جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:هه‌ڵبژارده‌ی یه‌كه‌م»

لە Kurd collect
Jump to navigation Jump to search
 
(٤٣ دەستکاری لەلایەن ٢ بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت)
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[شەهابە هەولێری (شەهابەدین ئەحمەد حوسێن مهاجیر)]]'''
'''[[سه‌رنجێكی خێرا له‌سه‌ر سێ غه‌زه‌لی (مه‌حوی)]]'''


ئامادەکردنی: '''[[نەجمەدین عەزیز سمایل]]'''
نووسینی: '''[[عادل قادری]]'''
[[پەڕگە:شەهابە هەولێری.jpg|وێنۆک]]
[[پەڕگە:Ima6620ges (23).jpg|وێنۆک]]


مەقام و قۆریاتبێژ بەزمانی کوردی و تورکمانی، قورئان خوێن و نیگارکێش و خۆشنووس، شەهابەی هەولێری بەسەر دەکەینەوە.
'''[[مەحوی]]''' بێگومان به‌شێكی بوون و زمانی له‌ ده‌ور و ته‌وه‌ری میتافیزیكی ئیسلامی سووڕاوه‌ته‌وه‌ و مانا و مه‌به‌ستی شیعره‌كانیشی له‌و ئاراسته‌دا بوون. ته‌نانه‌ت باسكاریی شاعیر له‌م شیعره‌ی خواره‌وه‌دا جیاوازه‌ و وه‌ك ئانتی تێزێك ده‌چێت له‌ هه‌مبه‌ر كۆمه‌ڵێك كردار و مانا له‌و قه‌واره‌ و پێكهاته‌دا:
ناوی تەواوی(شەهابەدین ئەحمەد حوسێن مهاجیر)ە، ناسراوە بە شەهابە '''[[هەولێر]]'''ی، بە پێی سەرچاوەکان، یەکێك لەوانە نووسەر جەلال خدر حوسێن ساڵی لە دایك بوونی دەگێڕێتەوە بۆ(١٨٩١-١٩٣٩)، بەڵام هەندێ سەرچاوەی دیکە ساڵی لە دایك بوونی دەگەڕیننەوە بۆ(١٨٨٥-١٩٤٥) هەندێ سەرچاوەی تریش ساڵی لە دایك بوونی بە ساڵی ١٩٠٢ دادەنێن، شەهابە هەولێری لە یەکێ لە گەڕەکەکانی قەڵاتی هەولێر لە دایك بووە.
* له‌م به‌حری فیتنه‌ به‌ڵكی نه‌جاتت بدا خودا
هونەرمەندی و قورئان خوێن شەهابەی '''[[هەولێر]]'''ی لە جەنگی جیهانی یەکەم باوکی لەدەسەتداوە، دایکی بەخێوکردنی گرتۆتە ئەستۆ، دیارە پاش ماوەیەکی کەم دایکیشی کۆچی دواییکردووە،(مەلا فەندی)هەولێر خۆی لێکردۆتە ساحێب و لە مزگەوتی گەورەی ناو بازاری هەولێر ژوورێکی بۆ دابێنکردووە و مووچەیەکیشی بۆ بڕیوەتەوە.
* داوێنـی باخودا بـگره‌، بـه‌رده‌ ناخـودا
* بێ كه‌س منم، كه‌سێ له‌ زوبانم بگا نییه‌
* هه‌مده‌م خودا نه‌ناسن و ده‌م پڕ له‌ یاخودا
* عه‌هد و وه‌فایه‌ سوخره‌یی به‌دعه‌هدی و جه‌فا
* هه‌ر ما به‌ دادی ئه‌هلی وه‌فادا بگا خود
ا
وه‌ك له‌م سێ به‌یته‌یدا هاتووه‌ شاعیر جیاكارییه‌ك ده‌كا له‌ نێوان دوو چه‌شنه‌ له‌ خوداپه‌رستان كه‌ یه‌كیان خوداپه‌رستانی راسته‌قینه‌ن و ئه‌وی تریان خودانه‌ناسانن.  


