جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی شه‌قامی سابونکه‌ران (باشترین )»

Jump to navigation Jump to search

تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی شه‌قامی سابونکه‌ران (باشترین ) (بینینی سەرچاوە)

وەک پێداچوونەوەی ‏١١:٤٦، ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٢

٤٧ بایت سڕایەوە ،  ‏١١:٤٦، ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٢
بەبێ کورتەی دەستکاری
ھێڵی ٣٧: ھێڵی ٣٧:
له‌ڕوژانی جه‌ژن وتایبه‌ته‌کان وبۆنه‌کاندا ، کورسی کورسی وچه‌رخ وفه‌ڵه‌ک وزۆر جۆری یاری کە لەوگؤڕەپانەدا دائه‌نرا ، منداڵان به‌جلی ئاڵ و واڵای جه‌ژنه‌وه‌ لێره‌ یاریان ئه‌کردو شیرینیان ئەکڕی وئه‌خوارد ، له‌چه‌ند لاوه‌ داری گه‌وره‌ی تیابوو . چه‌ند ماڵێک له‌وناوه‌دا هه‌بوون  به‌سه‌ر ئه‌وساحه‌ گه‌وه‌ره‌یه‌دا ئه‌یان ڕوانی ، وه‌ک ماڵی مامۆستا عوسمان سه‌عید ناسراو به‌(عوسمانی ڕه‌عنا) وماڵی حاجی مارفی کۆتاڵفرۆش وماڵی حاجی مه‌لاشه‌ریف .                                                           
له‌ڕوژانی جه‌ژن وتایبه‌ته‌کان وبۆنه‌کاندا ، کورسی کورسی وچه‌رخ وفه‌ڵه‌ک وزۆر جۆری یاری کە لەوگؤڕەپانەدا دائه‌نرا ، منداڵان به‌جلی ئاڵ و واڵای جه‌ژنه‌وه‌ لێره‌ یاریان ئه‌کردو شیرینیان ئەکڕی وئه‌خوارد ، له‌چه‌ند لاوه‌ داری گه‌وره‌ی تیابوو . چه‌ند ماڵێک له‌وناوه‌دا هه‌بوون  به‌سه‌ر ئه‌وساحه‌ گه‌وه‌ره‌یه‌دا ئه‌یان ڕوانی ، وه‌ک ماڵی مامۆستا عوسمان سه‌عید ناسراو به‌(عوسمانی ڕه‌عنا) وماڵی حاجی مارفی کۆتاڵفرۆش وماڵی حاجی مه‌لاشه‌ریف .                                                           


له‌ناوه‌ڕاستی ساحه‌که‌دا له‌سه‌ر جاده‌که‌ ، نانەوەخانەی کریکۆری ئه‌رمه‌نی هه‌بوو (لەشوێنی چایخانەی هەورامیەکانبوو ،کەئیستا جایخانەی حەسیرەکەیە)  کریکۆر کولێره‌ی خۆش وبه‌تامی دروستئه‌کرد ، به‌ناوبانگ بوو بەرنەئەکەوت ، له‌د‌وای خۆی خاچه‌دۆری کوڕی جێگه‌ی گرته‌وه‌. له‌سه‌ره‌وه‌ی ساحه‌که‌، کۆڵان بوو ، تائەمڕۆژ هەرماوە ئەچووە سەرکۆڵانی نێوان شەقامی سابوونکەران وئۆرزدی کەدوایی کرابە جادە .                                                                                            
له‌ناوه‌ڕاستی ساحه‌که‌دا له‌سه‌ر جاده‌که‌ ، نانەوەخانەی کریکۆری ئه‌رمه‌نی هه‌بوو (لەشوێنی چایخانەی هەورامیەکانبوو ،کەئیستا جایخانەی حەسیرەکەیە)  کریکۆر کولێره‌ی خۆش وبه‌تامی دروستئه‌کرد ، به‌ناوبانگ بوو بەرنەئەکەوت ، له‌د‌وای خۆی خاچه‌دۆری کوڕی جێگه‌ی گرته‌وه‌. له‌سه‌ره‌وه‌ی ساحه‌که‌، کۆڵان بوو ، تائەمڕۆژ هەرماوە ئەچووە سەرکۆڵانی نێوان شەقامی سابوونکەران وئۆرزدی کەدوایی کرابە جادە .  
 
