكەم- چوار بەرگ، یاداشتنامەی ژیانم، گەشتێ‌ بە ناخی تەمەندا، بابان لە مێژوودا‌ و گەورە پیاوانی بابان، هەندێك داوەریی بەناوبانگ).

مامۆستا جەمال بە زمانی عەرەبیش بابەتی مێژوویی نووسیوە‌ و خاوەنی چەند كتێبێكی بەنرخە، لەوانە: (اعلام الكرد- دوو بەرگ، اصول اسماء المدن والمواقع العراقیە- سێ‌ بەرگ، بابان فی التاریخ و مشاهیر البابانیین، واقع كركوك).

لە بواری كارگێڕیشدا خزمەتی كردووە چەندین پۆستی جیا جیای وەرگرتووە لەوانە: (بەڕێوەبەری ناحیە، یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی، سەرۆكی شارەوانی، ئەمینداری گشتیی كۆڕی زانیاری كورد، بەڕێوەبەری دەزگای رۆشنبیری‌و بڵاوكردنەوەی كوردی).

مامۆستا جەمال بابان، نووسەر‌ و رووناكبیرێكی مەزن‌ و بە توانا بووە، هەر بۆیەش ساڵی 1970 بە یەكەم سەرۆكی یەكێتیی نووسەرانی كورد هەڵبژێردراوە.

مامۆستا جەمال بابان بایەخی بە دامەزراندنی یانە‌ و سەنتەری رۆشنبیری داوە، لەوانە: (یانەی رۆشنبیری سەڵاحەدین لە بەغدا، سەنتەری رۆشنبیری بابان لە سلێمانی).

بەحوكمی ئەوەی مامۆستا جەمال دەرچووی كۆلیجی ماف بووە، لە دوای خانەنشیبوونی لە ساڵی 1976 كاری پارێزەری كردووە، پارێزەرێكی زیرەك‌ و بە توانا بووە‌ و تا ساڵی 2015 بەردەوام بووە لە كاری پارێزەری.

مامۆستا جەمال لە زۆربەی رۆژنامە‌ و گۆڤارە كوردی‌ و عەرەبییەكان وتاری نووسیوە‌ و خاوەن ئیمتیاز‌ و سەرنووسەر‌ و بەڕێوەبەری نووسینی چەند گۆڤارێك بووە، لەوانە : (بەیان، گۆڤاری سلێمانی شارەوانیی سلێمانی، گۆڤاری بابان).

دوای خزمەتێكی زۆر بە كایەكانی رۆشنبیری‌ و مێژوویی كوردستان، شەوی7 لە سەر 8ی ئەیلولی 2023، مامۆستا جەمال بابان لە تەمەنی 96 ساڵیدا كۆچی دوایی‌ کرد و لە گۆڕستانی سەیوانی شاری سلێمانی بە خاكی نیشتمان سپێردرا.

لە ساڵی 1950 کۆلێژی مافی زانکۆی بەغدای تەواوکردووە و لە ژیانیدا لە پاڵ نووسین و کتێبەکانیدا، چەندین پۆستی وەرگرتووە، لەوانە لە ساڵی 1970 بووەتە یەکەم سەرۆکی یەکێتیی نووسەرانی کورد.

لە ساڵانی شەستەکاندا سەرۆکی شارەوانیی سلێمانی بووە.

ئەو شاعیر و مێژوو نووسە، بەڕێوەبەری ناحیە و سەرۆکی شارەوانی و ئەمینداری گشتیی کۆڕی زانیاریی کورد، بەڕێوەبەری دەزگای رۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کوردییش بووە لە بەغدا.

ناوبراو باوکی کوڕێک و سێ کچە.

نوسەرو مێژونوسی ناودار جەمال بابان، کاتژمێر 11ی شەوی پێنجشەممە 7ی ئەیلولی ساڵی 2023 لەتەمەنی 96 ساڵیدا لە سلێمانی کۆچی دوایی کرد.

جەمال بابان خاوەنی زیاتر لە 30ی کتێبی مێژووییە، بەزمانی کوردی‌و عەرەبی.

