مام جەلال لەدیدارێکی 360 خولەکیدا بەشی 3
بەشی سێیەم و کۆتایی
دیدار: عومەر شێخموس
ئێوە چۆنی دەبینن ئەو دەوڵەتەی کوردستان کە مەبەستە چۆن دەتوانرێ جێ بەجێ ببێت، واتە دامەزرێت ئایا بەهۆی خەباتی زاتی خۆیەوە لەئەنجامی تەدەخولی زلهێزەکان یان ناکۆکییەکانی نێوان ئەو وڵاتانەی کە کوردستانیان داگیرکردووە، یان مومکینە شتێک تێکەڵە بێ لەو سێ فاکتەرە؟
-بەرەئی من هەموویەتی، یەک شت نییە، یەکەم خەباتی میللەتی کورد خۆیەتی، خەباتەکەشی دەبێ ئامانجە ستراتیژییەکەی ئەوەبێ رزگاری و یەکخستنەوەو دەوڵەتی کوردی، بەڵام پێشتر دەتوانێ شتی تر قبوڵ بکات و جا چی زەرورییە قبوڵی بکات، ئێستا کوردستانی تورکیا بەنموونە بێنینەوە، ئێستا ئەگەر ئەوان لەتورکیا حکومەتێکی دیموکرات بێتە تورکیا و حوکمی زاتی بدا بەکوردی تورکیا، بەڕەئی من کورد دەبێ بەمەمنونی قبوڵی بکات، واتە حوکمی زاتی کوردی بەو مانایە نا حەقی کورد چارەسەر نەکات، بەو مەعنایەی حوکمی زاتی حەقی کورد دابین دەکات و مەسەلەی کورد چارە دەکا، واتە بەو مەعنایەی کە لینین دەڵێ حوکمی زاتی بۆ ئەوەبێ کە نەتەوەکە هێزەکانی خۆی لەچوارچێوەی قەوارەیەکدا کۆ بکاتەوەو دوایی ئامادەی بکات بۆئەوەی وەک ئەنجومەنی نەرویج کە بەسویدی وت ئەوا ئێمە بڕیارماندا مەلیکی سوید بەمەلیکی خۆمان نەزانین، دەبێ ئەویش ئەوها بکا، بڵێ ئێمە پەرلەمانی فڵان ئەوە کۆبووینەوە، بڕیارماندا فڵانە کەس بەمەلیک و گەورەی خۆمان نەزانین، بەو مەعنایە حوکمی زاتی باشە، حوکمی زاتی نەک وەکو چارەسەری کۆتایی، واتە وەک ئیجرایەکی دیموکراتی و هەنگاوێک بۆ پێشەوە بۆ یەکخستن و سازدانی نەتەوەیی کورد.
بەرەئی من دەبێت هەمیشە ئێمە ئەوپەڕی تموحاتمان لەبیربێ، ئەوپەڕی واقیعبینیمان لەبیر بێ.
بۆنموونە ئێستا من لەعیراق بەدەستم بێت، حکومەتی سەدام حسێن بەس رازی بێت و شەڕی ئیبادە رابگرێ، بەس رازی بێ کورد بچێتەوە جێی خۆی، ئەوە هەنگاوێکی گەورەیە بۆ مێژوو، دوای ئەوە شتی تر دێ، واتە لەپاشان ئەوەی بەلای منەوە لەحوکمی زاتییەکە موهیمە، هێزی چەکدارە، نەک ئەوەیە ئەو چ شتێک دەکات، یان نایکا، ئەوە جۆرێکی ترە، ئەگەر هێزی چەکدار هەبێ، یان میللەتێکی چەکدارو هۆشیار هەبێ، زۆر گرنگترە لەوە، واتە من بەش بەحاڵی خۆم هەر خەباتی میللەتی کورد، خەباتی سیاسی و رۆشنبیری و شارستانی و چەکدار هەمووی لەلایەکەوە، ئینجا دۆخی نێودەوڵەتی، بەبێ دۆخی نێودەوڵەتی بەرەئی من نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەئێمە ناگۆڕدرێت، ئێستا بەتایبەتی، یان بەبێ ناکۆکیی دەوڵەتەکان بەئێمە ناگۆڕدرێ و من قەناعەتێکیشم هەیە ناکۆکی نێوان ئەو دەوڵەتانە چارەسەر نابێ، راستە لەسەر ئێمە هەندێکجار پێکدێن، بەڵام ناکۆکیی نێوان فارس و عەرەب مێژووییە، خومەینیش بڕوا، ئەو حەل نابێ، کوڕی شا-ش بێت ناکۆکی لەگەڵ عیراق حەل نابێت، راستە دابیندەبێ، هێور دەبێتەوە، ناکۆکیی نێوان ئێران و عیراق مومکینە سەدام بۆ حوکمی خۆی چاوی لێ بپۆشێت، بەڵام دوای 15 ساڵی تر سەرهەڵدەداتەوە.
یان بۆ نموونە نێوانی تورک و عەرەب زۆر بەرەو تێکچوون دەچێ لەسەر بەتایبەتی ئاوی فورات، ئەو پڕۆژەیەی کە دەیکەن پێی دەڵێن (گاپ) بەڕەئی من ئەوە تەقینەوەیەک دەبێ لەنێوان پەیوەندییەکانی تورک و عەرەب بەتایبەتی سوریاو عیراق ناتوانن هەتاسەر ئەمە قبوڵ بکەن، ئەو دەوڵەتانە واتە وای لێدێت ئاوت دەدەمێ یان لەبرسا دەتکوژم، لەبەرئەوە جیاوازی نێوان نەتەوە گەورەکان تورک و فارس و عەرەب جیاوازی زۆر قووڵە، ئێمەش جیاوازی زۆرمان هەیە لەگەڵیاندا، بەڵام لەکاتێکدا دێت ئێمە دەتوانین قازانج لەو جیاوازییانەی نێوان ئەوان بکەین و من دەمەوێ شتێک بڵێم بەشتێک قەناعەتم نییە، مەسەلەیەکی زۆر خراپە ئەوجارەش لەئەمریکا لەزۆر جێ وتم: بێگومان نابێ مرۆڤ زۆر بڵێ لەبەر پەیوەندی دۆستایەتی ئێمەو پارتی ئەو لێدوانەی کە شۆڕشی دوایی پێهێنا پاش رێکەوتننامەی جەزائیر ئینتباعێکی زۆر خراپ و هەڵەی لەدونیادا دروستکرد لەسەر کورد، وای نیشاندا کە مەسەلەی کورد ئامرازە بەدەست ئێران و عیراقەوە، ئەو رۆژەی ئەوان تێکدەچن کورد هەڵدەستێ، ئەو رۆژەی ئەوان پێکدێنەوە، کورد تەواو دەبێ، من پێموایە ئەوە خەتای قیادە بوو، هەتا شا کە گۆڕبەگۆڕ بوو، من شا بەمەسئول نازانم لەتێکچوونی شۆڕشی 1975، من پێموایە شا بەپێچەوانەوە ئەگەر مێژوو تەماشا بکەین، زۆر لەوە زیاتری کرد کە دەبوایە بیکا، شا 150 هەزار پارچە چەکی دا بەکورد، شا نەدەبوایە ئەوەندە چەکی بدایە بەکورد، ئەو هەموو پارەو ئیمکاناتەی دا بەکورد، کورد خۆی دەبوایە قازانجی لێبکردایە،یا دەشیتوانی شۆڕش بکات و ئەوەش بکا ئەو مەسەلە خراپەش نەدەهات، ئێستا بۆنموونە چاوت لێیبێت ئێران و عیراق پێکهاتن، بەرەئی من بەمەعنای ئەوە نییە خەباتی خۆمان دوایی پێبێنین، تۆ خۆت لەوێ بووی، ئێران و عیراق تەبابوون، شەڕیشمان دەکرد وا نییە؟ بەڵام چی شەڕمان کرد، لەناوزەنگ بووین، نەچووبووینە یاخسەمەر، مەفاریزی بچووکمان لەملاو لەولابوو، نەک ناوچەی ئازادکراوی پان و بەرین، وای لێدێتەوە و شۆڕش دێتەوە ناو کوردستان. دوێنێ شەویش قسەم لەگەڵ کاک دکتۆر مەحمود کرد، وتی هەموو مەفرەزەکانی یەکێتی لەهەموو ناوچەکان گەڕاونەتەوە بەشێوەی بچووک، وتی هەتا ئێمەش حەمەی حاجی مەحمودمان ناردووە بۆلای برادەران، ئێستا مولازم عومەر، کۆسرەت و قادرو فڵان، ئەوە لەمەنتیقەی وەرتێ و لەو دۆڵانە مەوجودن و هەن، دەتوانین بەو شێوەیە بیکەین بەشەڕی ناوشار بیکەین و پێموایە کاک عومەر بۆ مێژوو پەیوەندی نێوان عیراق و ئێران هەتا لەزەمانی شاشدا ئەو جووتبوونەی نەکردبوو، هیچ درزێکی تێدا بمێنێ، کە کورد لەناویا بڕوات و ئێستاش پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و عیراق قەت وای لێنایەتەوە و ئاوا جووت نابێت، هیچ بۆشاییەک بۆ کورد نەمێنێتەوە، ئەی ئێمە نەچووین بەئێراندا بۆ ناو عیراق؟ ئەی چەکەکانمان لەوێوە نەبرد؟ واتە ئەو جووتبوونە تەواوەتییەی نێوان عیراق و ئێران قەت نابێ کە ئێمە نەفەسمان نەمێنێ، ئەوە بەندە بەئیرادەو پێداگیریی سەرکردایەتییەکە خۆیەوە، ئەگەر ئەو سەرکردایەتییە بیەوێ شەڕبکا، دەتوانێ بیکات، نەیەوێ بیکات، نایکات.
