شەهابە هەولێری (شەهابەدین ئەحمەد حوسێن مهاجیر)

ئامادەکردنی: نەجمەدین عەزیز سمایل

مەقام و قۆریاتبێژ بەزمانی کوردی و تورکمانی، قورئان خوێن و نیگارکێش و خۆشنووس، شەهابە هەولێری. ناوی تەواوی(شەهابەدین ئەحمەد حوسێن مهاجیر)ە، ناسراوە بە شەهابە هەولێری، بە پێی سەرچاوەکان، یەکێك لەوانە نووسەر جەلال خدر حوسێن ساڵی لە دایك بوونی دەگێڕێتەوە بۆ(١٨٩١-١٩٣٩)، بەڵام هەندێ سەرچاوەی دیکە ساڵی لە دایك بوونی دەگەڕیننەوە بۆ(١٨٨٥-١٩٤٥) هەندێ سەرچاوەی تریش ساڵی لە دایك بوونی بە ساڵی ١٩٠٢ دادەنێن، شەهابە هەولێری لە یەکێ لە گەڕەکەکانی قەڵاتی هەولێر لە دایك بووە. هونەرمەندی و قورئان خوێن شەهابەی هەولێری لە جەنگی جیهانی یەکەم باوکی لەدەسەتداوە، دایکی بەخێوکردنی گرتۆتە ئەستۆ، دیارە پاش ماوەیەکی کەم دایکیشی کۆچی دواییکردووە،(مەلا فەندی)هەولێر خۆی لێکردۆتە ساحێب و لە مزگەوتی گەورەی ناو بازاری هەولێر ژوورێکی بۆ دابێنکردووە و مووچەیەکیشی بۆ بڕیوەتەوە.

شەهابەی هەولێری لە ساڵی ١٩٢٠ ماوەیەك چۆتە شاری کەرکووک لەوێ دەستی بە خوێندنی قورئانی پیرۆز کردووە، دواتر هاتۆتەوە هەولێر، لە مزگەوتی گەورەی هەولێر ئاشنایەتی لەگەڵ هەریەك لە(مەلا مستەفا و مەلا فەتاح و مەلا ئەمین) پەیداکردووە، بۆتە هاوڕێی سەید مەردان و سەید عەبدولقادر کە هەردووکیان شارەزاییەکی زۆریان لە قورئان خوێندن هەبووە، ئەو لەسەر دەستی ئەوان فێری خوێندن و تەجویدی قورئان بووە، لەگەڵ ئەوانیش بەشداری لە خوێندنەوەی ئاهەنگی مەولود کردووە، دواتر دەستی بە خوێندنی سروود و تەواشیح و شیعر و ستایشی ئایینی کردووە، بە هاوکاری و یارمەتی سەید مەردان و لە لای مەلا محەمەدی هاوڕێی فێری مەقامی(ڕەست-ڕاست) بووە، تا ئەوە کاتەی هەستی کردووە کە دەتوانێت مەقامە و ستایشە ئاینییەکان بە تەواوی بڵێت، لەگەڵ تیپی مەولود خوێندنەوەی عەلی محمەد مستەفا بەشداری بۆنە ئایینییەکانی کردووە و سەرنجی خەلکەکەی ڕاکێشاوە، هەر لەوسەردەمدا تیپێکی دیکەی مەولود خوێندنەوە هەبووە کە تیپی عەلی کۆر و حاجی عەبدوڵڵا بووە، لە سەرەتای چلەکانی سەدەی ڕابردوو کاتێك بازرگانی گەورەی شاری موسڵ (بەکر جەلال) لەگەڵ تیپێکی مەولود خوێندنەوە هاتوونەتە شاری هەولێر، شەهابە هەولێری لەگەڵ ئەواندا مەقام و قۆریاتی ووتوە.

لە ٦- ٦- ١٩٣١ کە مەلیك فەیسەلی یەکەم هاتۆتە هەولێر و مێوانی مەلا فەندی بووە، شەهابەی هەولێری لە مەڕاسیمی پێشوازی مەلیك، قورئانی پیرۆزە ستایشی دینی خوێندووە، پاشان لەگەڵ تیپی عەلی کۆر و عەبدوڵڵای دەفژەن دەستی بە مەولود خوێندنەوە کردووە.

مەسەلەی دەسماڵەکەی شەهابەی هەوڵیری و خانمە گۆرانی بێژی میسری(ئوم کەلسوم-أم کلثوم) و هاتنی هونەرمەند(حقي الشبلي) بۆ هەولێر و هاتنی(علي مردان و محمد القبنچی) بۆ هەولێر و داوا کردنیان لە شەهابە هەولێری کە بێتە بەغدا یان بچێتە وڵاتی میسر بۆ تۆمارکردنی مەقام و قۆریاتەکانی، هەمووی زادەی خەیالی ڕۆماننووس دکتۆر فەرهاد پیرباڵە لە ڕۆمانی(حیکایەتەکانی باوکم) کە زۆر بە جوانی ئەم تابلۆیانەی کێشاوە.

هونەرمەند شەهابە هەولێری بە زمانەکانی عەرەبی و تورکمانی هەندێ فارسیشی زانیوە، بە زمانی کوردی و تورکمانی مەقام و قۆریاتی ووتوە، چەندین هونەرمەندی دەنگخۆش لە پاش ئەو و لەسەر دەستی ئەو فێرە مەقام و قۆریان بوونە لەوانە(فایەق بازرگان، حاجی جەمیل قەپقاپچی، نورەدین عەسافلی، مەلا نادر پۆستەچی، شەوکوت سەعید(مشکۆ) و حەیدەر بەقال و چەندانی دیکە).

شەهابەی هەولێری هەر هونەرمەند و قورئان خوێنێکی دەنگخۆش نەبووە، بەڵکو نیگارکێش و خۆشنووسیش بووە، یەکەم تابلۆی دادگای هەولێر(محکمة اربیل) و قوتابخانەی(اربیل الإولی) ئەو نووسیویەتی. ئەو هێچ تۆمارکراوێکی لەسەر شەریت نییە، چونکە دەنگی ئەو هونەرمەندە تەنها لەسەر قەوان تۆمارکراوە، لەوانەیە لە موسڵ یان بەغدا پەیدا ببێت.

شەهابەی هەولێری لە ساڵی ١٩٤٥ کۆچی دوایی کردووە و هەندێ سەرچاوەش دەڵێن:

لە ساڵی ١٩٣٩ کۆچی دواییکردووە، تەرمەکەی لە گۆڕستانی(شێخەڵڵا) لە هەولێر بە خاك نێژراوە، پاش ئەوەی گۆڕستانی شێخەڵڵا تێكدراو هیچ ئاسەواری قەبرەکەی نەماوە، ڕوحی شاد و ئارام و ئاسوودە بێت.

(گروپی پڕۆژەی شانۆ) لە هەولێر ئامادەکاری دەکەن بۆ تۆمارکردنی زنجیرە درامای(شەهابەی هەولێری) کە لە (١٥) حەلقە پێکهاتووە لە نووسین و سیناریۆی هونەرمەند و ئەکتەری ناسراوی کورد(زایەر عەبدوڵڵا)یە، ئەوان چاوەڕوانی پشتگێری و یارمەتی مادی و مەعنەوی لایەنە ڕۆشنبیری ئەدەبییە پەیوەندیدارەکان دەکەن بۆ جێبەجێکردنی ئەم پڕۆژە هونەرییە کە تایبەتە بە هونەرمەندێکی گەورەی شاری هەولێر.