جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «چەند بەڵگەیەک لەبارەی ناسنامەی کەرکووک و پەلامارەکەی نادرشای ئەفشار»

ڕزگار جەباری

[[پەڕگە:2023-01-25 235744.jpg|وێنۆک|تابلۆی جەنگی نادرشا لە کـەرکووک]]

                                                          

بەڵگەنامەکە:

                                                                                    

                                            

                                    

لا سيما في بلاد (الأكراد)       

              

                          

"و بقيت في بغداد الى أن ذهب  الشتاء، ثم سافرت نحو بد (الاكراد)، وصلنا في طريقنا الى قلعة (كركوك) و اجتمعت بخال و مرشدي ملا عيسى المذكور اول الترجمة حفظه الله تعالى..." .٣

دوای ئەوەی نادر قولی دەسەڵاتی خۆی لە ئێراندا جێگیرکرد و بووە شا، بە سوپایەکی زۆرەوە ڕووی کردە عێراق و کوردستان لەپێناو تۆڵەسەندنەوە لە عوسمانییەکان کە لە کاتی سەرقاڵیی ئەو بە جەنگی بەرپەچدانەوەی داگیرکاریی ئەفغانەکاندا، هێرشیان کردبووە سەر ئێران".٤

سەردەمی نادرشا بە گشتی سەردەمێکی پڕ لە جەنگ و هەرا بووە، بە شێوەیەک دەتوانین بڵێین نادر هەموو ژیانی لە جەنگدا بووە. جەنگ لەگەڵ عوسمانییەکان، ئەفغانەکان، هۆزە کورد و تورکەکان، دەسەڵاتی سەفەوی و هتد. کاریگەریی ئەم جەنگانە زۆر بووە و لە چەند ڕووەوە ڕەنگیان داوەتەوە. بە پلە یەک لە کتێبە مێژووییەکان و ئەدەبییەکان و گەشتنامەکان. ئەدەبیاتی کوردیش ئەم سەردەمە بەسەردەکاتەوە.                                                               

شاعیر لەو سەردەمەدا ژیاوە کە نادر خەریکی ململانێ بووە لەگەڵ شا توماسبی سەفەویدا. ئاماژە بەوە دەکات کە خەڵکی هەڵدێن و خوڵقیان نەماوە و لە گیان بێزار بوونە.         

          

      

یەکەم: لشکرکشی نادر افشار بە روم و شکست خوردن او از کوپال پاشا سردار عثمانی

کەرکووک و موسڵ خانەقی و زەهاو

                                                                                              

یەکەم- لە پێشەکی داستانەشیعری لەیلا مەجنووندا:

                  

                                    

ژان ئۆتەر (١٧٠٧ – ١٧٤٩ز) گەڕاڵێکی فەڕەنسییە. لە سەروبەندی پەلامارەکانی نادرشا سەردانیی کوردستانی کردووە. لە بەشێکی گێڕانەوەکانی باس لەوە دەکات کاتێک گەیشتووەتە تووزخورماتوو، هەواڵی هاتنی لەشکری نادر گەیشتووەتە ئاوایی، خەڵکی ترسیان لێ نیشتووە و بە هەڵەداوان هەڵدێن.     

                                                                            

[[پەڕگە:2023-01-26 000243.jpg|وێنۆک|چەپ|تابلۆیەکی کۆنی تەواونەکراوی نادرشا.]]

دووەم:

ئەم نیگارە لە کتێبێکی دەستنووسدا هاتووە بە ناوی (تاریخ جهانگشای نادری) لە نووسینی: میرزا محەمەدی مەهدی ئەسترئابادی کوڕی نەسیر، کە نووسەری نادر بووە. ئەم نووسەرە ڕووداوەکانی سەردەمی سەرکردایەتی و پاشایەتیی نادری لەم کتێبەدا نووسیوەتەوە. قەبارەی ئەم کتێبە ٢٢*٣٥ س بە خەتی خۆشنووسی نەستەعلیق و بە پێنووسێکی قەبارە مامناوەند. دوو لاپەڕەی سەرەتا ئاوزێڕ کراوە لەگەڵ سەرلەوحی گوڵ و بنجکی خەتایی. دەستنووسەکە لە کۆتایی ساڵی (١١٧١ کۆچی مانگی / ١٧٥٨ زایینی) نووسراوەتەوە. ئێستا لە کتێبخانەی (روزبە)ی زنجان پارێزراوە. دەستنووسەکە چواردە نیگاری تێدایە کە یەکێکیان تابلۆی جەنگی کەرکووکە. تابلۆکان دیمەنەکانی جەنگەکان و دانیشتنەکانی نادر شا نمایش دەکەن. لەم نیگارانەدا جگە لە خودی نادر، سێ کەسی دیکە ناسراونەتەوە. یەکەم: کوڕەکەی نادر، دووەم: نەسڕوڵا میرزا، سێیەم: نووسەری کتێبەکە. لەبەر وردەکاری نیگارەکان، باوەڕ وایە کە نیگارکێشەکە دیمەنەکانی بینیوە، واتە هاوشانی شا و سوپا لە گەڕاندا بووە. هەوەها باوەڕ وایە کە لەسەر داوای نووسەرەکە، خۆشنووسەکە و نیگارکێشەکە دیاری کرابن و ڕاسپێردرا بن بۆ نووسینەوەی کتێبەکە بە خەتی نەستەعلیق و کێشانی نیگارەکان. هەروەها باوەڕ وایە ڕەنگە نیگارکێشەکە (محەمەد عەلی بەیگ) ناسراو بە (نەقاشباش) نیگارکێشی دەرباری نادر، یان (عەلی کوڕی محەمەد زەمان) یان (عەلی ئەشرەف) بێت. ١٢