یەک خاڵی تر کە هەیە زۆر گرنگە، کە خۆرئاوا چاکی لێ تێناگەن، من ئەو جارە لەئەمریکا زۆر هەوڵم دا کە قسەیان بۆ بکەم عەسکەریەکان و پیاوە ئێکسپرێسەکان تێدەگەن، بەڵام خەڵکی سادە تێناگەن ئەویش ئەوەیە: شەڕی ئێمە شەڕی پێشمەرگانەی ئێمە لەگەڵ عیراق ئەو شەڕە نییە، واتە لەو جۆرە شەڕانە نییە کە ئەنجامەکەی شکاندن و پشت بەعەرزدانی دوژمنە لەمەیدانی سەربازیی، چونکە دوو جەنگ وابوو چین وابوو ماوتسیتۆنگ لەئەنجامدا پشتی سەرۆکی چینی شکاندو شارەکەی لێگرتەوەو چینی لەدەست دەرهێنا.
شەڕی ئێمە لەجۆری ئەو شەڕەیە کە دوژمن وەڕەس و ناچار بکا بیسەلمێنێ، وەک جەزائیر بەفەڕەنسای کرد، وەک ڤێتنام بەئەمریکای کرد، هەرچەندە هی ئێمە لەو مەسەلەیەدا لەعیراق زیاترە و زۆرتر و زەحمەتترە، نەک بڵێم باشترە، بەڵکو وەزعمان خراپترە، چونکە نەوتێکی زۆر لەکوردستان هەیە، نەوتەکەی خۆمان بەکاربهێنینەوە دژی خۆمان، واتە بۆنموونە سامانی نەوت نەبووایە عیراق تەحەمولی ئەو هەموو زیانەی نەدەکرد لەکوردستان، بەڵام دیسان کە سەقامگیریمان لێ تێکدا لەکوردستان، ئەوە زۆر گرنگە کە ئەو فاکتەرە حساب بکەین، بۆنموونە ئێستا عیراق ئەوە 27 ساڵە لەشەڕدایە لەگەڵ کورد لە 1961ەوە تائێستا، 8 ساڵیشە لەگەڵ ئێران، قابیلە سەدام حسێن بتوانێ تا رۆژی قیامەت 26 موالیدی عەسکەری لەژێر چەکدا رابگرێ، راستە سبەینێ تەفەروغ دەکا بۆ ئێمە، بەڵام سەدام حسێن خۆی دەبێ ئەو 26 موالیدە کە شەڕی نەما لەگەڵ ئێران تا دەتوانێ هەرچی موعەلیم و دکتۆرو مەئوموورو خەڵکی بردووە لەشارو لەلادێ هەر بڵێ وەڵا من هەر شەڕم ماوە؟
مەجبورە سوپا بەتەواوەتی سووک بکات، ئەو سوککردن و بچووککردنەوەیە بەشی ئەوە دەکات کە تۆ تێدا سەرقاڵی بکەی، لەبەرئەوە بە رەئی من وانییە، واتە تاریکی بکاو سواخی بداو هیچ کون و کەلەبەرێک نەهێڵێتەوە، لەبەرئەوە شەڕەکەشمان لەو جۆرەیە. بە رەئی من ئێمە دەتوانین ئەوە بکەین.
خاڵێکی تر ئەوەیە هی دەوڵەتان، ئێمە تا ئێستا لەدەوڵەتان دۆستمان نەبووە، من ئەوە پاش دراسەتی کتێبەکەی سۆڤێتم خوێندەوە پێموایە سۆڤێتیش دۆستی کورد نەبوو، لەژێر کاریگەری ئەفکارو لەژێر کاریگەری ئەوە زۆر زیاتر مەدحی روسمان کردووە لەهەقی خۆی، واتە روس هەرگیز دۆستی کورد نەبووە، ئەوە کتێب بخوێنەرەوە لەزەمانی لینینەوە مەسەلەی مستەفا کەمال ئەو تەبەنی کردووە، مەسەلەی بەڵگەنامەش قسە دەکات، فڵان وتار وای نووسی و قەرەخان وەکیل وەزیر ئەوەی نووسی، ئەویش قسەی تێدا ناهیڵێتەوە، تەئیدی سیڤەریان نەکردووە، تەئیدی لۆزانیان کردووە، وتویانە یەکێتیی خاکی تورکیا دەبێ بپارێزرێت، پێشبینی خۆشیان ئەوەبووە، ئەوان پرۆلیتاریان و ئەوان پیشەسازییان هەیەو زووتر ئەوان دەگەنە دەوڵەت لەئێمە. (واتا تورک زووتر لە کورد دەکەنە دەوڵەت).
