جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:هه‌ڵبژارده‌ی سێیه‌م»

لە Kurd collect
Jump to navigation Jump to search
 
(٢٣ دەستکاری لەلایەن ھەمان بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت)
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[کەمالی]]'''
'''[[مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس]]'''  
عەلی کەمال باپیر ئاغا
[[پەڕگە:Image002.jpg|وێنۆک]]
[[پەڕگە:13124860 .jpg|وێنۆک]]


کەمالی ناوی "عەلی"یە، کوڕی باپیر ئاغای کوڕی چراغە، کە یەکێک بووە لە سەرۆکەکانی هۆزی (ئیسماعیلی عوزێری) و لە تیرەی (میرئاڵایی)یە.  
ئەو زیاتر لە ٦٠ پەرتووکی ئایینی، مێژوویی و وێژەیی بڵاو کردووەتەوە.  


لە ساڵی ١٨٨٦ی عیسایی لە شاری '''[[سلێمانی]]''' لە دایکبووە. باپیر ئاغای باوکی ئەفسەر بووە لە سوپای عوسمانیدا، (کەمالی) لە تەمەنی چوار ساڵیدا بووە، کە باوکی کۆچی دوایی کردووە و لە شاری '''[[کەرکووک]]''' نێژراوە.  
ھەروەھا تەفسیری قورئانی بە زمانی کوردی و عەرەبی ھەیە.  


میناکی نەریتی ئەوسای کوردستان لە مزگەوتی (شێخ عەبدوڵڵا) کە ناسراوە بە مزگەوتی دوودەرگە لەسەر شاقامی (نالی)یە خراوەتە بەر خوێندن. پاش ئەوەی خوێندنی کتێبە ئایینییەکان تەواو دەکات درێژە بەو جۆرە ژیانە دەدات و دەبێتە نووسەر.  
ساغکردنەوە و شیکردنەوەی چەندین شاکاری شیعری کلاسیکی کوردی لە کارە گرنگەکانی تری ئەم کەسایەتییەیە.  


لە ساڵی ١٩٠٦-١٩٠٧دا بۆ ئەم مەبەستە گوێزراوەتە بەغدا... پاش ماوەیەکی کورت دەگەڕێتەوە '''[[سلێمانی]]'''.  
نموونەی ئەو شاعیرانە بریتین لە مەولەوی، نالی، مەحوی، فەقێ قادری ھەمەوەندی.


لە دوای ساڵی ١٩١٩ کە ئینگلیسەکان بە تەواوی عیڕاقیان گرت، کرا بە (قایمقام)ی '''[[چەمچەماڵ]]'''، وەلێ ماوەیەکی کەم لەم ئیشەدا مایەوە دوای ئەم مێژووە، ئیتر (کەمالی) تێکەڵی دنیای ڕاپەڕینی ڕۆشنبیری و بزوتنەوەی سەربەستیخوازی کورد بوو. بەتایبەت لە بزوتنەوەکانی '''[[شێخ مەحموودی حەفید]]'''.  
ئەگەرچی زۆربەی سەرچاوەکان دەڵێن لە دێی تەکیەی ناوچەی خورماڵ لەدایکبووە، بەڵام لە ڕاستیدا لە ماوەی ساڵانی ١٨٩٩ تا ١٩٠١دا لە گوندی گوێزەکوێرەی سەر بەشاری '''[[مەریوان]]''' ھاتووەتە دنیاوە و ناوی تەواویشی عەبدولکەریم کوڕی محەممەد کوڕی فەتاح کوڕی سلێمان کوڕی مستەفا کوڕی محەمەد خەجێ لە عەشیرەتی قازییە.


لەم ڕووەوە شاعیر هیچی لە بیرەوەرییەکانی خۆی بۆ تۆمار نەکردووین، هەرچەندە بۆ زیندووکردنەوە و هاندانی ئەم گیانەی، د. عیزەدین مستەفا ڕەسووڵ چەند ساڵێک پێش مەرگی _ جەژنێک لەگەڵ چەند کوڕێکی ئامۆزای سەردانی کەمالی دەکەن، باسی "چیم دی" ئەحمەد خواجە و ڕۆژانی شێخی نەمر دەکرێ، داوای لێ دەکەن ئەویش یادگاری خۆی بنووسێتەوە، زۆرتر خۆی لە بابەتەکە لاداوە پێی وا بووە نابێ ڕەخنە لە شێخ بگیرێت و نابێ هەموو ڕاستییەکیش بەلای گەشی و کەموکوڕییەوە نەڵێت.  
سەرەتا خوێندنیشی بە قورئان و پەرتووکە ئایینییەکان دەست پێکردووە و گوندەکانی بەیەڵە و بالک و کانی سانان و دەرەتفێ و دووڕۆ گەڕاوە.  