جەمال عەبدولقادر عەزمی بەگ بابان، کە یەکێکە لەنەوەکانی ئیبراهیم پاشای بابان، لەساڵی 1927 لە شاری سلێمانی دایکبووە، لەساڵی 1950 کۆلێژی مافی زانکۆی بەغدای تەواوکردووە.

پاشان چەندین پۆستی وەرگرتووە وەک بەڕێوبەری ناحیە، یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی، سەرۆکی شارەوانی سلێمانی، ئەمینداری گشتی کۆڕی زانیاری کوردو بەڕێوەبەری دەزگای رۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کوردی لەبەغدا.

لە ساڵی 1970 بووەتە یەکەم سەرۆکی یەکێتی نووسەرانی کورد.

لە ژمارە 14تا 35 سەرۆکی نووسینی گۆڤاری “بەیان” بووە.

ساڵی 1972 لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی(یانەی سەڵاحەدین) لە بەغدا دامەزراندووە.

ساڵی 2005 سەنتەری ڕۆشنبیریی (بابان)ی لە شاری سلێمانی دامەزراندوەو ساڵی 2006 بوە بەخاوەنی ئیمتیازی گۆڤاری (بابان).

- بەرهەمەکانی:

• 1. خانزاد- چیرۆک، 1957.
• 2. پەڵەهەورێکی چڵکن، چاپخانەی المعارف- بەغدا، 1958.
• 3. سەی کەڵەک- چیرۆک، دار الجاحظ- بەغدا.
• 4. مامەیارە، چاپخانەی دار الجاحظ- بەغدا، 1973.
• 5. خەڕەکە شکاوەکە، چاپخانەی الحوادث- بەغدا، 1989.
• 6. هەندێک داوەریی بەناوبانگ، چاپخانەی کۆڕی زانیاریی کورد- بەغدا، 1981.
• 7. سلێمانی شارە گەشاوەکەم، 4 بەرگ (بەرگەکانی 1-2، چاپخانەی دار اکحریة- بەغدا، 1992، 1998) ، (بەرگەکانی 3-4، دەزگای سەردەم- سلێمانی، 2000، 2002) .
• 8. بابان في التاریخ ومشاهیر البابانیین، مطبعة الحوادث- بغداد، 1993.
• 9. أعلام کرد العراق، جزءان، السلێمانیة، 2006.
• 10. یاداشتنامەی ژیانم، سلێمانی، 2007.
• 11. گەشتێک بە ناخی تەمەندا، دەزگای سەردەم- سلێمانی، 2007.
• 12. أصول أسماء المدن والمواقع العراقیة، 3 أجزاء (ج1، مطبعة المجمع الحلمي الکردي- بغداد، 1976؛ ج2، مطبعة الشهید آزاد هورامي- کرکوک، 2006؛ ج3، مطابع الوقف الحدیثة- بغداد، 2013) .
• 13. واقع کرکوک، دار آراس- أربیل، 2012.
• 14. بابان لە مێژوودا و گەورەپیاوانی بابان، ناوەندی ڕۆشنبیریی ئەندێشە- سلێمانی، 2018.

ئەم پەرتووکانەی ئامادەکردووە و لەچاپ داوە:

• - خاڵە ڕەجەب، ترش و شیرین، چاپخانەی کامەرانی- سلێمانی، 1969.
• - جەمیل صائیب، لە خەوما، چاپخانەی کۆڕی زانیاریی کورد- بەغدا، 1975.
• -کاکینە و مستەفا صائیب، قسەی نەستەقی پێشینان.
• -مذکرات علي کمال عبدالرحمن، مطبعة شرکة اکخنساء- بغداد، 2001.
• - عەبدولقادر قەزاز، پەند و ئامۆژگاری و هەندێک بابەتی تر، چاپخانەی شرکة الخنساء- بەغدا، 2002.
• کۆمەڵێکی زۆر وتار و نووسینی لە گۆڤار و ڕۆژنامەکانی سەردەمی خۆیدا بڵاوکردووەتەوە.