لە1946 ئەوە قازی محەمەدیان فرۆشت بەیەک مەرحەبای قەوام سەڵتەنە. پاشان کوردی خۆیان بەتەما بوون جمهورییەکی بۆ دانێن، قەرارێک هەیە لەناو ئەو کتێبەدا، بەڵام ئەوەیان تێکدا بەکاریگەری تورکە شۆڤێنییەکان ئەو جمهوریەتە زاتیەشیان تێکدا، حوکمێکی زاتیان هەبووە لەڕوسیا من تازە زانیومە بەش بەحاڵی خۆم نەمزانیوە وەختی خۆی بەمنداڵی شتێکمان دەبیست، بەڵام دیارە ئەوە بووە دەڵێ لە1930 هەمووی لابردون و تەفروتونای کردوون و نەیهێشتووە وەک یەکێتییەکی ئەوەی مابۆوە و وتی دەبێ بڵێن ئیلا ئێمە تورکین، ئەوە نەما، ئەو پارچە کوردەش بکەنە جمهوریەتێک، لەپاشانیش ئەوە مەلا مستەفاو ئێمە، پشتیوانییەکی مەلا مستەفای وایان کرد دژی ئێمە بەناهەق کە واپێویست بوو پشتیوانی باڵە مەدەنی و باڵە سیاسییەکە بوویت، دەبوایە تەئییدی ئێمە بکەن لەبزووتنەوەی کورددا، نەتیجەکەیشی ئەوەبوو مەلا مستەفایان هێنا کە سەدام مەرحەبای دەکردن، مەلا مستەفاشیان فرۆشتەوە بۆ سەدام، راستە مەلا مستەفا غەڵەتی کرد و خۆی خستە لای شاو ئەمریکاوەو ئەوانیش دەستیان لەکورد بەردا، ئێستاش هەرچی دەکەین مەرحەبایەکمان لێ ناکەن، واتە دۆستی چییە ئەوە ئیبادە دەبین و کەی لەسەرمان هەڵدەدەنێ کە ئێمە چووینە قەبرەوە؟
ئەوە لەلایەک، لەلایەکی تریشەوە خۆرئاواش زوڵممان لێدەکات، بەڕاستی واتە بەویژدانەوە قسە بکەین، تائێستا دەمانگوت عەرەب باشترە لەتورک و لەوانە لەمێژوودا، بەڵام بەڕاستی ئەو چەند ساڵانەی دوایی عەرەب تۆڵەی خراپەی هەمووی کردەوە، ئەوەی عەرەب بەکوردی کردووە مستەفا کەمال ئەوەندەی بەکورد نەکردووە، ئەی ئەوە نییە تورکیا هێشتا کوردی لێماوە؟ دیارە ئەو تەرحیلە وانەبووە، بەڵام ئێستا عیراق کوردستانی لێ نەماوە، ئەو شەوە دکتۆر مەحمود دەیوت دوکان بن دەستی خۆیانە، دوکانیان تەخت کردووە کە مەحەتەی کەهرۆمائی لێیە کە بیانیی لێیە، جا ئەو دوکان تەخت بکات، واتە بە تەمای ئەوە نییە بیەوێت کورد بهێڵێت، بەڕاستی بەتایبەتی ئەوەی عەرەب بەئێمەی کردووە لەسوریا ئیستیعماری فەرەنسی باشتر نەبوو؟
لەزەمانی ئیستیعماری فەرەنسی نادی سەڵاحەدین هەبوو، گۆڤاری کوردی دەردەچوو، بەرنامەیەکی کوردی هەبوو لەبەیروت، بەدرخانەکان ئیشیان دەکرد، لەپاشان حوکمی وەتەنی کەس نەیدەوێرا بڵێ من کوردم، واتە دەوڵەتە گەورەکان فێڵیان لێکردوین، میللەتە گەورەکانیش خراپ بوون، عەرەبە، تورکە ئەوە حەقیقەتە.
ئینجا لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا بەو مەعنایە نییە هیچ ئومێدمان نەمێنێ، ئێستا بەڕەئی من ئەوە سوشیال دیموکراتەکان هەن، ئەوە دەرگایەکی باشە، ئەوە مافی مرۆڤە شتێکی باشە، تۆ بۆنموونە هەتا لەسەر مەسەلەی خۆرئاواو شتی وا ئەمریکاو بە رەئی من وەکو کاکم وتەنی تێڕ نەکەینەوە بەئومێدبین و وابزانین لوتفێکیان کردین تەواو، باشە خۆ ئێمە چی بکەین دەنگمان بەقەد دەنگی ئەرمەن نیە، خۆت دەزانیت 700-800 هەزار ئەرمەن هەیە لەئەمریکا، ئەوە حاکمی ولایەتی کالیفۆرنیا ئەرمەنە، پەیمانگەو رووناکبیر و بەدرێژایی کاتیش لەباڵیۆزخانەو وەزارەتی دەرەوەش خەڵکیان گەیشتۆتە پلەی باڵیۆز، باڵیۆزی ئێستای ئەمریکا لەدیمەشق ئەرمەنە، لەوەزارەتی دەرەوە ئەرمەن هەیە، لەپەرلەمان هەیە، سیناتۆر هەیە، باشە قەول بوو کۆنگرێسی ئەمریکا بڕیارێک لەسەر ئیبادەی ئەرمەن دەربکات، ئەویش دەرنەچوو، باشە بائێمە زۆر بەتەما نەبین وامان بۆ دەکەن.
خەباتی خۆمان هەبێ و عاقڵانەش لەدەرەوە ئیش بکەین، رەنگە بتوانین عەتفێک وەربگرین، تەئیدێک وەربگرین، بەڵام بەو مەعنایە نییە عەتفەکە دەبێتە هۆی سەرخستنمان.
بەرەئی من دیسان هەلومەرجێکی دەولی پێویستە ئەم هەلومەرجە دەولییەکە من نالەبار نایبینم، جیاوازی نێوان عەرەب و تورک، عەرەب و فارس، فارس و تورک، بەینی شیعەو سوننە، ئەم کۆمەڵگەیە هەموو ئەو نەوعە جیاوازییانەی تێدایە، یەک عەیبی گەورەمان هەیە ئەوەیە هەرگیز باسمان نەکردووە بەرەئی خۆم ئەوە لەو ساڵانەی ئەزموونی کوردستان لێی تێنەگەیشتووم ئەویش ئەوەیە سروشتی کۆمەڵگەی کوردی هێشتا دواکەوتووە، واتە هێشتا کۆمەڵگەی دەوڵەت نییە، بۆنموونە لەمیللەتێکدا 100 هەزار 150 هەزار جاش نەدەبوایە هەبوایە، لەکوردستانی عیراق بۆنموونە جاران عەشایەری کورد هەبوو دەبوو بەجاش، دەیگوت وەڵا من بومەتە جاش هەتا دێهاتی خۆم بپارێزم، حکومەت نەیەت کاولی بکات، ئێستا بەجاشەکە خانووەکەی خۆی کاول دەکاو نەیتوانیوە دێکەی خۆی بپارێزێ، ماڵەکەی خۆشی پێ دەسوتێنێ، ئەمە دیاردەیەکە کە دەبێت دەرسی لێوەربگرین، بەرەئی من ئەوە سەلبیاتێکی میللەتی کوردە ئەو دیاردەی جاشایەتییە، بەمێژوو جاش هەرهەبووە، لەسوارەی حەمیدییەوە جاش هەبووە لەبەرئەوە سروشتی کۆمەڵگەشمان نەگەیشتۆتە قۆناغی ئەوە.
بۆ نموونە کوردی تورکیا وەرگرە 17 حزبی بۆ چییە، کوردستانی تورکیا 8 حزب ئیمزای بەیاننامەیەکیان کردووە، یەکێکی لێدەرچێ، هەمووی دەڵێ مارکسیسزم لینینزم، سۆڤێت، بۆ نابنە یەک حزب لەگەڵ رێزم بۆیان، بۆ نابنە یەک حزب وەرن هەمووتان ببن بەیەک حزب، با نەبێتە یەک حزب با ببێتە دوو حزب، نەک 11 حزب، ئەوانیش هەر حزبەی ئینشیقاق دەکا بۆ ئەوی ترو پارتی سۆسیالیست نە یەکێتی تەڤگەری سۆسیالیست، نە کوپی سۆسیالیست نە کوپی مەرکەز ئینجا دەدەقەدە، ئینجا دەبێتەپەکەکە، ئینجا دەبێتە پەکەکە و نازانم چی، واتە ئەوە چیە ئەوە ئەنجامی کۆمەڵگەی کوردییە، دەبا لەئەمریکا چوارەم حزب دروستبێت، هەرچی دەکەی و دەکرا نەکرا حزبی شیوعی هیچ نییە، سوشیال دیموکراتێک لەئەمریکا دروست نابێ، باشە با حزبێکی وەک پارتی دروست ببێ لەئەمریکا، ئەوەش نییە، دیارە ئەوە سروشتی کۆمەڵگەیە کە هەوڵ نادات.
لەکۆمەڵگەی ئێمەش سروشتی کۆمەڵگەکەمان ئەو هەموو پچڕپچڕەی دروست کردووە، بۆ نموونە کوردی سوریا خۆتان چینە گوشتاوتان چییە، 11 حزبی تێدایە، ئێستا تازە من لەوێ بووم جەماعەتێک هاتوون وەک حزبێک بۆ خۆیان، وەڵا ئەز دخوازم حزبەکێ بۆخۆ چێکەم، وتم چێکەن یان چێنەکەن بڕۆ چێکەن، ئەوەش هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی کۆمەڵگەی کوردی.