[[پەڕگە:0002 87(1)4.jpg|وێنۆک|چەپ]]
له‌سه‌ر جاده‌ی سابونکەران لەسەرو کریکۆرەوە ، عومه‌ر قه‌زاز کارگه‌ی(ساردی ) سۆده‌و سیفۆنی هه‌بوو.  هه‌ر له‌ڕیزی ئه‌و به‌ولاوه‌ ماڵیک هه‌بوو پێاوێکی پیری ئه‌فه‌ندی چاویڵکه‌له‌چاوی تیابوو، هه‌رده‌م له‌گه‌ڵ تاکه‌ کۆڕه‌که‌یدا بوو ،‌( ناوێم لەبیر نه‌ماوه‌) ، له‌دواییه‌دا دوکتۆر جه‌مال حه‌ماوی کردبووی به‌عیاده‌ی به‌شی منداڵان .                                                           
له‌سه‌ر جاده‌ی سابونکەران لەسەرو کریکۆرەوە ، عومه‌ر قه‌زاز کارگه‌ی(ساردی ) سۆده‌و سیفۆنی هه‌بوو.  هه‌ر له‌ڕیزی ئه‌و به‌ولاوه‌ ماڵیک هه‌بوو پێاوێکی پیری ئه‌فه‌ندی چاویڵکه‌له‌چاوی تیابوو، هه‌رده‌م له‌گه‌ڵ تاکه‌ کۆڕه‌که‌یدا بوو ،‌( ناوێم لەبیر نه‌ماوه‌) ، له‌دواییه‌دا دوکتۆر جه‌مال حه‌ماوی کردبووی به‌عیاده‌ی به‌شی منداڵان .                                                           


سه‌رو ئه‌و ماڵی چه‌ند براو خزمی یه‌کتری یه‌ک له‌دوای یه‌ک هه‌بوون وه‌ک : ماڵی به‌ڕیزان عه‌لی به‌گ ، ساڵح به‌گ ، که‌ریم به‌گ ، یه‌کتابه‌گ ،( له‌گه‌ڵ ماڵی شیرین خان ژنی ڕه‌فیق پشده‌ری) ، له‌به‌شی سه‌ره‌وه‌ی ماڵی یه‌کتابه‌گ کۆڵانێک هه‌بوو( که‌ئێستا بووه‌ به‌و جاده‌یه‌ی کەلەجادەی سابوونکەرانەوە ئه‌چێته‌وه‌ سه‌ر شه‌قامی ئۆرزدی(گۆران) که‌ماڵی کاک ڕه‌ئوف مامی مامۆستا فه‌همی ئەمین ، ماڵی حاجی مه‌لاشه‌ریف ، میرزا ئه‌حمه‌دی خه‌فاف بوو باوکی مه‌حمود وئه‌مین خه‌فاف) ، لەسه‌ری کۆڵانه‌که‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌ مزگه‌وتی سه‌ید حه‌سه‌ن بوو که‌له‌دوای په‌نجاکاندا کتێبخانه‌ی ئه‌وقاف دروستکرا کەبەشێکبوو لەمزگەوتەکە لێی جیاکرایەوە ، ‌له‌م دواییه‌دا کتێبخانەکەیان گوێزایانه‌وه‌ بۆشاقامی شەستیەکە بەرامبەر چاڤیلاند.                                                   
سه‌رو ئه‌و ماڵی چه‌ند براو خزمی یه‌کتری یه‌ک له‌دوای یه‌ک هه‌بوون وه‌ک : ماڵی به‌ڕیزان عه‌لی به‌گ ، ساڵح به‌گ ، که‌ریم به‌گ ، یه‌کتابه‌گ ،( له‌گه‌ڵ ماڵی شیرین خان ژنی ڕه‌فیق پشده‌ری) ، له‌به‌شی سه‌ره‌وه‌ی ماڵی یه‌کتابه‌گ کۆڵانێک هه‌بوو( که‌ئێستا بووه‌ به‌و جاده‌یه‌ی کەلەجادەی سابوونکەرانەوە ئه‌چێته‌وه‌ سه‌ر شه‌قامی ئۆرزدی(گۆران) که‌ماڵی کاک ڕه‌ئوف مامی مامۆستا فه‌همی ئەمین ، ماڵی حاجی مه‌لاشه‌ریف ، میرزا ئه‌حمه‌دی خه‌فاف بوو باوکی مه‌حمود وئه‌مین خه‌فاف) ، لەسه‌ری کۆڵانه‌که‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌ مزگه‌وتی سه‌ید حه‌سه‌ن بوو که‌له‌دوای په‌نجاکاندا کتێبخانه‌ی ئه‌وقاف دروستکرا کەبەشێکبوو لەمزگەوتەکە لێی جیاکرایەوە ، ‌له‌م دواییه‌دا کتێبخانەکەیان گوێزایانه‌وه‌ بۆشاقامی شەستیەکە بەرامبەر چاڤیلاند.                                                   


