جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:هه‌ڵبژارده‌ی یه‌كه‌م»

لە Kurd collect
Jump to navigation Jump to search
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[دەڵێن بەردێک لە ئاسمان بکەوێتە خوارەوە، بەر سەری کوردێک دەکەوێت]]'''
'''[[مەرگی چاوکاڵان]]'''
[[پەڕگە:Clipbo99ard05.jpg|وێنۆک]]


نووسینی: '''[[مانو بەرزنجی]]'''
نووسینی: '''[[ڕێڤان جاف]]'''
[[پەڕگە:465916313 .jpg|وێنۆک]]


پێداچوونەوەی: '''[[ڕێبوار حەمەتۆفیق]]'''
ڕانانێکی وردی ڕێڤان جاف بۆ ڕۆمانی (مەرگی چاوکاڵان)ی '''[[نەبەز گۆران]]'''


نووسەر زۆر بە سادەیی ئازارەکانی داڕشتووە، دەتوانی جوانیی هەموو ڕستەیەکی لەو سادەییەوە ببینیتەوە، جوانی دەربڕین و داڕشتن کە لە ئاکامی بیرکردنەوە و ئەزموونەکانی نووسەرەوە زۆر بە ئاسانی لە بیروهزری خوێنەردا جێگیر دەبن، بواری خوێندنەوە بۆ خوێنەر ئاسانتر و لەبارتر دەکات بەبێ ئەوەی ئاسۆی بیرکردنەوە بشێوێنێت وا لە خوێنەر دەکات بە دوای ڕەگی کێشە و تاوانەکاندا بگەڕێت و هەڵوێست وەربگرێت. بە ڕوانگەیەکی بەرز و ڕۆشنەوە، بە دیدێکی ڕوون و ڕاستەوە واقیعیەتی مێژووی مەرگ و کاریگەری ڕووداوەکان لە مێشکی خوێنەردا گەڵاڵە و پەسەند دەکات وا لە خوێنەر دەکات هەر زوو لە نێو هزر و هەستەکانیدا ساغ بێتەوە، هێزی وشە و ڕستەکانی زۆر بە وردی خوێنەر بە ناوەڕۆکی ڕۆمانەکەوە دەبەستێتەوە.


لە مێژووی مرۆڤایەتی و شاری '''[[سلێمانی]]'''دا، ساڵی 1888 بە یەکەمین ڕوودا و دادەنرێت كه‌ نه‌یزه‌كێك كه‌وتبێته‌ خواره‌وه‌ و بووبێته‌ هۆی گیانله‌ده‌ستدانی كه‌سێك.  
نووسەر بە زامێکی قووڵ و ئازارێکی نەبڕاوەوە، بە کارامەیی و شارەزایی پوخت و چڕەوە، بە هەستێکی پڕ لە شانازی نیشتیمانی و نەتەوایەتی یەوە، ڕژان و ئافاتی مەرگ لە شارە بە هەیبەت و خانەدانەکەی هەڵەبجەدا دەگێڕێتەوە، بە دڵێکی پڕ ئازارەوە ئەو ئازارە جەرگبڕەی سەنگینی ژیانت لەبیردەباتەوە بە نێو بچوککردنەوە و چاوەڕوانی گەلیکی هەمیشە چاوەڕوانکراو و ئومێدبڕاو و زامداردا شۆڕدەبێتەوە کە کرانە کەرەستە و هەوێنی دەسەڵاتی خوێناویی و ستەمکاری بەعس. باس لە خامۆشیەکی ترسناک و ژەهراوی، باس لە هەتککردن و دەستبردنی ئاسمان و خاکی کوردستان دەکات کە دەستبردنە بۆ ڕۆحی نەتەوەیەک، باس لە خاڵێکی ڕەشی قڕکردن و کۆمەڵکوژی دەکات کە هێندەی ئەستێرەکانی سەر ئاسمانی شارەکە لە ناو کوچە و کۆڵان و ماڵ و قەراغ ڕێگاکاندا کوردی بێ دەرەتان کرانە قوربانی دەستی دیکتاتۆرێکی تاوانکار و خوێنڕێژ.