بەرەئی تۆ ئەو سروشتە چییە؟
- بەڕەئی من دوو سێ شتە، یەکەم گەڵاڵەبوونی چینایەتی نەبووە لەکۆمەڵگەی کوردیدا، کۆمەڵگەی کوردی چینەکانی گەڵاڵە نەبووە، دووەم سەقامگیریی کۆمەڵایەتی نەبووە نەوەکو جاران دەرەبەگایەتی عامیلەکانی دەرەبەگایەتی و عەشایەری زاڵبێت و نە بۆتە کۆمەڵگەیەکی سەردەمیانە، واتە کۆمەڵگەیەکی ئینتیقالییە لەنێوان ئەو دوانەداو نەبۆتە هاوچەرخیش تا چینەکان سەقامگیربووبێت و ریزی سیاسی رێک بووبێت هەرکەسی بزانی شوێنی خۆی لەکوێدایە، لەکۆمەڵگەی ئینتقالیدا شتەکانیش ئاوها ئینتیقالی دەبێت، ئەوە چونکە رەنگدانەوە و سەرخان و ژێرخانەکەیە، ئەوە هۆکارێکی تر، بێگومان بەڕەئی من ئەو هۆکارە بنەڕەتییە. هۆکاری تریش هەیە و کاریگەری فیکری و رەوتی فیکری بۆنموونە، رەوتی فکری زۆر جار ببێتە واقیعی کۆمەڵایەتی کوردیی، دەنا خیلافی کوردی تورکیا هەقی چییە بەسەر خیلافاتی....و چین و ژنی ماوتسی تۆنگ لەسەر ئەوە حزب دروست بوو، بەشێکی تەئیدی.... دەکا و بەشێکی تەئیدی پەکین دەکا، بەشێکی تەئیدی مادام ماوتسیتۆنگ دەکا، قسمێکیان شتێکی تر ئەوە چ پەیوەندییەکی بەکۆمەڵگەی کوردییەوە هەیە، جگە لەوەی پەیوەندی بەئەفکارێکی منداڵانەی نەزان و شتی واوە هەیە، لەسەر ئەوە خەڵک دابەش دەبێت لەحزبەکاندا.
هۆکارێکی تر لەو تەقسیمە دوژمنەکانمانە، من پێم وایە دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان دەستیان زۆرە لەو پارچە پارچەکردنەدا و وەختی خۆی ئێمە و شا نازانم مامۆستا ئیبراهیم لەبیری بێت یان نا، لەعیسا پەژمانەوە بیستمانەوە کە شا باسی ئەوەی کردبوو ئێمەو مەلا مستەفا بەمەنتیق دەبوایە پشتیوانی ئێمە بێ، چونکە ئێمە دەمانویست شەڕ بەردەوام بێت لەعیراق لەگەڵ عەبدولسەلام عارف و ئێمە دەمانگوت تەسلیم بوون خراپەو ئەو ئیتیفاقیەی بارزانی، سوڵح نییە ئیستیسلامەو ئەوەمان نووسیبوو، دەمانگوت دەبێت شەڕ بەردەوام بکات و ئەوە بکاتە مەنتیق هەر کەسی لە دورەوە ببینێ ئێران دەبوایە لایەنگری ئەوە بێت تەئیدی ئەو جەهەتە بکات کە دەیەوێت شەڕ بکات دژی حکومەتی بەغدا نەک ئەوەی سوڵحی لەگەڵ بکات، بەڵام ئەو وتبووی بابە مەلا مستەفا نەفەرێکە من تەفاهومی لەگەڵ دەکەم....، ئەوانە حزبن؟ من لەگەڵ ئیبراهیم ئەحمەد، سبەینێ ئیبراهیم ئەحمەد لادەبەن و دەڵێت ئەوە غەڵەتی کردووە، حزبەکە شتێکی تر دەکات، دوژمنەکانمان نایانەوێت هێزی کوردی مونەزمی موسەقەفی مورەتەب لەکۆمەڵگەی کوردیدا زاڵ بێت.
سەدام حسێن بۆ حوکمی زاتی نەدا بەئێمە دای بەمەلا مستەفا، باشە خۆ ئێمە دۆستیان بووین لەزەمانی لێقەوماندا دۆست بووین، مەلا مستەفایان خۆش نەدەویست، ئێمەیان خۆشدەویست وەک رەفیق وەکو کاک نەوشیروان وتی: هەردووکمان ئەفەندین و بۆینباغ دەبەستین و وابووین و لەو سروشتە بووین، ئەحمەد حەسەن بەکر پێی وابوو مامۆستا ئیبراهیم پیاوێکی نورانییە و دەیوت دەمو چاوی ئەو دەبینم سەراحەت و راستگۆیی و ئەو شتانەی تێدا دەبینم، باشە سەدام حسێن من ئەمناسی، هەموو جارێک بەئوتومبێل دەڕۆشتین کاک عومەر لێی دەخوڕی، مامۆستا ئیبراهیم لەبیری دێت هۆڕنی لێدا دابەزین، ئەبو عودەیە دابەزی وتی وەڵا من حەزدەکەم مامۆستا ئیبراهیم و کاک عومەر بناسم، دابەزین و ئەوە کاک عومەرو مامۆستا ئیبراهیم و کاک سەدام، بۆچی نەیاندا بەئێمە؟
چونکە ئێمە جەماعتێکی مونەزەمی حزبی بووین و هاوچەرخ بووین، وتیان لەژێر دەستی ئەوان دەرنایەتەوە،بۆیە دوژمنانیشمان کاریگەرییان هەیە لەدانانی ئەوە، ئینجا جگە لەوە کاکە هەواو زەوقی سەخیفی رووناکبیرانیش، چونکە رووناکبیرانیش زۆرجار دادەنیشن مشتومڕ دەکەن لەجیاتی ئەوەی شتی عەمەلی چارەسەر بکەن، لەسەر فڵان جوملە حزبێک ئینشیقاق دەکات، جاری واهەیە لەسەر یەک جوملە بەڕاستی.
پاشان بەرەئی من کاریگەریی خراپی....، کۆن لەبیرم دێ لەکوردستانی سوریاوە حزبەکانیان دابەشکردو وایان لێکردو دوایی حەمدی حامیدیان داناو لەتورکیاش هەروا دەستیان هەبوو لەئێرانیش، ئەوانەش واتە کۆمەڵێک فاکتەر هەیە بنەماکەی دەگەڕێتەوە سەر سروشتی کۆمەڵگە.
دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستان لەهەلومەرجی ئێستادا بەشتێکی واقیعی دەزانی؟ ئەگەرنا ئێستا چی بەشتێکی واقیعی دەزانی بۆ چارەسەرکردنی مەسەلەی کورد؟
-دەزانی بە رەئی من مەسەلەی کورد وەک مەسەلەیەکی نەتەوەیەکی داگیرو دابەشکراو بێ سەربەخۆیی و دەوڵەتی کوردی چارەسەر نابێت، واتە وەک مەسەلە چارەسەر ناکرێ، لەبەرئەوە ئەگەر وتت چارەسەری مەسەلەی کورد ئیلا دەبێ بڵێی بەسەربەخۆیی و بەمافی چارەی خۆنووسین، غەیری ئەوە هیچی تر نییە بۆ مەسەلەی کورد، بەڵام بڵێ بۆ دابینکردنی کاتی دۆخی کوردستان، بزووتنەوەکانی کورد و دابینکردنی هەندێ ئامانج و راگرتن لەزەمەنی مومکین و ئەوەدا، من هیچ لەواقیعدا خەڵک باسی دیموکراسی دەکاو دیموکراسی شتێکی باشە، بناغەیەکی چاک دروست دەکات، کەشێکی خۆش دروست دەکات، گەلێک بابەت لەخۆ دەگرێت، تەفرەقەو تەمیزو ئەوانە ناهێڵێ، بەڵام من لەخۆرهەڵاتدا دیموکراسیم پێ زەحمەترە لەسەربەخۆیی، بۆنموونە بەرەئی من دیموکراتی بۆ عیراق و حوکمی زاتی بۆ کوردستان زۆر زەحمەتترە لەئیستقلالی کوردستانی عیراق، چونکە من لەشتێکیشدا نووسیومە لەو بەحسەدا بەدرێژیی نووسیومە، یەکەم هۆکار ئەوەیە کە دیموکراسی وەرگرتنەوەی هەموو سوڵتەیە لەبەغدا، بەس یەکێکی وەکو سەدام بەشێکی عیراق لەکیس بچێ لەوە باشترە لەوەی هەموو عیراقی لەکیس بچێت، واتە هەموو حوکمەکەی بەعیراقی وەڵا هەموو کوردستانی عیراق کە بۆ ئەو زۆرترەو باشترە یاخود سەبەبی تریشی هەیە، بێگومان ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی کۆمەڵگەی دەسەڵاتدارو کۆمەڵگەی ژێر دەست، کۆمەڵگەی دەسەڵاتدار خۆی دەهێڵێتەوە، بەڵام شەڕ لەسەر خۆی دەکا، نەک لەسەر حوکمەکانی کە پاشکۆن، بەراستی دیموکراتی شتێکە نەک عیراق تەحەمولی ناکات، هەموو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تەحەمولی ناکات، ئێستا بۆنموونە دەڵێین زۆرجار قسەی وامان لەگەڵ دەکەن کە حوکمی زاتی درا بەکوردستانی عیراق، ئەوە تورکیاو ئەوە فڵان وەڵا دیموکراتییەکە خەتەرترە لەسەر تورکیاو سعودیەو ئوردون و سوریاو لەسەر ئێران و کوێت هەتا حوکمی زاتی، حوکمی زاتی هەر کاریگەری دەکاتە سەر نەتەوەی کورد، رەنگە کاریگەریەکەشی هیچ نەکا، چونکە ئەوە ئازەربایجان هەیە ئەرمینیا هەیە 70 ساڵە دەوڵەتن و فیدراڵیشن نە کاریگەرییان کردۆتە سەر ئەرمینیای تورکیاو ئازەربایجانی سۆڤێت بەڵام وەڵا دیموکراتی ئەو میللەتانە هەر ئاگر دەدا لە بۆ حقوق و ئازادیی خۆیان، بۆیە من پێموایە هەموو ئەو هۆکارانە کۆبکەیتەوە دەتگەیەنێتە ئەو ئەنجامەی کە زەحمەتتر ئەوەیە، ئەما هەتا دەگەینە چارەسەری مەسەلەی کورد، وەک تەسکین و دابینکردن و ئەوانە بەرەئی من ئەوەندەی مومکینە حوکمی زاتی بێت، فیدراڵ بێت شتی زۆر باشە و هەنگاو بەهەنگاو، بەمەرجێک یەک شتمان لەبیر نەچێ ئامانجی سەرەکی و ستراتیژی واتە تاکتیکەکان ئەوەن وەکو تاکتیک بێ و هەنگاو بێ بەرەو ئامانجە ستراتیژییەکە کە چارەسەری مەسەلەی کوردە، مەسەلەی کوردیش بێگومان بە مافی چارەی خۆنووسین دەبێت.
لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە یەک شت بڵێم ئەوەش ئەوەیە کە دەبێت هاوسەنگیی هێز حساب بکەین، ئێستا بۆنموونە عیراق رووخا با لەو شەڕەدا کە ئێران لە 1986 هێرشی کردە سەر بەسرەو بەسرەی بگرتبا و سوپای عیراق هەرەسی بهێنایە ئەو بێ مەعنەویاتەی ئێستا عیراق هەیەتی ئێران هەیبوایەو سوپای عیراق هەڵهاتایە لەبەریا، ئێمە کوردستانمان بگرتبا بۆ بەحوکمی زاتی رازی دەبووین؟ وەڵا رازی نەدەبووین، بەڵام فەرزکەین لەحاڵەتی سەرکەوتنی عیراقدا، وەڵا هەر دەبێ بەوە رازی بین کە کورد بێتەوە جێگەی خۆی و ئیبادە نەکرێ، بۆ نموونە هەلومەرج دەیگۆڕێ،بەبێ لەبیرکردنی دیموکراسی.
پڕۆسەی بڕیاردان لەناو بزووتنەوەی ئێوەدا یەکێتیی نیشتمانیی چ رەنگێک بەخۆیەوە دەبینێ، چ شکڵێک، ئایا فرەییە بەکۆمەڵە، تێکەڵییە، چۆن بڕیار دەدەن لەناو یەکێتیی نیشتمانیی کوردستاندا، بڕیارێکی سیاسی وەربگرن و جێبەجێی بکەن؟
خۆت لەمن باشتر دەزانی لەوێ بویت و م.س بوویت و بەرەئی من ئەوەیە بەڕاستی لەناو یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان نەفەردییە، نە بەکۆمەڵە، واتە ئەو تەیاراتانە لەناو خۆیاندا قسان دەکەن، کۆنفرانس دەبەستن، کۆبوونەوە دەکەن، دوایی هەرکەس دەیهێنیتە کۆبوونەوەی هاوبەشی سەرکردایەتی بێت یان مەکتەبی سیاسی بێت، لەوێ موناقەشەو هەزار شتی لێدەکرێت و پاشان بڕیار دەدرێت بەزۆرینە. چ دەزگایەکتان هەیە بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارانە؟
-جۆرەها دەزگامان هەیە، مەکتەبی عەسکەری هەیە بۆ شتی عەسکەری، مەکتەبی سیاسی بۆ کاروباری سیاسی، مەکتەبی دارایی هەیە، مەکتەبی راگەیاندن هەیە، مەکتەبی ئیداری هەبوو جاران بۆ ئیشوکار، ئێستا مەڵبەندەکان وەک قیادەیەکی محەلییە بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکان.
ئۆرگانی بنەڕەتی تەنفیزی و تەشریعی چین لەناو بزووتنەوەی ئێوە؟
ئۆرگانی بنەڕەتیی تەشریعی کۆنفرانسەکانە، کە دەکرێت هی تەنفیزیش کۆمیتەی سەرکردایەتی و باڵەکان بن.
باشە ئەگەر دەوڵەتی کوردستان دامەزرا لەسیاسەتی دەولی خۆیەوە ئێوە حەز دەکەن چ سیاسەتێکی هەبێ، موحاید بێ یان سەر بەبلۆکی رۆژهەڵات بێ یان رۆژئاوا بێ؟
وەڵاهی نازانم، من یەکێک لەو ناوانە هەڵدەبژێرم، بەڵام من دەڵێم سەر بەهیچ بلۆکێک نەبێ، سەربەخۆ بێت، دۆستایەتی بکات لەگەڵ هەموو ئەو لایەنانەی کە دەکرێت دۆستایەتی لەگەڵدا بکرێت، ئەو دروشمەی عەبدولناسرم زۆر پێباشە نصادق من یصادقنا، و نعادی من یعادینا.
هەتا ئەو وڵاتانەی کە تائێستا مومکینە بەشێکی کوردستانیان داگیر کردبێ؟
ئینجا ئەوە کەی موسادەقەیە کە بەشێکی کوردستانی داگیر کردبێ؟
نا مەبەستم لەوەیە پێشتر داگیری کردبێت؟
دوای ئەوە لەپێش هەمووان ئەوان، دوای ئەوە کوردستان لەدەست ئەو وڵاتانە دەدرێ، من پێموایە لەپێشدا دەبێت پەیوەندی هەرە باش لەگەڵ تورک و فارس ببەسترێت، ئینجا بەسەریانا بڕۆین بۆ خەڵکەکانی تر.
