٢٠٬٩٧٢
دەستکاری
جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کولتووری ئێزدیەکان بەشی 18»
Jump to navigation
Jump to search
جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کولتووری ئێزدیەکان بەشی 18 (بینینی سەرچاوە)
وەک پێداچوونەوەی ٠٩:٣٧، ١٥ی نیسانی ٢٠٢٤
، ١٥ نیسانبەبێ کورتەی دەستکاری
Manu (لێدوان | بەشدارییەکان) (پەڕەی دروست کرد بە «جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کولتووری ئێزدیەکان بەشی 18 نووسینی: پرۆفیسۆر '''کازیوە ساڵح''' :دوالیزمی کورد: جینۆسایدی کولتووری ئێزدیەکان کولتوور یەکێکە لە گرنگترین سیماکانی مرۆڤایەتی وبەهێزترین کاریگەریش لە سەر مرۆڤ دائەنێت. تەنانەت ئاین بە کاریگەر ه...»ەوە) |
Manu (لێدوان | بەشدارییەکان) |
||
| (٣ دەستکاری لەلایەن ھەمان بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت) | |||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کولتووری ئێزدیەکان بەشی 18 | جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کولتووری ئێزدیەکان بەشی 18 [[پەڕگە:95617e42d07332e5a969af5805fcd784.jpg|وێنۆک]] | ||
نووسینی: پرۆفیسۆر '''[[کازیوە ساڵح]]''' | نووسینی: پرۆفیسۆر '''[[کازیوە ساڵح]]''' | ||
دوالیزمی کورد: جینۆسایدی کولتووری ئێزدیەکان: | |||
کولتوور یەکێکە لە گرنگترین سیماکانی مرۆڤایەتی وبەهێزترین کاریگەریش لە سەر مرۆڤ دائەنێت. تەنانەت ئاین بە کاریگەر هەژمارکراوە لە سەر گەورە و بچوکەکانی کۆمەڵ، هێشتا کولتوور کاریگەری لە سەر ئاین هەیە و زۆر ئاین بە لای کولتووردا لادراون. بەڵام لە ڕۆژهەلاتدا بە گشتی خوێندنەوەی کلتووری نەبووە بە دیاردەیەکی باو، جوونکە لە بنەمادا ڕۆژهەڵات کولتووری بە ئەکادیمی نەکردووە هەتا خوێندنەوە و وەرگێڕانی دروست بۆ کولتوور بکرێت. بە تایبەت کورد کە کولتورێکی تێکەڵە وهەمەچەشنەی هەیە و هەرگیز هەوڵی نەداوە خاوەنی کولتورێکی جیاواز بێت لە بکوژ و ناحەزانی لە کەسانی دی ناوچەکە زیاتر وزوتر ئەکەوێتە هەڵەی کولتوری گەورە و بە ڕوپۆشی ئاین ، هەندێ جار ڕەسانەیەتیش بەهانەی تێپەڕاندنی بۆ ئەدۆزێتەوە. | کولتوور یەکێکە لە گرنگترین سیماکانی مرۆڤایەتی وبەهێزترین کاریگەریش لە سەر مرۆڤ دائەنێت. تەنانەت ئاین بە کاریگەر هەژمارکراوە لە سەر گەورە و بچوکەکانی کۆمەڵ، هێشتا کولتوور کاریگەری لە سەر ئاین هەیە و زۆر ئاین بە لای کولتووردا