جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «ئایا كاكەییەكان یارسانین یان موسڵمانی عەلەوین؟»

مەهدی كاكەیی

كاكەییەكان یەكێتیيەك بوون، پێكهاتبوون لە زۆر خێڵ، هەر لە كوردستانەوە تا هیند ناوچەی نیشتەجێبوونیان بو. پێش (3800) سێهەزاروهەشتسەد ساڵ لەمەوبەر دەوڵەتێكیان دامەزراندبوو بەناوی (دەوڵەتی كاكەیی)، كە شوێنەكەی بەشێك لە دەوڵەتی ئێستای ئەفغانستان و پاكستان دەگرێتەوە. ئاماژە كراوە بۆ یەكێتیی هۆزانی كاكەیی لە (ريگ ڤیدا Rig Veda) كە كۆنترین بەشە لە پەرتووكی پیرۆزی هندۆسییەكان (ڤیدا Veda) و نووسراوە لە نێوان ساڵانى (1700) و (1100) پێش زایین و به نووسينى سەنسیكریتی كۆن نووسراوە و تيايدا باسى پادشای دەوڵەتی كاكەیی (Ashvapati) دەكات [a]. هەروەها لە چیرۆكە شیعری هیندی (مهابراتا) كە لە سەدەی پێنج تا شەشی پێش زایین نووسراوە، لە زۆر شوێن ئاماژە بۆ یەكێتیی هۆزانی كاكەیی دەكرێت و دەڵێت ئەوان لە خێزانێكی پادشایین [2]. لەم زانیارییە مێژوویانه بۆمان دەردەكەوێت كە كاكەیی وەك هۆز، ڕیشەی قوولێكی هەیە لە مێژوودا و ژیاون شانبەشانی سۆمەرییەكان و هۆرییەكان و باوباپیرانی تری گەلی كورد و كاكەیی یەكێكە لە باپیرە دێڕینەكانی كورد. (مەسعودی) لە كتێبەكەیدا كە لە ساڵی (934)ى زاینی نووسێتی، كە واتا پێش (1088) هەزاروهەشتاوهەشت ساڵ لەمەوبەر، ناوی هەموو كوردە شاخاوییەكان دەبات بە (كاهكاهی) [3]. ئەو زانییاریانەی سەرەوە بە ڕوونی بۆمان دەردەخەن كە كاكەیی وەكو هۆز، بوونێكی قوولی هەیە لە مێژووی دێڕینی كورددا و یەكێكن لە باوباپیرانە دێڕینەكانی گەلی كورد.

ئێستا با بێینە سەر مێژووی ئاینی یارسان، كە ئاینی كاكەییەكانە. سان وشەیەكی هۆرییە، بە واتای (خاوەن) یان (خودا) دێت [4]. هۆرییەكان، كە یەكێكن لە باوباپیرانی كورد پێش زیاتر لە (5000) ساڵ ژیاون لە كوردستان. ئەم وشەیە بە زمانی پەهلەويش واتای (خودا) دەگەیەنێت. (یار) واتاكەی (خۆشەویست) یان (لایەنگر) دێت. كە واتا ناوی (یارسان) بە مانای (لایەنگرانی خودا) یان (خوداپەرەستان) دێت.

گروپی سێیەم، خۆیان بە یارسانی دەزانن و ئاینەكەیان بە ئاینێكی سەربەخۆ دەزانن. ئەم گرووپەیش پێكدێت لە دوو بەش، یەكێكیان یارسانی سەلەفین، ناخوازن هیچ ڕاستكردنەوەیە بكرێت لە ئاینەكە. ئەمانە گۆڕانكاری مرۆڤایەتیی و ژیان لەبەر چاو ناگرن و دەیانەوێت وەك ئیسلامییە سەلەفێكان ئاینەكە بە هەڵسەنگاندنی كۆن بمێنێتەوە و ئەمانەیش دەبنە هۆكاری نەمانی ئاینی یارسان و نەهێشتنی. بەشی دووهەمی ئەم گرووپە هەوڵدەدەن بۆ لێكدانەوەی ئاینەكە بە ڕێكوپێكی و ئاشكراكردنی و دەرگای ئاینەكە بكرێتەوە بۆ ئەو كەسانە بڕوایان بەم ئاینەیە و دەخوازن ببنە یارسانی.

هەر مرۆڤێك ئازادە لە بڕواكانی خۆی و ئازادە سەر بە ئەو ئاینە بێت، كە باوەڕێ پێیەتی. ئەو كاكەییانە خۆیان بە موسڵمان دەزانن، ئازادن با ببنە موسڵمان و ئەوانەیش خۆیان دەبیننەوە لە ناو ئاینی یارساندا، سەربەستن لە باوەڕی خۆیان. ئیتر كەس بۆی نیە ڕێگە بگرێت لە باوەڕی هەر مرۆڤێكی كاكەیی. ئەم چەرخە چەرخی ئازادی و سەربەخۆییە و با هەمووان ئازاد بن لە هەڵبژاردنی ئاین و ژیانیان.