باشە بەرای ئێوە لەهەلومەرجی ئێستادا چ جۆرە چاکسازییەک پێویستە لەناو کۆمەڵگەی کوردستاندا بکرێ؟
دەزانی من باوەڕم بەوەیە کوردستانێکی ئەنجومەنی دابمەزرێت، نەک بەمەعنای سۆڤێتی بەمەعنای ئەوەی هەموو گوندێک هەڵبژاردنی خۆی بکات بۆ ئیدارەی خۆی، هەموو ناحیەیەک هەڵبژاردن بکات قەزا وەکو تر من پێم باش نییە ئیدارەکانی حکومەتی مەرکەزی دای بنێت، با خەڵک هەڵیبژێرێت، سەرۆکی شارەوانی با خەڵک هەڵیبژێرێت، حکومەتی مەرکەزی کۆمەڵێک دەسەڵاتی بنەڕەتی هەبێت، واتە کوردستان بەوجۆرە ئەنجومەنی هەبێت. حکومەتی مەرکەزی دەسەڵاتی بەرگری و دەرەوەو کاروباری گەشەی گشتی بەدەستەوەبێت، بۆنموونە پلاندانانی گشتی و هەندێک شت کە ناکرێت، ئیتر ئەوی تر با ویلایەتەکان هەیان بێت و دەسەڵاتی تەواوی هەبێت و کاروباری خۆی بەڕێوەبەرێت، خەڵک بەشداربکات لەبەڕێوەبردنی دەوڵەت، نەک هەر جیهازێک دروست ببێت لەسەروو خەڵکەوە با ئیدارە خەڵک هەڵیبژێرێت، قازی ناتوانرێ هەڵبژێردرێت، دەبێت دابنرێت بەڵام با خەڵک ئیدارەی خۆی هەڵبژێرێت و رەئی هەبێ لەو شتانەدا.
ئەگەر تەماشای کۆمەڵی کوردستان بکەین لەدیدی تۆوە چین ئەو ریفۆرمانەی پێویستە لەکۆمەڵی کوردستاندا بکرێت؟
-چاکسازی لەپێش هەموو شتێکەوە دەبێت بینای بکەیتەوە، بەشکڵێکی هاوچەرخ بینای بکەیتەوە. بەشێوەیەکی هاوچەرخ بێت، چ لەلادێ و چ لەشار لەسەر بنەمای بەرهەم بێت، نەک لەسەر بنەمای پێداویستیی بەرهەم، لەپاشاندا بەڕەئی من پێویستە چاکسازیی کشتوکاڵی بکرێت بەشێوەیەک کە دەگونجێت لەگەڵ واقیعی کوردستان و ژیانی ژنان، چاکسازیی کۆمەڵایەتی و فیرکردن و رۆشنبیریی، بۆ نموونە گەشەسەندنی ئابووری ئەوەندەی موکینە پیشەسازی، ئەو شتانە بەپێی ئیمکانیاتی کۆمەڵگەی کوردی، بۆ نموونە نەهێشتنی نەخوێندەواری، نەهێشتن و گوڕینی نەریت بەرەو باشکردن.
چ بەشێک لەهەموو شتێک زیاتر پێویستە مرۆڤ تەرکیزی لەسەر بکات و پێشی بخات؟
-یەک شت بەتەنها نابینم، بەڕاستی هەموو لایەنەکان بەیەکەوە گرێدراون، بۆ نموونە گەشەسەندنی کشتوکاڵی بەبێ گەشەسەندنی پیشەسازی نابێ، گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی بەبێ گەشەسەندنی کەلتووری نابێ، گەشەسەندنی کەلتووری بەبێ گەشەسەندنی شارستانی نابی، گەشەسەندنیی شارستانی بەبێ گەشەسەندنی پیشەسازی و کەلتووری و ئەوانی تر نابێ، هەموو ئەو شتانە پێکەوە گرێدراون.
واتە دەبێت سیاسەتێکی هەمەلایەنە هەبێت و هەموو شتەکان بگرێتەوە و ئیشی بۆ بکات.
ئەی مەسەلەی رزگاری ژن و یەکسانی نێوان ژن و پیاو؟
-ئەوەش یەکێکە لەمەسەلەکان کە شتێک نییە بڵێین کلیلیک بێت نوختە بێ، ئەگەر کوردستان رزگاربوو بەرەئی من کلیلەکە ئەوەیە ئەگەر رزگاربوو کۆمەڵگە رزگارە دەوڵەتەکەی یاخود حوکمی زاتییەکەی دەبێت، بەرنامەیەکی هەمەلایەنەی هەبێت و لەهەموو لایەنەکانەوە دەبێت ئیش بکات، چونکە یەکێکیان لایەکیان زامن دەکات واتە یەک بەیەکتری دەگەیەنن.
باشە زۆر چاودێری جیهانی هەن، دەڵێن میللەتی کورد بەدوای خەیاڵ کەوتووە و خەباتەکەی بێ هودەیە؟
زۆر هەنە یان کەم؟ ئەوە هەیە لەئەمریکا، وەختی خۆی ئەو سێ وتاری نووسیوە، باباعەلی وەختی خۆی داویەتی ناویم بەبیر دێتەوە ناوی هاتووە لەو کتێبەدا، کابرایەک هەیە لە1940 یان 1943دا وتارێکی نووسیوە لەسەر ئەو نەتەوانەی کە لەخۆرهەڵات ئەو نەتەوانەی کە بێ دوارۆژن و ئەمریکا. بەڵی دیومە ئەو کتێبەم دیوە..
ئەوە وابزانم زنجیرە وتارێکە ئەوە لێرە ئەو کابرایە باسی دەکات، کێش لێی وەرگرتووە، هەمووجارێک من لێی دەردێنم ناوەکەی کابراکەشم لەبیردەچێتەوە، یەکێکی دیکەش لێی وەرگرتووە، ئەو دەڵێت سێ میللەت لەخۆرهەڵاتدا هیچ دوا رۆژیان نییە، ئەرمەن و ئاشوورو کورد، من قەناعەتم وانییە، قەناعەتم وایە کورد رزگار دەبێ، ناکرێت ئەو میللەتە ژمارەی ئەوەندە زۆر بووە، واتە بۆ نموونە ئەوە کورد بەبێ موبالەغە 25 ملیون دەبێت، تا کۆتایی سەدە دەبێتە 40 تا 50 ملیۆن، پاشان لەقەڕنی 20 دا پاش پەنجا ساڵ زەربی 2ی بکە، دەبێتە 70 تا 80 ملیۆن مرۆڤ، چۆن ئەوەندە میلۆنە بەبێ ماف دەمێنێتەوە؟
بۆ نموونە جەماعەتی مەکەدۆنیا دوو تا سێ ملیۆن کەس دەبن و وەک خۆی دەمێنێتەوە و هیچ بەهیچ ناکات، ئێمە هەر زاوزێمان لێ مەنع بکەن، ئەوە د. یوسف هەیە کوردی سوریایە دەیناسی مامۆستای زانکۆیە ئێستا لەزانکۆی جۆرج واشنتۆنە.
بیستوومە بەڵام نەم بینیووە؟
دیارە پیاوێکی زۆر خۆشە، من دەیناسم لەلوبنانەوە مامۆستای علوم سیاسی بوو لەزانکۆی ئەمریکی لەوێ بوو، لە بنەماڵەیەکی بەناوبانگیشە، ئەو دەڵێت: چەکی نهێنیی کورد منداڵ و زاوزێیە، دەیوت: باسی مەکە با لێمان تێکنەدەن، باسی تورکیای دەکرد، دەیوت: ئامارێکم خوێندۆتەوە تورک لەسەر گۆڕینی دیموگرافی مەترسی دەبینن، ئەگەر وابڕوات تا کۆتایی سەدە تورک لەتورکیا دەبێتە کەمینە، کورد و چەرکەس و لاز و عەرەب دەبنە زۆرینە، لەکۆمەڵگەی تورکیادا، ئێ باشە ئەوەتا 50 ساڵی تر چۆن دەتوانن ئەوە چارەسەر بکەن؟
باشە میللەتی کورد دەریخست کە میللەتێکی زیندووە، شۆڕشێکمان دەشکێنن، یەکێکی تر رادەپەڕێ، شۆڕشێکی تری تورکیا دابین دەکەن؟ ئێران دابین دەکەن؟ عیراق هەڵدەستێ، تورکیا رادەپەڕێ، کوردستانی عیراق!