لادراون. بەڵام لە ڕۆژهەلاتدا بە گشتی خوێندنەوەی کلتووری نەبووە بە دیاردەیەکی باو، جوونکە لە بنەمادا ڕۆژهەڵات کولتووری بە ئەکادیمی نەکردووە هەتا خوێندنەوە و وەرگێڕانی دروست بۆ کولتوور بکرێت. بە تایبەت کورد کە کولتورێکی تێکەڵە وهەمەچەشنەی هەیە و هەرگیز هەوڵی نەداوە خاوەنی کولتورێکی جیاواز بێت لە بکوژ و ناحەزانی لە کەسانی دی ناوچەکە زیاتر وزوتر ئەکەوێتە هەڵەی کولتوری گەورە و بە ڕوپۆشی ئاین ، هەندێ جار ڕەسانەیەتیش بەهانەی تێپەڕاندنی بۆ ئەدۆزێتەوە. | ||
| ھێڵی ٢٠: | ھێڵی ٢٠: | ||
داوای مناڵبوونی ڵیکردووە و لەوەش زیاتر داوای دەستنیشانکردنی ڕەگەزی لێکردوە، داوای کوڕی لێکردووە و خۆشی بە ئاگر پەرەست نەزانیوە، بە هۆی نەخوێندەواری و تێنەگەشتن لە سروشتی زەوی وهەبوونی نەوت لە ژێر زەویدا پێی وابووە ئەوە نورە، نوریش واتە یەزدان. واتە ئەو کلتورە کۆنەی ڕۆژ پەرەستی لە کولتوری کوریدیدا جەقی بەستووە لە کۆنەستی هەموواندایە بەڵام لە فۆمی دیدا . سەمای ئێزدیەکان لە سەر ئەو باوەڕە بووە کە هەموو نورێک میهرەبانی خوداوەند . بە تایبەت لە شەواندا کە پێیان وابووە دەرگای ئاسمان داخراوە و پاڕانەوەی کردنەوەی بە سەما سازدراوە. ئەم کلتورە لای ئیسلام لە مانگیراندا گەینراوە بە ئاستی زیادەڕووی تەپڵ لێدان و سرود وتن و سەمای دەروێشانە گوایە ئەو زەپۆش و سەماکردنە ڕووی مانگدەرئەخاتەوە. هەروەها لە زۆپۆشی دەوێشەکان و بۆنە ئاینیەکان وەکو مولودننامە. ئەگەر وەکو مرۆڤی دروست سەیری ئەو دوو ئەناڵەجێ هەردوو لایان بکەین، هەموو ئاین و مرۆڤێک دروست ئەوەی پەسەندە کە هەموو نورێک نوری خوادای بووە ، بەڵام هیچ هیچ مرۆڤێکی دروست ئەوەی پەسەند نیە داپۆشینی ڕووی مانگ کە کێشەی سروشتە بە سەما و تەپڵ لێدان چارەسەر بکرێت. کەواتە ئیسلامی کوردی چۆن یەک زەپۆشی بۆ ئێزیدی پێ هەو ناکرێت بەڵام خۆی جەندینی هاوشێوە ئەنجام ئەدات. | داوای مناڵبوونی ڵیکردووە و لەوەش زیاتر داوای دەستنیشانکردنی ڕەگەزی لێکردوە، داوای کوڕی لێکردووە و خۆشی بە ئاگر پەرەست نەزانیوە، بە هۆی نەخوێندەواری و تێنەگەشتن لە سروشتی زەوی وهەبوونی نەوت لە ژێر زەویدا پێی وابووە ئەوە نورە، نوریش واتە یەزدان. واتە ئەو کلتورە کۆنەی ڕۆژ پەرەستی لە کولتوری کوریدیدا جەقی بەستووە لە کۆنەستی هەموواندایە بەڵام لە فۆمی دیدا . سەمای ئێزدیەکان لە سەر ئەو باوەڕە بووە کە هەموو نورێک میهرەبانی خوداوەند . بە تایبەت لە شەواندا