له‌ مێژووی شاری '''[[سلێمانی]]'''دا ڕووداوی جۆراوجۆر ڕوویان داوە، جەنگ،  كوشتنی تاك و ڕه‌شه‌كوژی و به‌كۆمه‌ڵ كوشتن‌،  بۆردومان، لافاو و... به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره‌دا ده‌مه‌وێت باسی بكه‌م كه‌مێك جیاوازتر و ڕووداوێكی ئەسترۆنۆمی و فەلەکییەکە نزیکەی 136 ساڵ بەر لە ئێستا ڕووی داوه‌.  
بە زمانێک ئەم چیرۆکە سامناک و خەمناک و پڕ کارەساتەی گۆڕە گەورەکەی هەڵەبجەمان بۆ دەگێڕێتەوە کە بۆ هەمیشە وەک پەڵەی ڕەش و غەدر بەسەر ڕووخساری دونیاوە دەمێنێتەوە، باس لە ئازاری هەموو ئەو زامانە دەکات کە بەسەرتاپای نیشتماندا دەگەڕا، ئێشەکەییان ئەوەندە قووڵە وەک چزوو بە جەرگدا دەچەقێن، دڵ لە نێو قوڵپەقوڵپی گریاندا نقووم دەبێت. باس لە گورگە برسیەکەی دەوڵەتی عێراقی دەکات کە بە فڕوفێڵی لەناوبردن و دەسەڵاتەوە مەرگییان گەیاندبووە هەموو شار و گوند و دۆڵێکی سەرزەمینی نیشتمان بۆئەوەی هیچ هەناسەیەکی ئارامی بە ژیانەوە نەهێڵن، زۆر خراپ و بێباکانە یارییان بە چارەنووسی نەتەوەیەک دەکرد، زوڵم و غەدریان وەک ژەنگ ڕۆحمانی دەخواردەوە، شێوە و شێوازی مەرگ ئەوەندە زۆر بوو چیتر هەواڵی مەرگ کەسی ڕانەدەچڵەکاند وەک بڵێی هەموو کورد چاوەڕێی مەرگی یەکتربین، ئاخر بەرەو هەرلایەک بچوویتایە مردن بانگی قڕکردنی بۆ دەکردیت.


بەداخەوە وه‌كو كورد زۆر به‌ كه‌می مێژووی خۆمان نووسیوه‌ته‌وه‌ و ڕوودا و كاره‌سات و به‌سه‌رهاته‌كانمام یادداشت و دۆكۆمێنت كردووه‌، ئه‌وه‌ی هه‌مانبووه‌ زیاتر ده‌مام ده‌م گێڕاومانه‌ته‌وه‌ و وه‌ك ئه‌ده‌بی زاره‌كییان لێهاتووه‌ و زۆر و كه‌میان به‌سه‌دا هاتووه‌ و هه‌ندێ جاریش بوونه‌ته‌ به‌شێك له‌ ئه‌ده‌بی فۆلكلۆر. ئه‌و هه‌وڵانه‌شی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی کۆتایدا دراوه‌ و كار له‌سه‌ر به‌ دیجیتاڵکردنی مێژوو كراوه‌. زۆر مایەی دڵخۆشی نییە، چونكه‌ زۆربه‌ی زۆری داتا و زانیارییه‌كان خۆمان تۆمارمان نەکردوون و نه‌یار و بێگانه‌كان ‌پاراستویانه‌ و تۆماریان كردووه‌.


زانستی فه‌له‌كناسی(The science of astronomy) زۆر گرنگی بە نه‌یزه‌ك (Meteorite)  نەیزەک داوە، چونکە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بەژیانی مرۆڤەوە هەیە.


جا بۆ ئەوەی بابەتەکە ڕوونتر بێت، سەرەتا با چه‌ند زانیارییه‌ك له‌سه‌ر نه‌یزه‌ك بخه‌ینه‌ ڕوو و بزانیین كه‌ نەیزەک چییە؟
[[مەرگی چاوکاڵان|درێژەی بابەت]]
 
نه‌یزه‌ك، بریتییە لە پارچەیەکی ڕەق لە پاشماوەی تەنێکی دوورەپەرێز، وەک ئەستێرەی بچووک، کە لە بۆشایی ئاسمانەوە سەرچاوە دەگرێت و تا ده‌گاته‌ سه‌ر ڕووی هەسارە یان مانگێک، بە بەرگەهەوادا تێپه‌ڕ دەبێت. له‌م ڕێیه‌دا، ده‌كه‌وێته‌ ژێر كاریگه‌ری به‌ركه‌وتن و پەستان و کارلێکی کیمیایی و ئه‌م هۆكارانه‌ واده‌كه‌ن كه‌ له‌شێوه‌ی تۆپێکی ئاگریندا ده‌ربكه‌وێت کە بە ئەستێرەی تەقێنەر یان ئەستێرەی کەوتو ناسراوە و له‌لایه‌ن فەلەکناسانیشه‌وه‌ بە نموونەی گەشاوە، یان (ڕووناکی پڕشنگدار) ناوی دەبەن.
 