باشە خۆشت باسی ئەوەت کرد، بزووتنەوەی کورد لەبەشەکانی کوردستاندا پچڕپچڕە، زۆر رێکخراوی تێدایە، باسی کوردی سوریات کرد باسی کوردستانی تورکیات کرد، لەکوردستانی عیراق؟
-عیراقیش هەروایە، بەڵام بەو بەرە کوردستانییە پینەکراوە، ئەگینا حزبی سوشیالیستی کوردو حزبی سوشیالیستی کوردستان بۆ یەک ناگرن؟
هەندێ شەرحیشیان بۆ داناوە کە بۆچی وایە، باشە وەزعەکە بە بیروڕای ئێوە چۆن چارەسەر دەکرێت؟
-بەبیروڕای من ئەوە چارەسەر ناکرێ، من بەشتێکی سروشتی دەبینم، ئەوە لەپڕۆسەی گەشەسەندنی ژیاندا چارەسەر دەبێت، بەتێپەڕینی کات جەماعەتێک ئیفلاس دەکەن، جەماعەتێک یەکدەگرن، جەماعەتێک گەشە دەکەن و دەمێننەوەو کۆتاییەکەشی رێگای بەرەی کوردستانی دروست دەبێ بۆ هەر وڵاتێک، لەبەینی بەشەکانی کوردستاندا ئەو بەرانە لەناوخۆیاندا هاوپەیمانی بکەن و بەڕەئی من دیموکراسی بەگەشەسەندنی سروشتی دروست دەبێ، بەزۆر ناکرێ، ئەو حزبانە دانێیت، رێکیان بخەیت، بەتێپەڕینی کات ئەو گرفتانە چارەسەر دەبێ، واتە ئێستا تۆ تەماشای کوردستانی تورکیا بکە، کوردستانی تورکیا کەمێک بوارێکی دیموکراسی ئەوە هەبێت خەباتی چەکدار پەرەبستێنێت، گرفتەکە چارەسەر دەبێت، خەباتی چەکدار جەماوەر لەدەوری خۆی خڕدەکاتەوە، خەباتی دیموکراتیش مەسەلەکان گەشەپێدەدات هەر کەسە دەگاتە قۆناغی خۆی.
پێشتر باسی ئەوەت کرد کە لەمنداڵیتدا مەسەلەی رووخانی کۆماری مهاباد زۆر کاریگەریی هەبووە لەسەرت بەشێوەی شەخسی، ئەگەر تەماشای مێژووی نوێی کوردو کوردستان بکەیت، واتە لەماوەی تەمەنی خۆتدا کە پێگەیشتوویت بەجیا لەکۆماری مهابادەوە بیگرە هەتا ئێستا چەندین رووداوی گەورە روویداوە لە مێژووی بزووتنەوەی گەلی کورددا، حەزدەکەم بزانم چ رووداوێک کاریگەریی وا قووڵی لەسەرت هەبووە کە کاریگەری بەجێهێشتووە بۆنموونە 14 تەممووز بگری، دەستپێکردنی شۆڕشی 1961 بگری، ئینشیقاقی 1964 بگری، ئاشبەتاڵی 1975، رێکەوتننامەی ئازار، دەستپێکردنی مقاوەمەت لەکوردستانی ئێران، روخانی شا؟
هەموو شتێک لەوانەی باستکرد هەمووی گرنگن.
چەند کاریگەریی هەبوو باسی جمهوری مهاباد کرد، زۆر تەئسیری هەبووە لەسەر خۆت؟
ئاخر تۆ لە تەمەنی منداڵی پرسیت، وتم ئەوە بوو لەپاش ئەوە لەژیانی خۆمدا زۆر رووداو کاریگەری هەبووە ئەوانەی باستکرد، هەندێک لەوانەی کە باست نەکرد بۆ نموونە من راپەڕینی وەسبەی کانون زۆرکاری لەبیرکردنەوەم کرد، ئینتیفازەی تشرین کاریگەری هەبوو، بۆ نموونە شەڕی سێ دەوڵەتەکە لەدژی میسر، بۆ نموونە رووداوەکانی سۆڤێت هینی کۆنگرەی بیست و ئیدانەی ستالین و ئەوانە هەمووی کاریگەری هەبوو، بۆنموونە سەرکەوتنی شۆڕشی چین، وەمان دەزانی دونیا دەگۆڕێ، پاش ئەوە زۆر کاریگەری کردووە، 14ی تەممووز، ئینقیلابی شوبات، هێنانەوەی مەلا مستەفاو خیلافی حزب ئەوە زۆر تەئسیری کرد، بەڕاستی لەمێشک و زهنی ئینساندا، پاشان ئازار رووداوێکی گرنگ روویدا کە رووخانی شۆڕشی کوردستان بوو من پێشبینیم نەدەکرد، من لەو کەسانە بووم کە پێموابوو مەلا مستەفا شەڕدەکات، کاک عومەر رەئی وانەبوو کاک عومەر لەشام بوو لەتەجەموع دانیشتبووین باسمان کرد، ئەوە زۆر کاریگەری هەبوو.
هەڵگیرسانەوەی شۆڕش جارێکی دیکە کاریگەری هەبوو، هەروەها رووخانی شا کاریگەری هەبوو، واتە شتی تری وەک ئەو رووداوانە.
زۆر سوپاست دەکەم پرسیارەکانی خۆم تەواو بوو حەزدەکەم بزانم ئایا بۆ خۆت هیچ شتێک هەیە حەز بکەیت باسی بکەیت لەمەسەلەی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی کوردی کە من پرسیارم نەکردبێ و بەپێویستی بزانی بیهێنیتە کایەوە؟
سەرەتا دەستەواژەکەت بگۆڕە، ناسیۆنالیستی واتایەکی دیکەی هەیە، واتە بزووتنەوەی رزگاری نیشتمانیی دیموکراتی خەڵکی کوردستان، زۆرتر پاسۆک و کاژیک و شتی وا دەگرێتەوە.
بەڵام ئێستا وانییە، ئێستا خەریکە ئەو ناسیۆنالیستەی جاران نەماوە و بەو چاوە تەماشا ناکرێت؟
باشە قەیناکە با ئێمە زمانی خۆمان رزگاریی نیشتمانی و نەتەوایەتی و ئەوانە بەکاربهێنم، ناشزانم تۆ لەسەر چی تێزەکەت دەنووسیت و توێژینەوەکەت چییە، نەفسییە، شەخسی بوو، کۆمەڵایەتی بوو، سیاسی بوو، سەربازیی بوو، هەموو ئەو شتانە بوو، بەڵام من زیاتر لەسەر جووڵانەوەی نەتەوەیی کورد چەند خاڵێک باسدەکەم، یەکەم: تەبیعەتی کۆمەڵگەی کورد و گەشەسەندنی کۆمەڵگەی کورد پەیوەندی بەحزبەکان و رێکخراوەکانەوە هەیە، واتە ئەوە دووەم هۆیەکانی سەرنەکەوتنی شۆڕشی کوردستان و بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردە، پێموایە لەدیدی ئینتیقالی زاتییەوە بووتریت، زۆرتر خەتاکان لەخۆمانە، لەسروشتی کۆمەڵگەی خۆمانە، لەسروشتی سەرکردەکانی خۆمان و سروشتی حزبەکانی خۆمان و سروشتی شۆڕشەکانی خۆمانە، کە زۆر گرنگیمان نەداوە، قەیناکە ئەوەش باس بکەین، زوڵم و زۆر، بەڵام نەوا قسەکانی خۆشمان باس بکەین کە ئەوە فاکتەرێکی گەورەیە و داینەپۆشین، ئەوە زۆر گرنگە بەرای من.
تەئکید لەسەر چەند شتێک دەکەمەوە، لەئێستادا پشت بەستن بەخەڵک، هۆشیارکردنەوەو رێکخستن و سەرکردایەتیی جەماوەر، سەربەخۆیی لەبیروباوەڕدا، بەڕاستی من سەربەخۆییم لەفیکردا لەسەربەخۆیی شتی تر پێ گرنگترە، (القرار الکردی المستقل) بەڕاستی دەبێت ئێمە خۆمان باوەڕمان بەخۆمان هەبێت، لەو کۆیلەیەتییە فیکرییە رزگارمان ببێت، ئێستا کوردی تورکیا بەرەئی من عەبیدی کریملنن، مۆسکۆ چی گوت دەبێ وابێ، یان فڵان کتێب لەلاپەڕە ئەوەندە نووسراوە ئەوە دەبێت رزگاربین لێی.
