جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی»

ئامادەکردنی: ئومێد نه‌جم

مێژوونووس بوو، وەرگێڕو نووسەر و لێکۆڵەر و رۆژنامەوان بوو، ئیمام و خەتیب و پێشنوێژی مزگەوت و هاوڕێی زۆربەی زۆری سەرکردەکانی کوردبوو زمانپاراو و قسەخۆش و بزێوبوو. به‌ هەموو پێوەرێک پیاوێكی مەزنی کورد و کوردستان بوو.. مەلا جەمیل رۆژبەیانی

ھەر لە زەمانی مەلیکەوە لەسەر ھەڵوێستەکانی دوچاری حەپس و دوورخستنەوە بووتەوە و پەراگەندەی خوارووی عێراق کراوە.

'''مەلا جەمیل رۆژبەیانی کێ بوو؟'''

جەمیل کوڕی مەلا ئەحمەدی ڕۆژبەیانییە، ساڵی ١٩١٣ لەگوندی فەرقان لە ناوچەی قەرە حەسەن، سەر بە شاری '''[[کەرکووک]]''' لەدایکبووە.

پەروەردەی بنەماڵەیەکی ئاینیی بوو و هەر لەو ژینگەیەوە پێگەیی. لە خوێندنی ئاینییدا ئیجازەی مەلایەتی لای زانای ناسراوی کەرکوک مامۆستا (مەلا ڕەزای واعیز) وەرگرتووە.

کەسایەتی رووناکبیری مەلا جەمیل، ئاوێتەیەکە لە رۆشنبیری کلاسیک و هاوچەرخ، چونکە دوای روخانی دەوڵەتی عوسمانیی و ھاتنی ئەوروپاییەکان بۆ عێراق و کوردستان و بڵاوبوونەوەی بیروباوەڕی چەپ، ئیتر کەسایەتی ئەمیش دەخەمڵێ.

مەلا جەمیل ساڵی ١٩٤٨ لە ڕاپەڕینە فراوانەکەی عێراق کە دواتر بە "وەسبە| ناوی دەرکرد، بەشداریکرد بەوهۆیەوە خرابووە بەندیخانەشەوە.

لە سایەی ئەو گرتنەوە توانی شەرەفنامەی بەدلیسی لە فارسیەوە بکاتە عەرەبی. سوپاس بۆ ئەو زیندانە".

جەمیل رۆژبەیانی لەگەڵ زۆربەی حزب و کۆمەڵ و کەسایەتییە نیشتمانیی و چەپەکانی ئەو سەردەمەدا، سەروسەودای ھەبوو.

ھەژاری موکریانی لەبیرەوەرییەکانیدا دەڵێ: "جارێکی مەلا جەمیلم لە ماڵی مەلا مستەفا بینی لە بەغدا ".  د. '''[[کەمال مەزھەر]]'''یش دەڵێ " شانازی بەو رۆژەوە دەکەم کە مەلا جەمیل رۆژبەیانی بردمیە خزمەتی (ئیحسان نوری پاشا)"  

مەلا جەمیل رۆژبەیانی دەڵێ، سەبارەت بە چارەنووسی کورد پرسیارێ دەکەم، ئەوانیش دەڵێن: نابێ، بەڵام رۆژبەیانی دەرفەت وەردەگرێ تا پرسیار بکات دەربارەی چارەنووسی کورد.

خرۆشۆف دەڵێ: "ئێوە دەبێ برایەتی کوردو عەرەب لە عێراق بەھێز بکەن" مەلا جەمیل دەڵێ: "برایەتی کورد و عەرەب لەعێراق چەسپیوە، کورد و عەرەب لە عێراقدا بە ھاوبەشی داناوە من باسی عێراق ناکەم باسی جێگاکانی تری دەکەم کە ناوبردنی کوردی تێدا قەدەغەیە"

گفتوگۆی نێوان رۆژبەیانی و خرۆشۆف:

'''سزادان لەلایەن قاسمەوە'''

لە کۆتایی ١٩٥٩ەوە بارودۆخ لە کەرکوک تەواو شڵەژابوو، گرتن و راونانی خەڵک کارێکی رۆژانەی دامودەزگاکانی حکومەت بوو بەتایبەت بۆ کوردەکانی شارەکە.

'''دەنگێک لەرادیۆی کوردی تاران'''

ساڵی ١٩٦٤ مەلا جەمیل رۆژبەیانی لەگەڵ باڵی مەکتەبی سیاسی کە ناکۆکبوون لەگەڵ مەلا ستەفا بارزانی، چوو بەرەو ئێران و لە هەمەدان گیرسانەوە. پاشان مەلا جەمیل چوو بۆ تاران تا ١٩٧٩ لە ئێران مایەوە.

لەوێ وەک بێژەر و نووسەر و وەرگێڕ لە بەشی کوردی رادیۆی تاران کاری کردووە. زۆر لە کەسایەتیە ناسراوەکانی کورد دەناسێ و ناوبانگی لە ڕۆژھەڵاتی کوردستانیش بڵاودەبێتەوە.

'''ئەندامی کۆڕی زانیاری کورد'''

مەلا جەمیل پاش گەڕانەوەی لە ئێران ١٩٧٩  بووەتە ئەندامی کارای کۆڕی زانیاریی کورد و چەندان لێکۆڵینەوەی زانستی و مێژوویی و ئەدەبیی بڵاوکردووەتەوە.  لەپاڵ ئەوەی  ڕۆڵی ھەبووە لە نووسینەوەی مێژووی کورد لە ھەمان کاتدا ئەدیبێکی شارەزابووە و وردەکاری مێژووی کۆن و نوێ ھەر ھەمووی لەبەربووە.

* ١-  رۆڤاری تایبەت بە مەلا جەمیل، ژمارە (٤٨)

* ٢ - ئەدگار، پاشکۆی رۆژنامەی کوردستانی نوێ: تایبەت بە مەلا جەمیل