جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:هه‌ڵبژارده‌ی سێیه‌م»

لە Kurd collect
Jump to navigation Jump to search
 
(١٨ دەستکاری لەلایەن ھەمان بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت)
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[مامە ڕیشە]]'''
'''[[مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس]]'''  
[[پەڕگە:11947678 .jpg|وێنۆک]]
[[پەڕگە:Image002.jpg|وێنۆک]]
ساڵی 1953 هەندێکیش دەڵێن 1955 لە گوندی تاڵەبانـی شارۆچکەی '''[[چەمچەماڵ]]''' لە ناوچەی گەرمیان، لە بنەماڵەیەکی جوتیاری کوردپەروەر ھاتوەتە دنیاوە، لەبەر ھەژاری و دەست کورتی بنەماڵەکەی خوێندنی بۆ تەواو نەکراوە.


لە سەردەمی لاوێتیدا ئەودا شۆڕشی کوردی باشوور لە لوتکەدا بوو و بەیاننامەی ١١ـی ئازاریش دەرچووبوو، لەھەمان کاتدا گەرمەی جوڵانەوەی شۆڕشی ئازادیخوازی فەڵەستینیەکان بوو، لە ١٩٧٢ دەبێتە سەربازی سوپای عێراق و جارێک لەگەڵ سوپا دەڕۆنە سووریا و لەوێوە بە خۆبەخشی دەڕواتە لوبنان و خولیای شۆڕشگێڕی لە ناخیدا دەجوڵێت و دەبێتە پاڵنەری بۆ ئەوەی پەیوەندی بکات بە ڕێکخراوی ئازادیخوازانی فەڵەستینەوە و بەشداری جەنگی تشرینی یەکەم یان ئۆکتۆبەر بکات و بریندار ببێت، ماوەی پێنج ساڵ لەوێ ماوەتەوە و ساڵی ١٩٧٧ دەگەڕێتەوە کوردستان.
ئەو زیاتر لە ٦٠ پەرتووکی ئایینی، مێژوویی و وێژەیی بڵاو کردووەتەوە.  


ساڵی1978 کە ڕژێم شاڵاوی تەعریب و ڕاگواستنی لە کوردستاندا گەیاندە ترسناکترین ئاست، کارەساتی گوندە کاولکراو و جووتیارە ڕاگوێزراوەکان مامە ڕیشەی والێکرد چەکی پێشمەرگایەتی لە شۆڕشی نوێدا بکاتە شان و ببێتە پێشمەرگە. سەرەتا لەبەر بێ متمانەیی و باوەڕ نەبوون پێی لە پێشمەرگایەتی وەرنەگیراوە و سزادراوە، ئیتر خۆی بەتەنھا و بە چەکی خۆی گوند بە گوند گەڕاوە و پڕوپاگەندەی بۆ پێشمەرگە کردووە و ھەر ئەم ھەڵوێستەش وای لێکردووە کە لە پێشمەرگایەتی وەربگیرێت و پەیوەندی کردووە بە هەرێمی پێنجی قەرەداغەوە.
ھەروەھا تەفسیری قورئانی بە زمانی کوردی و عەرەبی ھەیە.  


لەبەر ھەژموون و گەورەیی ھێزی چەکدار و ھەڵسانەوەی شۆڕش لەڕێی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لەو سەردەمەدا و لە ناوچەکەی ڕیشەدا، دەبێتە هۆی ئەوەی مامە ڕیشە ببێتە پێشمەرگەی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان.
ساغکردنەوە و شیکردنەوەی چەندین شاکاری شیعری کلاسیکی کوردی لە کارە گرنگەکانی تری ئەم کەسایەتییەیە.  


نموونەی ئەو شاعیرانە بریتین لە مەولەوی، نالی، مەحوی، فەقێ قادری ھەمەوەندی.


'''[[پێشمەرگایەتی]]'''
ئەگەرچی زۆربەی سەرچاوەکان دەڵێن لە دێی تەکیەی ناوچەی خورماڵ لەدایکبووە، بەڵام لە ڕاستیدا لە ماوەی ساڵانی ١٨٩٩ تا ١٩٠١دا لە گوندی گوێزەکوێرەی سەر بەشاری '''[[مەریوان]]''' ھاتووەتە دنیاوە و ناوی تەواویشی عەبدولکەریم کوڕی محەممەد کوڕی فەتاح کوڕی سلێمان کوڕی مستەفا کوڕی محەمەد خەجێ لە عەشیرەتی قازییە.


لەگەڵ دەستپێکی کاری وەک پێشمەرگەیەک لە ناوچەکانی ھەمەوەند و جەباری و قادرکەرەم و دەوروبەری شاری کەرکووک، بەهۆی چاونەترسی و ئازایەتی و خۆبەختکردنییەوە لەنێو پێشمەرگەکان دەدرەوشێتەوە و لە ساڵی1979ـەوە لە کەرتی 4ـی بازیان درێژەی بە خەباتی پێشمەرگایەتی دا.
سەرەتا خوێندنیشی بە قورئان و پەرتووکە ئایینییەکان دەست پێکردووە و گوندەکانی بەیەڵە و بالک و کانی سانان و دەرەتفێ و دووڕۆ گەڕاوە.
[[مامە ڕیشە|درێژەی بابەت]]
 
لەسەرەتای ھەڵگیرسانی جەنگی یەکەمی جیھانیشدا لە مزگەوتی مەڵکەندی شاری '''[[سلێمانی]]''' نیشتەجێ بووە و دواتر چووەتە مزگەوتی مەلا محەمەد ئەمین بالیکەدەری.
 