[[کەمالی|درێژەی بابەت]]
لەسەرەتای ھەڵگیرسانی جەنگی یەکەمی جیھانیشدا لە مزگەوتی مەڵکەندی شاری '''[[سلێمانی]]''' نیشتەجێ بووە و دواتر چووەتە مزگەوتی مەلا محەمەد ئەمین بالیکەدەری.
 
لە ساڵی ١٩٢٤ یشدا لە ئاھەنگێکی فراواندا لە شاری '''[[سلێمانی]]''' مۆڵەی مەلایەتی لەسەر دەستی زانای ئایینی شێخ عومەری ئیبن قەرەداغی وەرگرتووە.
 
دواتر بووە بە مەلای گوندی نێرگسەجار تا لەسەر داوای حەزرەتی شێخ عەلائەددین نەقشبەندی دێتە بیارە کە بە ئەزھەری کوردستان ناسراوە و ڕۆژانە سەدان کەس سەردانیان کردووە.
 
لە ڕاستیدا نازناوی مودەڕڕیس بۆ مامۆستا دەگەڕێتەوە بۆ وانەبێژی خانەقای بیارە کە لەوێ بە ماوەی ٢٥ ساڵ خزمەتی زانست و فەرھەنگی کوردی کردووە.
 
مەلا عەبدولکەریمی مودەریس لە ساڵی ١٩٦٠ لە مزگەوتی شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە بەغدا بەناونیشانی «مودەریس» دامەزراوە، زیاتر لە ٥٠ فەقێ لەسەردەستی مۆڵەتی زانستییان وەرگرتووە، ھەر لەو کاتەوە بەبێ پشوودان خەریکی وانەوتنەوە بووە لە زانستە شەرعی و وێژەی و عەرەبییەکاندا.
 
 
 
[[مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس|درێژەی بابەت]]

دوایین پێداچوونەوەی ‏٠٩:٤٩، ١ی تەممووزی ٢٠٢٤

مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس

Image002.jpg


ئەو زیاتر لە ٦٠ پەرتووکی ئایینی، مێژوویی و وێژەیی بڵاو کردووەتەوە.

ھەروەھا تەفسیری قورئانی بە زمانی کوردی و عەرەبی ھەیە.

ساغکردنەوە و شیکردنەوەی چەندین شاکاری شیعری کلاسیکی کوردی لە کارە گرنگەکانی تری ئەم کەسایەتییەیە.

نموونەی ئەو شاعیرانە بریتین لە مەولەوی، نالی، مەحوی، فەقێ قادری ھەمەوەندی.

ئەگەرچی زۆربەی سەرچاوەکان دەڵێن لە دێی تەکیەی ناوچەی خورماڵ لەدایکبووە، بەڵام لە ڕاستیدا لە ماوەی ساڵانی ١٨٩٩ تا ١٩٠١دا لە گوندی گوێزەکوێرەی سەر بەشاری مەریوان ھاتووەتە دنیاوە و ناوی تەواویشی عەبدولکەریم کوڕی محەممەد کوڕی فەتاح کوڕی سلێمان کوڕی مستەفا کوڕی محەمەد خەجێ لە عەشیرەتی قازییە.

سەرەتا خوێندنیشی بە قورئان و پەرتووکە ئایینییەکان دەست پێکردووە و گوندەکانی بەیەڵە و بالک و کانی سانان و دەرەتفێ و دووڕۆ گەڕاوە.

لەسەرەتای ھەڵگیرسانی جەنگی یەکەمی جیھانیشدا لە مزگەوتی مەڵکەندی شاری سلێمانی نیشتەجێ بووە و دواتر چووەتە مزگەوتی مەلا محەمەد ئەمین بالیکەدەری.

لە ساڵی ١٩٢٤ یشدا لە ئاھەنگێکی فراواندا لە شاری سلێمانی مۆڵەی مەلایەتی لەسەر دەستی زانای ئایینی شێخ عومەری ئیبن قەرەداغی وەرگرتووە.

دواتر بووە بە مەلای گوندی نێرگسەجار تا لەسەر داوای حەزرەتی شێخ عەلائەددین نەقشبەندی دێتە بیارە کە بە ئەزھەری کوردستان ناسراوە و ڕۆژانە سەدان کەس سەردانیان کردووە.

لە ڕاستیدا نازناوی مودەڕڕیس بۆ مامۆستا دەگەڕێتەوە بۆ وانەبێژی خانەقای بیارە کە لەوێ بە ماوەی ٢٥ ساڵ خزمەتی زانست و فەرھەنگی کوردی کردووە.

مەلا عەبدولکەریمی مودەریس لە ساڵی ١٩٦٠ لە مزگەوتی شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە بەغدا بەناونیشانی «مودەریس» دامەزراوە، زیاتر لە ٥٠ فەقێ لەسەردەستی مۆڵەتی زانستییان وەرگرتووە، ھەر لەو کاتەوە بەبێ پشوودان خەریکی وانەوتنەوە بووە لە زانستە شەرعی و وێژەی و عەرەبییەکاندا.


درێژەی بابەت