کە پێیان وابووە دەرگای ئاسمان داخراوە و پاڕانەوەی کردنەوەی بە سەما سازدراوە. ئەم کلتورە لای ئیسلام لە مانگیراندا گەینراوە بە ئاستی زیادەڕووی تەپڵ لێدان و سرود وتن و سەمای دەروێشانە گوایە ئەو زەپۆش و سەماکردنە ڕووی مانگدەرئەخاتەوە. هەروەها لە زۆپۆشی دەوێشەکان و بۆنە ئاینیەکان وەکو مولودننامە. ئەگەر وەکو مرۆڤی دروست سەیری ئەو دوو ئەناڵەجێ هەردوو لایان بکەین، هەموو ئاین و مرۆڤێک دروست ئەوەی پەسەندە کە هەموو نورێک نوری خوادای بووە ، بەڵام هیچ هیچ مرۆڤێکی دروست ئەوەی پەسەند نیە داپۆشینی ڕووی مانگ کە کێشەی سروشتە بە سەما و تەپڵ لێدان چارەسەر بکرێت. کەواتە ئیسلامی کوردی چۆن یەک زەپۆشی بۆ ئێزیدی پێ هەو ناکرێت بەڵام خۆی جەندینی هاوشێوە ئەنجام ئەدات. | ||
سەری ساڵی ئێزیدی یەکەم چوارشەمەی مانگی چوارە، لە ساڵی ٢٠١٣ شەوە ئەم ساڵی نوێی ئێزیدیە بووە بە پشووی فەرمی لە کوردستاند. بە پێی میتۆلۆجیای ئیزیدی لەو ڕۆژەدا تاووسی مەلیک لە دایک بووە . ئەوان پێیان وایە لە ڕۆژی لە دایک بوونیدا تاووسی مەلیک دێتە ناو گەلەکەی و خێروبەرەکەت بە سەریاندا ئەبارێنێت ( جوندی، | سەری ساڵی ئێزیدی یەکەم چوارشەمەی مانگی چوارە، لە ساڵی ٢٠١٣ شەوە ئەم ساڵی نوێی ئێزیدیە بووە بە پشووی فەرمی لە کوردستاند. بە پێی میتۆلۆجیای ئیزیدی لەو ڕۆژەدا تاووسی مەلیک لە دایک بووە . ئەوان پێیان وایە لە ڕۆژی لە دایک بوونیدا تاووسی مەلیک دێتە ناو گەلەکەی و خێروبەرەکەت بە سەریاندا ئەبارێنێت ( جوندی، 1998، سەیری ئەم سەرچاوەیەش بکە خدر١٩٨٥ کورد و موسڵمانی ڕۆژهەڵات بە گشتی لە ڕۆژی چوارشەماندا ئەچێتە سەر قەبر و مەزاری ئەوانەی خۆی پێیان ئەڵێین پیاو چاکان، بۆ داواکاری و خێرو بەرەکەتەی کە ئێزیدی تەنها لە یەک کارکتەری داوا ئەکات . موسڵمان لە هەزاران کارەکتەری خۆکرد هەمان داوای ئەوان و لە هەمان ڕۆژەکەی ئەواندا بەرزئەکاتەوە. بۆ کێ؟ کە ئەو کارەکتەر و مەزارانە هیچی خوداوەند نیە و خوداش پێویستی بە واسیتە و نێونداری نییە و بە پێێ بوچوونی موسڵمان و هەموو ئاینەکان خودا لە هەموو شوێنێکدا لە گەڵ مرۆڤدایە . بەڵام مرۆڤی موسڵمان ئەچیتە سەر قەبری کەسیەکی مردوو کە ئەکرێت ئەوی میوان لە کەسی مردوو مێژوویەکی پاکتری هەبێت بە پێی پرەنسیپەکانی ئاینی ئیسلام بۆ پاک بوون . ئێزیدیەکان لە ڕۆژانی چوارشەمە و هەینی مۆم و ڕۆناکی یان ئاگری پیرۆز لە ماڵ و مەزارەکانیاندا دائەگیرسێنن. موسڵمان لە ڕۆژی چوارشەماندا هەمان ڕۆناکی دەباتە مەزارەگەکان و لەو ڕۆژە دەروازەکانی کراوە ئەبێت بۆ خەڵک و لە ڕۆژی هەینیشدا سەردانی مزگەوت ئەکات بۆ خوا پەرستی و سەردانی سەر قەبران ئازیزانی ئاکات ، هەندێ کەس لە ڕۆژی چوارشەمانیشدا سەردانی مردووەکانی ئەکات و پێیان وایە لە ڕۆژانی پیرۆزدا مردووەکان ئەتوانن بیانبین .