 
 
[[دەڵێن بەردێک لە ئاسمان بکەوێتە خوارەوە، بەر سەری کوردێک دەکەوێت|درێژەی بابەت]]

وەک پێداچوونەوەی ‏١٠:٠٧، ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤

مەرگی چاوکاڵان

نووسینی: ڕێڤان جاف

465916313 .jpg

ڕانانێکی وردی ڕێڤان جاف بۆ ڕۆمانی (مەرگی چاوکاڵان)ی نەبەز گۆران

نووسەر زۆر بە سادەیی ئازارەکانی داڕشتووە، دەتوانی جوانیی هەموو ڕستەیەکی لەو سادەییەوە ببینیتەوە، جوانی دەربڕین و داڕشتن کە لە ئاکامی بیرکردنەوە و ئەزموونەکانی نووسەرەوە زۆر بە ئاسانی لە بیروهزری خوێنەردا جێگیر دەبن، بواری خوێندنەوە بۆ خوێنەر ئاسانتر و لەبارتر دەکات بەبێ ئەوەی ئاسۆی بیرکردنەوە بشێوێنێت وا لە خوێنەر دەکات بە دوای ڕەگی کێشە و تاوانەکاندا بگەڕێت و هەڵوێست وەربگرێت. بە ڕوانگەیەکی بەرز و ڕۆشنەوە، بە دیدێکی ڕوون و ڕاستەوە واقیعیەتی مێژووی مەرگ و کاریگەری ڕووداوەکان لە مێشکی خوێنەردا گەڵاڵە و پەسەند دەکات وا لە خوێنەر دەکات هەر زوو لە نێو هزر و هەستەکانیدا ساغ بێتەوە، هێزی وشە و ڕستەکانی زۆر بە وردی خوێنەر بە ناوەڕۆکی ڕۆمانەکەوە دەبەستێتەوە.

نووسەر بە زامێکی قووڵ و ئازارێکی نەبڕاوەوە، بە کارامەیی و شارەزایی پوخت و چڕەوە، بە هەستێکی پڕ لە شانازی نیشتیمانی و نەتەوایەتی یەوە، ڕژان و ئافاتی مەرگ لە شارە بە هەیبەت و خانەدانەکەی هەڵەبجەدا دەگێڕێتەوە، بە دڵێکی پڕ ئازارەوە ئەو ئازارە جەرگبڕەی سەنگینی ژیانت لەبیردەباتەوە بە نێو بچوککردنەوە و چاوەڕوانی گەلیکی هەمیشە چاوەڕوانکراو و ئومێدبڕاو و زامداردا شۆڕدەبێتەوە کە کرانە کەرەستە و هەوێنی دەسەڵاتی خوێناویی و ستەمکاری بەعس. باس لە خامۆشیەکی ترسناک و ژەهراوی، باس لە هەتککردن و دەستبردنی ئاسمان و خاکی کوردستان دەکات کە دەستبردنە بۆ ڕۆحی نەتەوەیەک، باس لە خاڵێکی ڕەشی قڕکردن و کۆمەڵکوژی دەکات کە هێندەی ئەستێرەکانی سەر ئاسمانی شارەکە لە ناو کوچە و کۆڵان و ماڵ و قەراغ ڕێگاکاندا کوردی بێ دەرەتان کرانە قوربانی دەستی دیکتاتۆرێکی تاوانکار و خوێنڕێژ.

بە زمانێک ئەم چیرۆکە سامناک و خەمناک و پڕ کارەساتەی گۆڕە گەورەکەی هەڵەبجەمان بۆ دەگێڕێتەوە کە بۆ هەمیشە وەک پەڵەی ڕەش و غەدر بەسەر ڕووخساری دونیاوە دەمێنێتەوە، باس لە ئازاری هەموو ئەو زامانە دەکات کە بەسەرتاپای نیشتماندا دەگەڕا، ئێشەکەییان ئەوەندە قووڵە وەک چزوو بە جەرگدا دەچەقێن، دڵ لە نێو قوڵپەقوڵپی گریاندا نقووم دەبێت. باس لە گورگە برسیەکەی دەوڵەتی عێراقی دەکات کە بە فڕوفێڵی لەناوبردن و دەسەڵاتەوە مەرگییان گەیاندبووە هەموو شار و گوند و دۆڵێکی سەرزەمینی نیشتمان بۆئەوەی هیچ هەناسەیەکی ئارامی بە ژیانەوە نەهێڵن، زۆر خراپ و بێباکانە یارییان بە چارەنووسی نەتەوەیەک دەکرد، زوڵم و غەدریان وەک ژەنگ ڕۆحمانی دەخواردەوە، شێوە و شێوازی مەرگ ئەوەندە زۆر بوو چیتر هەواڵی مەرگ کەسی ڕانەدەچڵەکاند وەک بڵێی هەموو کورد چاوەڕێی مەرگی یەکتربین، ئاخر بەرەو هەرلایەک بچوویتایە مردن بانگی قڕکردنی بۆ دەکردیت.


درێژەی بابەت