محەمەد تۆفیق وردی

محەمەد تۆفیق وردی دانەری سروودی ئەی شەهیدان

لە ساڵی 1923دا لەشاری کۆیە لەدایکبووه، خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی لە ساڵی 1941دا لە شارەکەی خۆیدا تەواو کردووە و چۆتە بەغدا و لەخانەی مامۆستایانی سەرەتایی وەرگیراوە و لەپاییزی 1944دا بووەتە مامۆستایەکی پەروەردەکار و رێبازێکی چەپڕەوی نیشتمانی گرتووە و گەلێک جار تووشی راوەدونان و گرتن بۆتەوه.

کاتێک کە مامۆستا بووە لەشاری قەڵادزێ، لەدوا دوای ساڵی 1945دا پەیوەندی بەبزوتنەوەی رزگاریخوازی کورد لەکوردستانی ئێران کردووە و لەسەرەتای ساڵی 1946دا خۆی گەیاندۆتە شاری مەهاباد و بەشداریی لە ئاهەنگی دروستبوونی کۆماری دیموکراتی کوردستان لە 1946-01-22دا بەسەرۆکایەتی پێشەوا قازی محەمەد کردووە.

لەگەڵ دامەزراندنی کابینەی یەکەمی کۆماری کوردستان لە 1946-02-11دا بەمامۆستای قوتابخانەی سەرەتایی دادەمەزرێ و لەو یازدەمانگەی تەمەنی کۆمارەساوایەکەی کوردستان خزمەتی نەوەی نوێی کورد دەکات و کاتێکیش کەئەو تاقیکردنەوە ڕامیارییەی کورد شکستی هێناوە کۆمارەکە لە 1946-12-17دا رووخا، مامۆستا وردی بۆ مانگی 1947 گەڕایەوەکۆیەو بێ کار و فرمانی مایەوە و چووەڕێزی پارتی کۆمۆنیستی ئێراق - رێکخراوی کوردستان و بەدڵسۆزی چالاکی رامیاری نواند و لەدوای شۆڕشی 14ی تەممووزی 1958دا گەڕایەوەسەر کارەکەی و وەک مامۆستایەکی پەروەردەکار خزمەتی نەوەی نوێی کرد تاکو رۆژی کۆچی دوایی لە 1975-12-02دا.

وردی نووسەرێکی فۆلکۆرناسی لێهاتووی کورد بوو، هەرچەندە لە سەرەتای ژیانی وێژییەوە ئەوینداری کەلەپووری نەتەوایەی میللەتەکەی بوو، بەڵام تاکو نەچووە کۆماری دیموکراتی کوردستان و فێری خوێندنەوەی بابەتی فۆلکلۆریی بەپیتی لاتینی و سلاڤی نووسراوی کوردەکانی قەفقاس نەبوو، نەبووە فۆلکۆرناسێکی شارەزا و ئەو هەموو بەرهەمە فۆلکلۆریانەی هەموو لایەکی کوردستانی بڵاونەکردەوە و وابوو ئەم فۆلکلۆرناسەتوانی لەماوەی ژیانی وێژەییدا 39 پەرتووک بەزمانی کوردی و عەرەبی چاپ بکات، کەزۆربەی هەرەزۆریان لەبارەی هۆنراوە و چیرۆکی فۆلکلۆری و داستانی کوردین و هەموویان لە گەنجینەی کەلەپەووری نەتەوایەتیمان نرخ و بەهای خۆیان هەیەو لەوانەی بەکوردی چاپکراون ئەمانەن:

1. حەسەن و مەریم، ساڵی 1955دا چاپی کردووه

2. ناسر و مار مار، ساڵی 1955

3. ئەنجامی داوێن پیسی، ساڵی 1956

4. گوڵی ناکام، بەغدا 1957

5. خانزاد و لەشکری، بەغدا 1960

6. قەڵای دمدم، بەغدا 1960

7. مامەیارەی قارەمان، بەغدا 1961

8. فۆلکلۆری کوردی بەشی یەکەم، بەغدا 1961

9. فۆلکلۆری کوردی بەشی دووەم، بەغدا 1961

10. فۆلکلۆری کوردی بەشی سێیەم، بەغدا 1972

11. هەندێ لەبەیت و هەڵبەستەکانی عەلی بەدرشان، بەغدا 1972

جگە لەم بەرهەمانەشی لەبواری کەلەپووری کوردییەوە زنجیرەیەکیشی لەدیوانی هۆنراو ەو شانۆنامەو مێژووی کورد نووسیوە و بەچاپی گەیاندوون.