به‌ری لای ڕاستی جاده‌که‌ له‌دوای کۆڵانی قه‌زازه‌کان له‌سوچی سه‌ره‌وه‌ی کۆڵانەکە ، قادر ئاغای عه‌تار، قاوه‌ خانه‌و کتێبخانه‌ی هه‌بوو، خه‌ڵکی به‌زۆری له‌وێ دائه‌نیشتن گۆڤارو ڕۆژنامه‌ وکتێبیان ئه‌خوێنده‌وه‌ ، که‌له‌سلێمانیدا تاکه‌ شوێن بوو به‌وشێوه‌یه ‌کراببێتەوە ، له‌ولایه‌وه‌ ئه‌حه‌که‌چه‌ڵ دوکانی ئوتوچێتی هه‌بوو ، کەپیاوێکی کورد په‌روه‌رو چالاک وکادری پارتی بوو ، چه‌ند دوکانێک له‌ولایه‌وه ‌هەبووبوو، له‌سه‌رویان کۆڵانێک بوو ده‌رنه‌ئه‌چوو ، له‌سه‌ری کۆلانه‌که‌ ماڵی قادرئاغای حه‌سه‌ن ئاغابوو( که‌پیاوێکی که‌ڵه‌گه‌تی به‌خۆوه‌ بوو ، به‌كێش ومشکیه‌وه‌ وبه‌جلی جوانی کوردیه‌وه‌ ، هه‌ر له‌خۆی ئه‌هات) ماڵی حه‌مه‌پاشاو عه‌به‌پاشاو غه‌فور ئاغا هەر لەوکۆڵانه‌دا بوون ، له‌سه‌ورویانه‌وه‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌ ماڵی حه‌سونه‌ فه‌ندی هه‌بوو ، له‌ته‌نیشتیانه‌وه‌ ساحه‌یه‌کی بچوک هه‌بوو ، چه‌ند ماڵێکی له‌سه‌ربوو ، له‌وانه‌ ماڵی حسه‌ین نازم (باوکی به‌ڕێز سامی حسه‌ین نازم ) .                          
به‌ری لای ڕاستی جاده‌که‌ له‌دوای کۆڵانی قه‌زازه‌کان له‌سوچی سه‌ره‌وه‌ی کۆڵانەکە ، قادر ئاغای عه‌تار، قاوه‌ خانه‌و کتێبخانه‌ی هه‌بوو، خه‌ڵکی به‌زۆری له‌وێ دائه‌نیشتن گۆڤارو ڕۆژنامه‌ وکتێبیان ئه‌خوێنده‌وه‌ ، که‌له‌سلێمانیدا تاکه‌ شوێن بوو به‌وشێوه‌یه ‌کراببێتەوە ، له‌ولایه‌وه‌ ئه‌حه‌که‌چه‌ڵ دوکانی ئوتوچێتی هه‌بوو ، کەپیاوێکی کورد په‌روه‌رو چالاک وکادری پارتی بوو ، چه‌ند دوکانێک له‌ولایه‌وه ‌هەبووبوو، له‌سه‌رویان کۆڵانێک بوو ده‌رنه‌ئه‌چوو ، له‌سه‌ری کۆلانه‌که‌ ماڵی قادرئاغای حه‌سه‌ن ئاغابوو( که‌پیاوێکی که‌ڵه‌گه‌تی به‌خۆوه‌ بوو ، به‌كێش ومشکیه‌وه‌ وبه‌جلی جوانی کوردیه‌وه‌ ، هه‌ر له‌خۆی ئه‌هات) ماڵی حه‌مه‌پاشاو عه‌به‌پاشاو غه‌فور ئاغا هەر لەوکۆڵانه‌دا بوون ، له‌سه‌ورویانه‌وه‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌ ماڵی حه‌سونه‌ فه‌ندی هه‌بوو ، له‌ته‌نیشتیانه‌وه‌ ساحه‌یه‌کی بچوک هه‌بوو ، چه‌ند ماڵێکی له‌سه‌ربوو ، له‌وانه‌ ماڵی حسه‌ین نازم (باوکی به‌ڕێز سامی حسه‌ین نازم ) .  
 
