جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «نامەیەک لە هەورامانەوە بۆ دۆرهامی بەریتانیا ساڵی 1921»

بەداخەوە تۆمار کراوەکانی ئێمەی کورد زیاتر لە یاداشتنامەیەکی تایبەتی دەچێت هەر بەو شێوەیەش بەر دیدی خوێنەر دەکەوێت. بۆیە ناتوانرێت وەک سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوی مێژووی پشتی پی ببەستین، بۆ ئەوەی بەسەرهاتێک رێکەوتێک رووداوێک بمێنیتەوە پیویستە بینووسینەوە 99 ساڵ بەر لە ئێستا گیرترود بێل (Gertrude Bell) لە هەورامانەوە کە بە ئۆرمان ئاماژەی پێکردووە نامەیەک دەنێریت بۆ هۆ بیڵ (Hugh Bell)ی باوکی بۆ بەریتانیا لەنامەکەدا دەڵیت:

باوکە دەبوو بگەڕێمەوە سلێمانی و لە 15ی مانگدا بە شەمەندەفەر بچمەوە بۆ بەغدا، بەڵام ئەوەم نەکردووە. کاپتن دۆگڵاس پێشنیاری ئەوەی کرد شەوێکیش لە هەورامان لە بەرزاییەکانی سەروو هەڵەبجەوە بە سەربەرم, لە بەردەم ئەم پێشنیارە شل بووم خۆم ڕانەگرت.بەو داوایە لە خشتەی بردم. هەورامان زۆر ناسراو نەبوو لەلامان تاک و تەرا سەردانی ئەو ناوچەیەی کردبوو. هەلی ئەوەم بۆ رەخسابوو نەدەبوو ئەم سەردانە لە کیس خۆم بدەم بەڵکو کورترین سەردان باشتر بووە لەوەی لەدەستی بدەم.

چیاکانی هەورامان سەخت و دژوارن شیوەکان بەقولی چیاکانیان بڕیوە. پڕە لە دار و باخچەی بچوک. لێرە گوندنشینەکان دەژێن میلەتێکی زۆر کۆنن بە دیالێکتێکی تایبەتی کوردی قسە دەکەن و وەک باس دەکرێت زۆر نزیکە لە فۆرمی زمانی فارسی کۆنەوە.

ئێمە دەستەیەکی گەورە بووین. ئەحمەد بەگ بە خۆی و بیست سوارەوە هاتبوو، ئەحمەد بەگ ئەسپێکی پۆنی عەرەبی جوانی دامێ بۆ رێگاکە. لە دوای نیو کاتژمێر سواری. سێ شێخی نەقشبەندیمان بینی کە بۆ دیتنی ئێمە هاتبوون، یەک لەوان شێخ سەعدی برای شێخ حیسامەدین بوو، کە لەگەڵی چووین بۆ خواردنی نانی نیوەڕۆ. دوای نیو کاتژمێری تر بەشاخ و یاڵە ڕووتەکاندا ڕۆیشتین گەیشتینە قادر بەگ کوڕی سەرۆک جەعفەر سوڵتان، کە ئەویش یەک دوو سواری لەگەڵ بوو. هەموو پێکەوە دەستەکەمان 40 تا 50 ئەسپ سوار دەبێت، هەموو رێک پۆش بە سەر پشتی ئەسپی بچوکی عەرەبییەوه بووین ڕێک لە وێنەی ناو کتێبی رۆنایی فارەسەکان دەچووین. دووبارە بەناو چیکاندا رۆشتێن تاگیشتینە پیچی چیاکە لەسەر چیاکە جۆگەی ئاوی بچووک بەرەو خوارەوە دەهات لە نزیک جۆگەکان بەریز دارتوو هەبوو. لە ولاشەوە گوندێکی خنجیلە دیار بوو کە ئێمە بۆ نانخواردن دەچووین بۆئەوێ، کە ئەو گوندە ناوی باخە کۆن بوو.

ئەم گوندەش وەک هەموو گوندەکانی تری هەورامان قایم و لە بەرد دروستکرابوو و بەداری بەردار داپۆشرابوو بە درێژایی جۆگە ئاودێرییەکان هەمووی دار و سەوزاییە. لەسەرووی تەواوی ماڵەکانی گوندەکە لە بەرزترین شوێنیدا ماڵی شیخ حیسامەدین بوو چووینە ماڵی شێخ حیسامەدین دیوەخانێکی لەبەرد دروستکراوی درێژکۆلە هەبوو بەلێواری چیاکەوە باخچەیەکی بچووک دروستکرابوو لە سەر دەستووری ئێرانێکان حەوزێکی ئاو لەناوەڕاستی دارێکی شۆرەبی لەنزیکیەوە هەبووە پڕ گوڵ و گوڵزار بوو، بەچیخ و دار پەرژینی باخەکەیان کردبوو، ئاو هاژەی دەکرد و بە نێو بەردەکاندا دەهاتەخوارەوە.

ئێمە هەموومان چووین بۆ دیوەخانەکە و لە سەر ئۆرتە و لباد دانیشتین. شیخ حیسامەدین خۆیشی لەوێ بوو، پیرە پیاویکی بە شکۆو پیرۆز و ڕوو خۆش بوو هەرگیز پیرە پیاویکی وەها بەشکۆی پیرۆزم نەبینووە پیشتر، چاوەکانی گەورە و گەش بوون و لووتێکی گەورەی قولاپی پێوەبوو، دەم بە خەندە و میهرەبان کوتاڵێکی سپیی زلی بە سەرەوە بوو، هەروەها عەرەبییەکی زۆر باشی دەزانی. هەموو ئه و بەگ و شێخانەی لەوێ دانیشتبوون جلوبەرگەکانیان سوور و شین و قاوەیی و سپی و ڕەش بوو.

تیشکی خۆر لە پەنجەرە کراوەکانەوە دەهاتە ژوورێ، کەبەهۆیەوە ئاوە شینەکەی حەوزەکە و لق و پۆپی دارەکان شۆرببوونەوە کە دەتڕوانیە لوتکەو کێوەکە چ دیمەنێکی جوان و ئەفسوناوی هەیە. لە نێو ئەواندا پیاویک هەبوو زۆر جیاواز لە کوردە جوان و کەتە و چوارشانە و خورتەکان، ئەو پیاوا لاواز و لەڕ عەرەبێکی خەڵکی حیجاز بوو و ماوەی پانزە ساڵ بوو لەگەڵ شێخ حیسامەدین دەژیا و هەر لەوێ ژنی هێنابوو و جێگیر ببووب بەڵام یەک وشە لە زمانی کوردی فێر نەببوو. ئەم پیاوە زۆر کەمدوو بوو هیچ قسەی نەدەکرد تەنانەت بە هیچ زمانێک و گرنگ نەبوو بەلایەوە کە باسی فەیسەڵم بۆ دەکرد کەچی لەبەرامبەردا شێخ حسامەدین زۆر حەزی دەکرد هەواڵی فەیسەل ببیستێت.