مامۆستا وردی تێکرا خاوەنی 39 كتێبی چاپكراوە بەهەردوو زمانی كوردی‌و عەرەبی‌و ناوەرۆكی كتێبەكانی شیعرو چیرۆك‌و داستان‌و بابەتی فۆلكلۆری‌و كەلەپورین. مامۆستا وردی هەستێكی بەرزی نیشتمانی هەبووە ‌و خاوەنی چەندین پارچە شیعر‌و سروودی نیشتمانییە .

لەدیارترین سروودەکانیشی سروودی ( ئەی شەهیدانە)كە لە یادی شەهیداندا لێدەرێت ‌و سروودێکە وەك سروودی ئەی رەقیب بەزیندوویی و بەرزی ماوەتەوە.

ئەم مامۆستا‌و شاعیرە گەورەیەی كورد لە رۆژی 2ی كانونی یەكەمی 1975 لەشاری بەغدا كۆچی دوایی كرد‌و له‌وێ بەخاك سپێردرا .درودی رێزو وەفا بۆ مامۆستا وردی پەروەردەكارو نوسەر‌و خەباتگێڕی بەهەڵوێست.

ئەی شەهیدان

هۆنراوە : محمد تۆفیق وردی

ئەی شەهیدان

ئەی شەهیدان نامرێ‌ ناوونیشانتان

ئێوە بوونە ڕەهبەری ئێمە

بوونە پشت و سەنگەری ئێمە

ئەی شەهیدان ….. ئەی شەهیدان نامرێ‌ ناوونیشانتان

تاجی بەرزیتان لە سەرنا

دوژمنی گەلتان وە دەرنا

ئەی شەهیدان …. ئەی شەهیدان نامرێ‌ ناونیشانتان

تا شەهید خوێنی نەڕێژێ‌

تاكو گەل تاڵی نەچێژێ‌

ئەی شەهیدان .

ئەی شەهیدان نامرێ‌ ناوونیشنتان

داری ئازادی شین نابێ‌

باخی ژینمان ڕەنگین نابێ‌

ئەی شەهیدان ….ئەی شەهیدان نامرێ‌ ناوونیشانتان.

لە سروودە نیشتمانیەكانی دیكەشی ئەم سروودەیەتی كە بە ناوی(لاوەكان)ە‌و سەرەتاكەی بەم جۆرە دەست پێ دەكات:

ژیان بۆ چییە گەر یەكێ دیل بێ؟

كوژراوی هەزار دەردی وەك سیل بێ

لە ژێر قاچی خەڵكی وەكو میل بێ

چ دادێك ئەدا گەر دووسەد فیل بێ

لاوەكان، لاوەكان، لاوەكان!!

هەر لە بواری سروودی سیاسی بۆ پاڵپشتی كردنی خەباتی هەژاران لە دژی چەوساندنەوە، ئەم سروودەی لە ساڵی 1947دا داناوە‌و لە خۆپیشاندانەكانی جەماوەری میللەت بوو بووە‌و پردی سەر زاری خەڵكە راپەریوەكە‌و لێرەدا چەند كۆپلەیەكی لێ دەخەینە روو:

تاكەی؟

تاكەی هەژار بێ چارەبێ

سەرسام‌و مەست ئاوارە بێ

تاكەی دوو دڵ بێ كارە بێ

حەیفە ژین‌و حاڵی وەها

بۆ دەوڵەمەند بخوا پڵاو

ئێمەش نەمان بێ نان‌و ئاو

بۆچی دۆشەگ پێ خەفی بێ

ئێمەش لبادێكمان نەبێ

لە سروودی ناودارەكانی دیكەشی ئەم هۆنراوەیەتی كە لە ساڵی 1946دا لە مەهاباد لە سەردەمی حوكمی كۆماری دیموكراتی كوردستان دایناوە‌و لە سەرەتاكەیدا دەڵێ:

میللەت بە شۆڕش دەبێ رزگاری

لەدەست خوێن مژین لە چنگ بەدكاری

بە سوڵح‌و خۆشی هەق وەرناگێڕێ

بۆ كرێكار‌و چینی جووتیاری!