له‌په‌نجاکاندا سینه‌مایەکی هاوێنه‌ به‌ناوی سینه‌مای سه‌لاحه‌دینەوە ، لێره‌دا کرابووەوە ، له‌ته‌نیشت ساحه‌که‌وه‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌، ماڵی ئیبراهیم شاڵی بوو( باوکی که‌ماڵ شاڵی ) ، کە دوقات بوو خۆیان له‌سه‌ره‌وه‌ بوون ، ده‌رگای ماڵه‌که‌یان ‌لەسەر جادەکەبوو و چەند دوکانێک هەبوو ، هەرلەڕیزی ماڵی ئیبراهیم شاڵی ته‌نیشتی ئه‌وسه‌ری کۆڵان بوو ، ئه‌چووه‌ سه‌ر مزگه‌وتی هه‌مزه‌ ئاغا.            له‌وکۆڵانه‌که‌دا چه‌ندماڵێک هەبوو وه‌ک : (‌ماڵی ئه‌حه‌ی داود، وەستافه‌ره‌جی دارتاش (خەزوری شەهید عیزەت خۆشناو ) ، لەریزی ئەوان ماڵی شێخ بابه‌ڕه‌سوڵ وسه‌یدکاکه‌ی بەرزنجی هەبوو کەناودارو کەسایەتی شارەکەبوون ، لەڕیزیان ماڵی عارف ئاغا هەبوو له‌م دواییه‌دا بووە ماڵی حاجی سالاری پێنجوێنی بەتەنیشتیەوە ماڵی میرزا مەحمود بوو کەلە تەنیشتیانەو کۆڵانێک هەبوو، ئەچووە سەرماڵی حاجی ئیبراهیم ئاغا وناو گەڕەکی قەزازەکان . بەری ئەوبەر لەسوچی کۆڵانی باسکراو  لەسەر جادەی سابوون کەران ‌ ماڵی پیاوێکی زابتی کۆنی عوسمانی بوو  بەناوی جەمیل وڵاخی هه‌بوو ، له‌خێوه‌ته‌ مو‌ڵکی هه‌بوو( کەماڵی باوکی سدقی دانسازو مسه‌ڕه‌ت ژنی که‌مالی حه‌مه‌ نه‌جیبی مامۆستابوو ) ، دوایی ماڵی حاکم شیتی تیابوو ، دواجار ڕه‌ئوفی سه‌راف کڕیه‌وه‌. هەرلەو کۆڵانەدا هەرلەو ڕیزەدا ، دوای ماڵی ڕەئوفی سەڕاف ماڵی حاجی شێخ عه‌لی هەبوو (بەشێخەلی ..  ناسرابوو ،کەپیاوێکی قسەخۆش وکەسایەتی دیارو ناوداری شارەکەبوو ، لەقەیسەری نەقیب نزیک دوکانی شەلەمۆ دوکانی بازرگانی هەبوو ، لەتەنیشتیانەوە ماڵی حاجی تایەری خەفاف بوو ، ئەوکۆڵانە بەریز ئەچووە وە سەر مزگەوتی هەمزەئاغا .                     


