جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی»

جەمیل کوڕی مەلا ئەحمەدی ڕۆژبەیانییە، ساڵی ١٩١٣ لەگوندی فەرقان لە ناوچەی قەرە حەسەن، سەر بە شاری '''[[کەرکووک]]''' لەدایکبووە.

پەروەردەی بنەماڵەیەکی ئاینیی بوو و هەر لەو ژینگەیەوە پێگەیی. لە خوێندنی ئاینییدا ئیجازەی مەلایەتی لای زانای ناسراوی کەرکوک مامۆستا (مەلا ڕەزای واعیز) وەرگرتووە.

ساڵی ١٩٣٤ مەلا ئەحمەدی باوکی بەھۆی کێشەی گوند و دەرەبەگەکانەوە دەکوژرێ، ئەمەش کاریگەری قوڵ لەسەر ژیان و دڵ و دەروونی مەلا جەمیل داناوە.

زۆرجار ئەم نیوە بەیتەی دەوتەوە:

بەنامەردی شەھیدیان کرد

وەکو حەمزەو عومەر

دوژمن

مەلا جەمیل ساڵی ١٩٤٨ لە ڕاپەڕینە فراوانەکەی عێراق کە دواتر بە "وەسبە| ناوی دەرکرد، بەشداریکرد بەوهۆیەوە خرابووە بەندیخانەشەوە.

جەمیل رۆژبەیانی لەگەڵ زۆربەی حزب و کۆمەڵ و کەسایەتییە نیشتمانیی و چەپەکانی ئەو سەردەمەدا، سەروسەودای ھەبوو.

لەسەرەتای پەنجاکاندا کتێبی (مێژووی سۆفیگەرێتی لە کوردستان) دەنووسێ و چەند بەشێکی لە رۆژنامەی (ژین) بڵاوکردەوە. رۆژبەیانی خۆی دەڵێ: " موتەسەریف- پارێزگاری سلێمانی لەسەر داوای چەند کەسێک بڵاوکردنەوەی کتێبەکەی قەدەغەکرد چونکە دەیانزانی باسی فڕوفێڵەکانیانە".

مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی لە ڕۆژنامەی "الاھالی" بە زمانی عەرەبی وتارێکی لەسەر بە تورککردنی کورد لە تورکیا بڵاوکردەوە لەژێر ناوی "التتریک لایزید الشعب الکردي الا تمسکا بقومیتة و ثورە علی المستعمر"

وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لەڕێی سەفارەتی تورکیاوە لە بەغدا مەسەلەکەیان وروژاندو گەیشتە وەزارەتی ناوخۆی عێراق. شتەکە بەوەوە نەوەستا بەڵکو ڕۆژنامەی "الاھالی" درا بە دادگاو رۆژنامەکە لەلایەن حکومەتەی عێراقەوە داخرا، بەڕێوەبەری رۆژنامەکەش دەستگیرکرا و بە کەفالەتی ٥٠٠ دیناری ئەوکاتە ئازاد کرا.

ساڵی ١٩٥٤ بەدواوە کاتێ پێشەواو وتارخوێنی مزگەوتێک دەبێ لە شاری بەسڕە، بڵاوکراوەکانی حزبی شیوعی عێراق لەماڵەکەی ئەودا بڵاو دەکرایەوە و بەسەر خەڵکیدا دابەشدەکرا. ھەڵبەتە مەلا جەمیل بە بیروباوەر شیوعی نەبوو، تەنیا لەبەر ئەوەبوو ئەوان دژی دەسەڵاتبوون.

دوای شۆڕشی ١٤ی تەمموز وەک کەسایەتییەکی کورد، لە کۆڕو کۆبوونەوەکاندا شوێنی دیاری ھەبوو. لەگەڵ شاندێکی عێراقیی لە کورد و لە عەرەب، دەچێتە یەکێتی سۆڤیەت.

لە کوردەکان  بێجگە لە مەلا جەمیل هەریەکە لە (گۆرانی شاعیر، شێخ لەتیف حەفیدزادە، لوقمان بارزانی، کاکە زیاد) بەشداری سەردانەکەیان کردبوو. لەوێ لەگەڵ خرۆشۆف سەرۆکی ئەوکاتی سۆڤێت دەدوێ و لەگەڵ ئەندامانی شاندەکە لێێ دەبێتە ھەرا. چونکە پێش ئەوەی بچنە لای خرۆشۆف سەرۆکی شاندەکە دەڵێ: ١٦ پرسیار دەکەین، ھەریەکەو پرسیارێک دەربارەی ئاشتی و دیموکراسی.

مەلا جەمیل رۆژبەیانی دەڵێ، سەبارەت بە چارەنووسی کورد پرسیارێ دەکەم، ئەوانیش دەڵێن: نابێ، بەڵام رۆژبەیانی دەرفەت وەردەگرێ تا پرسیار بکات دەربارەی چارەنووسی کورد.

خرۆشۆف دەڵێ: "ئێوە دەبێ برایەتی کوردو عەرەب لە عێراق بەھێز بکەن" مەلا جەمیل دەڵێ: "برایەتی کورد و عەرەب لەعێراق چەسپیوە، کورد و عەرەب لە عێراقدا بە ھاوبەشی داناوە من باسی عێراق ناکەم باسی جێگاکانی تری دەکەم کە ناوبردنی کوردی تێدا قەدەغەیە"

ئەو قەڵەمە پڕ بڕشتە بوو کە لەدوای خۆی خەرمانێک بابەت و لێکۆڵنیەوەی بە بەھای مێژوویی و ئەدەبی و سیاسی بەجێھێشتووە.

'''سودێکی زۆر لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:'''