لە ساڵی ١٩٢٤ یشدا لە ئاھەنگێکی فراواندا لە شاری '''[[سلێمانی]]''' مۆڵەی مەلایەتی لەسەر دەستی زانای ئایینی شێخ عومەری ئیبن قەرەداغی وەرگرتووە.
 
دواتر بووە بە مەلای گوندی نێرگسەجار تا لەسەر داوای حەزرەتی شێخ عەلائەددین نەقشبەندی دێتە بیارە کە بە ئەزھەری کوردستان ناسراوە و ڕۆژانە سەدان کەس سەردانیان کردووە.
 
لە ڕاستیدا نازناوی مودەڕڕیس بۆ مامۆستا دەگەڕێتەوە بۆ وانەبێژی خانەقای بیارە کە لەوێ بە ماوەی ٢٥ ساڵ خزمەتی زانست و فەرھەنگی کوردی کردووە.
 
مەلا عەبدولکەریمی مودەریس لە ساڵی ١٩٦٠ لە مزگەوتی شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە بەغدا بەناونیشانی «مودەریس» دامەزراوە، زیاتر لە ٥٠ فەقێ لەسەردەستی مۆڵەتی زانستییان وەرگرتووە، ھەر لەو کاتەوە بەبێ پشوودان خەریکی وانەوتنەوە بووە لە زانستە شەرعی و وێژەی و عەرەبییەکاندا.  
 
 
 
[[مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس|درێژەی بابەت]]

دوایین پێداچوونەوەی ‏٠٩:٤٩، ١ی تەممووزی ٢٠٢٤

مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس

Image002.jpg


ئەو زیاتر لە ٦٠ پەرتووکی ئایینی، مێژوویی و وێژەیی بڵاو کردووەتەوە.

ھەروەھا تەفسیری قورئانی بە زمانی کوردی و عەرەبی ھەیە.

ساغکردنەوە و شیکردنەوەی چەندین شاکاری شیعری کلاسیکی کوردی لە کارە گرنگەکانی تری ئەم کەسایەتییەیە.

نموونەی ئەو شاعیرانە بریتین لە مەولەوی، نالی، مەحوی، فەقێ قادری ھەمەوەندی.

ئەگەرچی زۆربەی سەرچاوەکان دەڵێن لە دێی تەکیەی ناوچەی خورماڵ لەدایکبووە، بەڵام لە ڕاستیدا لە ماوەی ساڵانی ١٨٩٩ تا ١٩٠١دا لە گوندی گوێزەکوێرەی سەر بەشاری مەریوان ھاتووەتە دنیاوە و ناوی تەواویشی عەبدولکەریم کوڕی محەممەد کوڕی فەتاح کوڕی سلێمان کوڕی مستەفا کوڕی محەمەد خەجێ لە عەشیرەتی قازییە.

سەرەتا خوێندنیشی بە قورئان و پەرتووکە ئایینییەکان دەست پێکردووە و گوندەکانی بەیەڵە و بالک و کانی سانان و دەرەتفێ و دووڕۆ گەڕاوە.

لەسەرەتای ھەڵگیرسانی جەنگی یەکەمی جیھانیشدا لە مزگەوتی مەڵکەندی شاری سلێمانی نیشتەجێ بووە و دواتر چووەتە مزگەوتی مەلا محەمەد ئەمین بالیکەدەری.

لە ساڵی ١٩٢٤ یشدا لە ئاھەنگێکی فراواندا لە شاری سلێمانی مۆڵەی مەلایەتی لەسەر دەستی زانای ئایینی شێخ عومەری ئیبن قەرەداغی وەرگرتووە.

دواتر بووە بە مەلای گوندی نێرگسەجار تا لەسەر داوای حەزرەتی شێخ عەلائەددین نەقشبەندی دێتە بیارە کە بە ئەزھەری کوردستان ناسراوە و ڕۆژانە سەدان کەس سەردانیان کردووە.

لە ڕاستیدا نازناوی مودەڕڕیس بۆ مامۆستا دەگەڕێتەوە بۆ وانەبێژی خانەقای بیارە کە لەوێ بە ماوەی ٢٥ ساڵ خزمەتی زانست و فەرھەنگی کوردی کردووە.

مەلا عەبدولکەریمی مودەریس لە ساڵی ١٩٦٠ لە مزگەوتی شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە بەغدا بەناونیشانی «مودەریس» دامەزراوە، زیاتر لە ٥٠ فەقێ لەسەردەستی مۆڵەتی زانستییان وەرگرتووە، ھەر لەو کاتەوە بەبێ پشوودان خەریکی وانەوتنەوە بووە لە زانستە شەرعی و وێژەی و عەرەبییەکاندا.


درێژەی بابەت