له‌په‌نجاکاندا سینه‌مایەکی هاوێنه‌ به‌ناوی سینه‌مای سه‌لاحه‌دینەوە ، لێره‌دا کرابووەوە ، له‌ته‌نیشت ساحه‌که‌وه‌ له‌سه‌ر جاده‌که‌، ماڵی ئیبراهیم شاڵی بوو( باوکی که‌ماڵ شاڵی ) ، کە دوقات بوو خۆیان له‌سه‌ره‌وه‌ بوون ، ده‌رگای ماڵه‌که‌یان ‌لەسەر جادەکەبوو و چەند دوکانێک هەبوو ، هەرلەڕیزی ماڵی ئیبراهیم شاڵی ته‌نیشتی ئه‌وسه‌ری کۆڵان بوو ، ئه‌چووه‌ سه‌ر مزگه‌وتی هه‌مزه‌ ئاغا.            له‌وکۆڵانه‌که‌دا چه‌ندماڵێک هەبوو وه‌ک : (‌ماڵی ئه‌حه‌ی داود، وەستافه‌ره‌جی دارتاش (خەزوری شەهید عیزەت خۆشناو ) ، لەریزی ئەوان ماڵی شێخ بابه‌ڕه‌سوڵ وسه‌یدکاکه‌ی بەرزنجی هەبوو کەناودارو کەسایەتی شارەکەبوون ، لەڕیزیان ماڵی عارف ئاغا هەبوو له‌م دواییه‌دا بووە ماڵی حاجی سالاری پێنجوێنی بەتەنیشتیەوە ماڵی میرزا مەحمود بوو کەلە تەنیشتیانەو کۆڵانێک هەبوو، ئەچووە سەرماڵی حاجی ئیبراهیم ئاغا وناو گەڕەکی قەزازەکان . بەری ئەوبەر لەسوچی کۆڵانی باسکراو  لەسەر جادەی سابوون کەران ‌ ماڵی پیاوێکی زابتی کۆنی عوسمانی بوو  بەناوی جەمیل وڵاخی هه‌بوو ، له‌خێوه‌ته‌ مو‌ڵکی هه‌بوو( کەماڵی باوکی سدقی دانسازو مسه‌ڕه‌ت ژنی که‌مالی حه‌مه‌ نه‌جیبی مامۆستابوو ) ، دوایی ماڵی حاکم شیتی تیابوو ، دواجار ڕه‌ئوفی سه‌راف کڕیه‌وه‌. هەرلەو کۆڵانەدا هەرلەو ڕیزەدا ، دوای ماڵی ڕەئوفی سەڕاف ماڵی حاجی شێخ عه‌لی هەبوو (بەشێخەلی ..  ناسرابوو ،کەپیاوێکی قسەخۆش وکەسایەتی دیارو ناوداری شارەکەبوو ، لەقەیسەری نەقیب نزیک دوکانی شەلەمۆ دوکانی بازرگانی هەبوو ، لەتەنیشتیانەوە ماڵی حاجی تایەری خەفاف بوو ، ئەوکۆڵانە بەریز ئەچووە وە سەر مزگەوتی هەمزەئاغا .
[[پەڕگە:394530.jpg|وێنۆک|ڕاست]]
لەسەر جادەکە لەته‌نیشت ماڵی ڕەئوفی سەڕاف ماڵی حاجی مسته‌فا پاشای یاموڵکی بوو ( که‌ زابتێکی به‌رزی پله‌داری زەمانی دەوڵەتی عوسمانی بوو ، دوایی له‌کاتی حوکمی پاشایه‌تی مه‌لیک حمود دا بووە وەزیر) . کچه‌که‌ی بەناوی زەهراخان( ژنی عیزه‌ت به‌گی وه‌سمان پاشای جاف بوو ،که‌ به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگه‌ی زه‌هرای ناوه‌ندی و دواناوه‌ندی کچان بوو که‌ ئیستا ئەوخوێندنگەیە خراوه‌ته‌ سه‌ر مزگه‌وتی گه‌وره‌) . له‌دوای مردنی مستەفاپاشای