ئێزیدی بەم ڕۆژە ئەڵێت چوارشەمەی سوور و لەم ڕۆژەدا لە هەموو شت دوو ئەکەوننەوە و تەرخانی ئەکەن بۆ پاڕانەوە. لێرەوە کورد لە کلتوری میللیدا ئەڵێت:(چوارشەمانی سور، نە سەفەر ، نە بار ، بە بوکی تیا ئەکرێت سوار) | ||
کورد و موسڵمانی ڕۆژهەڵات بە گشتی لە ڕۆژی چوارشەماندا ئەچێتە سەر قەبر و مەزاری ئەوانەی خۆی پێیان ئەڵێین پیاو چاکان، بۆ داواکاری و خێرو بەرەکەتەی کە ئێزیدی تەنها لە یەک کارکتەری داوا ئەکات . موسڵمان لە هەزاران کارەکتەری خۆکرد هەمان داوای ئەوان و لە هەمان ڕۆژەکەی ئەواندا بەرزئەکاتەوە. بۆ کێ؟ کە ئەو کارەکتەر و مەزارانە هیچی خوداوەند نیە و خوداش پێویستی بە واسیتە و نێونداری نییە و بە پێێ بوچوونی موسڵمان و هەموو ئاینەکان خودا لە هەموو شوێنێکدا لە گەڵ مرۆڤدایە . بەڵام مرۆڤی موسڵمان ئەچیتە سەر قەبری کەسیەکی مردوو کە ئەکرێت ئەوی میوان لە کەسی مردوو مێژوویەکی پاکتری هەبێت بە پێی پرەنسیپەکانی ئاینی ئیسلام بۆ پاک بوون . ئێزیدیەکان لە ڕۆژانی چوارشەمە و هەینی مۆم و ڕۆناکی یان ئاگری پیرۆز لە ماڵ و مەزارەکانیاندا دائەگیرسێنن. موسڵمان لە ڕۆژی چوارشەماندا هەمان ڕۆناکی دەباتە مەزارەگەکان و لەو ڕۆژە دەروازەکانی کراوە ئەبێت بۆ خەڵک و لە ڕۆژی هەینیشدا سەردانی مزگەوت ئەکات بۆ خوا پەرستی و سەردانی سەر قەبران ئازیزانی ئاکات ، هەندێ کەس لە ڕۆژی چوارشەمانیشدا سەردانی مردووەکانی ئەکات و پێیان وایە لە ڕۆژانی پیرۆزدا مردووەکان ئەتوانن بیانبین .ئێزیدی بەم ڕۆژە ئەڵێت چوارشەمەی سوور و لەم ڕۆژەدا لە هەموو شت دوو ئەکەوننەوە و تەرخانی ئەکەن بۆ پاڕانەوە. لێرەوە کورد لە کلتوری میللیدا ئەڵێت : | |||
نە سەفرە بکە، نە مال بگۆێزەوە و نە هاوسەرگیری تیا بکە. چوون ڕۆژی پاڕانەوەیە و کردنی هەر شتێکی دی جگە لە پاڕانەوە ئەگری ناپیرۆزی و خێر پێوە نەهاتنی ئەو کارە ئەکات. | نە سەفرە بکە، نە مال بگۆێزەوە و نە هاوسەرگیری تیا بکە. چوون ڕۆژی پاڕانەوەیە و کردنی هەر شتێکی دی جگە لە پاڕانەوە ئەگری ناپیرۆزی و خێر پێوە نەهاتنی ئەو کارە ئەکات. | ||