من دژی مارکسیسزم نیم، مارکسیسزم حزبە، بەڕاستی هەتا ئێستا لەزانستە کۆمەڵایەتییە باشترەکانی جیهانە، ئەو کردنەی بەئایین و بەقورئان بەوەی فڵانە لاپەڕە وای وت، ئیتر تەواو لەو لاپەڕەیە، ئێستا من لەبیرمە هەزار موناقەشەمان لەگەڵ شیوعی دەکرد لەسەر زەرورییەتی بوونی پارتی پێشڕەوی تایبەتی کوردستان، بابە با حزبی شوعی بێت، دەیانوت نا لەلاپەڕە ئەوەندەدا لینین وتوێتی کرێکارانی یەک دەوڵەت دەبێت یەک حزبیان هەبێت، ئیتر ئەوە باشە خۆ ئەوە خۆ قورئان نییە، باشە کەواتە لینین بوو بەخوا، قسەیەکی لینین، هەتا ئەوە فیکریش نییە، مەسائیلی ئایدیۆلۆجی بنەڕەتی نییە، بۆ نموونە مادەیەکی دیالیکتیکی نییە قابیلی گۆڕان نییە قانونی فائچ القیمە (زێدەبایی) نییە بڵێی راستە، قانونی گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی نییە بڵێی راستە، شکلی رێکخراوە، خۆت دەزانی شکڵی رێکخراوە، شتێکی قابیلی گۆڕینە لەیەک وڵاتدا لە 50 جار لەیەک دەوڵەتدا، کەچی کردیان بەهین لێمان، هیچ بەڵگەیەکی تریان نەبوو، وتیان لەفڵان جێ وتویەتی ئەو رێگایە مارکسییەت لەزانستەوە دەباتە بۆ ئایین، ئایینی ئیسلامیی خۆمان باشترە، ئەگەر زانستیشە، زانست شتێکی زیندووە، کۆمەڵێک بنەمای فیکری بنەڕەتییەو بنەما سەرەکیەکانی راستە، بنەما سەرەکیەکانی دەبێت بگونجێت لەگەڵ واقیعەکانی کۆمەڵگە و قابیلی گەشەسەندنە وەکو خۆی دەڵێ هەموو شت لەگۆڕانە مارکسیسزمیش روو لەگۆڕانە، فیکریش روو لەگۆڕانە، قسەکەی ئەوانیش لەگۆڕانە ئەو بەشەی کە لینین وتویەتی بۆ زەمانێک بوو، لینین چەندین قسەی مارکسی بەتاڵ کردەوە، وتی مارکس وایگوت، بەڵام ئێستا وانییە، لەبیرتە مارکس و ئەنگڵس زۆر بەتوندی پشتیوانی سەربەخۆیی پۆڵۆنیایان دەکرد، زەمانی خۆی کردبوویان بەشەڕ لەسەر بزووتنەوەکەی، بەڵام کە لینین و ئەوان هاتن، وتیان نەخێر ئەوە زەمانی گۆڕاوە، ئێستا ئێمە ناڵێین سەربەخۆیی، دەڵێن مافی چارەی خۆنووسین، ئەوە هەڵەیە ئێمە ئەوە بکەین.
پێداگیریی بەدەق لە بۆ کوشتنی جەوهەرە، ئێستا بەڕاستی قاوغەکەیان گرتووە و ناوەڕۆکەکەیان لەبیرچووە، لەناوەڕۆکدا من زۆر بەشتی باشی دەبینم، زۆر شتی باشی تیدایە و بەکاردێ، بەڵام کە بوو بەوەی ئەو رستەیە وایگوت و ئیتر تەواو بوو، ئێ باشە کلکایەتییەکی کوێرانە کە دەیگوت رادیۆی مۆسکۆ وای گوت، من لەبیرمە جاران من خۆم یەکێک بووم لەوانەی کە رادیۆی مۆسکۆ هەرچی شتێکی بگوتبا وامدەزانی قورئان وتویەتی، ئەو پەروەردەیە پەروەردەیەکی خراپە، ئەو پەروەردەیە بەڕاستی هەر ستالین بە بەرپرسیار نازانم، لینینیش بەرپرسیارە، واتە ئەو دیسپلینە لینینییەی کە خۆیان پێی دەڵێن وایلێکرد کە کەس نەوێرێ نقە بکات، لەسەر ئەوە بڵێین ئەوە تەحریفییە ئەو کاوتسکی مورتەد و هەموو ئەو جنێوە قورسانەی کە بەڕاستی ستالین بە ناشیانە تەتبیقی کرد، کە قسەی لینینە ئێستا زۆر شت دەخەنە سەر ستالین، بەڵام وەرە بیگێڕنەوە، هەرچی ستالین کردبێتی 10 بەڵگەت بۆ دەهێنمەوە کە لینینین، تەنها مەسەلەی نادیموکراتییەکەی لینین دیموکرات بوو، دەیتوانی تەحەمول بکات، ئەوانەی تر، دیکتاتۆرییەتی پڕۆلیتاریا قسەی لینینە، دیکتاتۆرییەتی پرۆلیتاریا کە لینین تەفسیری دەکات، دەڵێ دیکتاتۆری چین، دەڵێ دەکاتە دیکتاتۆری حزب، دیکتاتۆری حزب دەکاتە لیژنەی مەرکەزی، خۆی دەڵێ دەکاتە نوخبەی سەرکردایەتی جێگیر، لەوێشدا مەکتەبی سیاسی لەمەکتەبی سیاسیش سکرتێری حزب، تەواو لەبەرئەوە ئەوە قسەی ستالین نییە قسەی لینینە، بێنە 50 نوسخەت بۆ دەربێنم لەقسەکانی لینین، پاشان چینیەکان لەسەر مەسەلەی ناکۆکییان لەسەر دیکتاتۆرییەتی پڕۆلیتاریا شتێکیان بڵاوکردەوە دژی خرۆشۆف، بەڵام بەڕاستی لینین وایوتووە، ئەو جۆرە دیسپلینە یان بینای سۆشیالیزم لەوڵاتێکی دواکەوتوو چۆن دەکرێ و دەگاتە چی؟ بەڕاستی خۆ گەلێک لەبنەماکانی لینین داینا، ستالین کوێرانە قسەکانی لینینی جێبەجێ کرد، هەر رێگاکەی لینینی بەکارنەهێنا لەمامەڵە لەگەڵ هاوڕێکانی، لینین بەموناقەشەو بەجنێودان لەگەلی حەل دەکردن، ئەو بەکوشتن و ئیعدام، جنێودان و ئیعدام لەجیاتی موناقەشە، ئەگینا بۆ نموونە ئەو قسانەی لینین بەهاوڕێکانی وتووە لەسەر ئاشکراکردنی نهێنی شۆڕشی ئۆکتۆبەر کەس بەکەسی نەوتووە، پێیان دەڵێ خائین، کاسەلێس، مورتەدو غەدار و ئینسانی غەدارو کاسەلێس و خائین رەنگە حوکمی ئیعدامیان نەبووە، ئەگینا ئیعدامی دەکردن، من مەبەستم ئەوەیە هەتا لەزەمانی مارکس و ئەنگڵسدا کەس نەیوتووە مارکسیسزم، مارکس ئەوەی قبوڵ نەبووە کەسی بڵێ مارکسیسزم، مارکسیسزم شتێکە دوای مارکس هاتۆتە کایەوە، هەروەک لینیزمیش هەتا زەمانی لینین جنێو بوو، پلیخانۆڤ بۆ گاڵتە دەیگوت لینینزم کە گاڵتەی بەلینین دەکرد، دەیوت بابە ئەو قسانە مارکسیزم نییە لینینیزمە، ئێ باشە مارکس قەت نەیدەهێشت بڵێن لەزەمانی مارکسدا، دەیانگوت سۆشیالیزمی زانستی، بەڵام لەزەمانی پاش ئەوانە وتیان مارکسیسزم.
سەرچاوە: ماڵپەری چاودێر 13-02-2016