یاموڵکی خانووه‌که‌ی کرا به‌شوێن تیمارگەی قوتابیان ، که‌ ‌ڕۆژانه‌ به‌ڕێز ئه‌یان هێنان بۆتێڕوانین وده‌رمانکردنیان ، ڕه‌ئوف مارف خاوه‌نی کتێبخانه‌ی گه‌لاوێژ لێره‌ موزه‌مید بوو ، دوایی کرا به‌نادی ، مامۆستایان وفرمابه‌ران کە به‌زۆری شەوانەلێره‌دا دائه‌نیشتن ، فایه‌ق بیکه‌س شه‌وانه‌ زۆری کاته‌کانی لێره‌ به‌سه‌ر ئه‌برد ، دوایی بووە ماڵی حسەین بەگی جاف. لەبەردەمی دەرگای ماڵی حاجی مسته‌فا پاشای یاموڵکی ‌ وبەرامبەریان ماڵی کەمال یاموڵکی بوو ، لەگەڵ کۆڵانێک وحه‌مامی مفتی بەرامبەری بوو .  تونی حەمامەکەی مفتی لەوکۆڵانەدا بوو کە لەچلەکاندا شەوێک حەمکۆڵ لەبەردەمی تونەکدا بەخەنجەر کوژرا ، بەو هۆیانەوە ئەوناوە لای خەڵکی شەوانە مەترسیدار بوو.                                 
لەسەر جادەکە لەته‌نیشت ماڵی ڕەئوفی سەڕاف ماڵی حاجی مسته‌فا پاشای یاموڵکی بوو ( که‌ زابتێکی به‌رزی پله‌داری زەمانی دەوڵەتی عوسمانی بوو ، دوایی له‌کاتی حوکمی پاشایه‌تی مه‌لیک حمود دا بووە وەزیر) . کچه‌که‌ی بەناوی زەهراخان( ژنی عیزه‌ت به‌گی وه‌سمان پاشای جاف بوو ،که‌ به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگه‌ی زه‌هرای ناوه‌ندی و دواناوه‌ندی کچان بوو که‌ ئیستا ئەوخوێندنگەیە خراوه‌ته‌ سه‌ر مزگه‌وتی گه‌وره‌) . له‌دوای مردنی مستەفاپاشای یاموڵکی خانووه‌که‌ی کرا به‌شوێن تیمارگەی قوتابیان ، که‌ ‌ڕۆژانه‌ به‌ڕێز ئه‌یان هێنان بۆتێڕوانین وده‌رمانکردنیان ، ڕه‌ئوف مارف خاوه‌نی کتێبخانه‌ی گه‌لاوێژ لێره‌ موزه‌مید بوو ، دوایی کرا به‌نادی ، مامۆستایان وفرمابه‌ران کە به‌زۆری شەوانەلێره‌دا دائه‌نیشتن ، فایه‌ق بیکه‌س شه‌وانه‌ زۆری کاته‌کانی لێره‌ به‌سه‌ر ئه‌برد ، دوایی بووە ماڵی حسەین بەگی جاف. لەبەردەمی دەرگای ماڵی حاجی مسته‌فا پاشای یاموڵکی ‌ وبەرامبەریان ماڵی کەمال یاموڵکی بوو ، لەگەڵ کۆڵانێک وحه‌مامی مفتی بەرامبەری بوو .  تونی حەمامەکەی مفتی لەوکۆڵانەدا بوو کە لەچلەکاندا شەوێک حەمکۆڵ لەبەردەمی تونەکدا بەخەنجەر کوژرا ، بەو هۆیانەوە ئەوناوە لای خەڵکی شەوانە مەترسیدار بوو.                                 


وەرگیراو لە «https://kurdcollect.com/index.php/تایبەت:MobileDiff/7948»

مێنۆی ڕێدۆزی