شەهابەی '''[[هەولێر]]'''ی لە ساڵی ١٩٢٠ ماوەیەك چۆتە شاری '''[[کەرکووک]]''' لەوێ دەستی بە خوێندنی قورئانی پیرۆز کردووە، دواتر هاتۆتەوە '''[[هەولێر]]'''، لە مزگەوتی گەورەی هەولێر ئاشنایەتی لەگەڵ هەریەك لە(مەلا مستەفا و مەلا فەتاح و مەلا ئەمین) پەیداکردووە، بۆتە هاوڕێی سەید مەردان و سەید عەبدولقادر کە هەردووکیان شارەزاییەکی زۆریان لە قورئان خوێندن هەبووە، ئەو لەسەر دەستی ئەوان فێری خوێندن و تەجویدی قورئان بووە، لەگەڵ ئەوانیش بەشداری لە خوێندنەوەی ئاهەنگی مەولود کردووە، دواتر دەستی بە خوێندنی سروود و تەواشیح و شیعر و ستایشی ئایینی کردووە،
بێگومان مه‌به‌ستی '''[[مەحوی]]''' له‌ خودانه‌ناس خودا نه‌په‌رستان نییه‌، به‌ڵكو ئه‌و تاقمه‌یه‌ كه‌ به‌ رواڵه‌ت خودا ده‌ناسن و راستیی خودا (به‌و واتایه‌ی كه‌ له‌ گوتاری عیرفانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا باو بووه‌) ناناسن.


لێره‌دا شاعیر رێی فام و په‌رستش و مه‌عریفه‌ی خۆی له‌ لایه‌نێك كه‌ ده‌كرێت به‌ ئه‌ویدی ناوی ببه‌ین جیا ده‌كاته‌وه‌. هه‌ر له‌ درێژه‌دا مه‌حوی ئه‌م ئه‌ویدییه‌ ده‌خاته‌ شوێنگه‌یه‌كی ئیستاتیكی و جوانیناسانه‌وه‌ و ده‌ڵێ:
* لوتفێ به‌ حاڵی من كه‌، وتم، ئه‌و وتی به‌ قار
* تۆ شۆخی باخودا و ئه‌من شۆخی ناخودا
دواتر له‌ درێژه‌دا و له‌ دوا به‌یتی ئه‌م غه‌زه‌له‌دا شاعیر زایه‌ڵه‌ و ئاواز و پێكهاتێكی فه‌لسه‌فی-عیرفانی ده‌دات به‌ شیعره‌كه‌ی:
* تـا زوڵمه‌تی وجـووده‌ تـه‌ریكی لـه‌ نووری عیشق
* سێبه‌ر نه‌ما هه‌تاوه‌ كه‌ (مه‌حوی) نه‌ما، خودا
ئه‌مه‌ یه‌كێك له‌و شیعرانه‌ی '''[[مەحوی]]'''  بوو كه‌ به‌ تێمی زاڵی عیرفانی و تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌ شه‌ریعه‌ت و عیرفان و فه‌لسه‌فه‌ و بن مایه‌یه‌ك له‌ عیشق هۆنراوه‌ته‌وه‌.


[[شەهابە هەولێری (شەهابەدین ئەحمەد حوسێن مهاجیر)|درێژەی بابەت]]
 
 
[[سه‌رنجێكی خێرا له‌سه‌ر سێ غه‌زه‌لی (مه‌حوی)|درێژەی بابەت]]

دوایین پێداچوونەوەی ‏٠٩:٤٧، ١ی تەممووزی ٢٠٢٤

سه‌رنجێكی خێرا له‌سه‌ر سێ غه‌زه‌لی (مه‌حوی)

نووسینی: عادل قادری

Ima6620ges (23).jpg

مەحوی بێگومان به‌شێكی بوون و زمانی له‌ ده‌ور و ته‌وه‌ری میتافیزیكی ئیسلامی سووڕاوه‌ته‌وه‌ و مانا و مه‌به‌ستی شیعره‌كانیشی له‌و ئاراسته‌دا بوون. ته‌نانه‌ت باسكاریی شاعیر له‌م شیعره‌ی خواره‌وه‌دا جیاوازه‌ و وه‌ك ئانتی تێزێك ده‌چێت له‌ هه‌مبه‌ر كۆمه‌ڵێك كردار و مانا له‌و قه‌واره‌ و پێكهاته‌دا:

  • له‌م به‌حری فیتنه‌ به‌ڵكی نه‌جاتت بدا خودا
  • داوێنـی باخودا بـگره‌، بـه‌رده‌ ناخـودا
  • بێ كه‌س منم، كه‌سێ له‌ زوبانم بگا نییه‌
  • هه‌مده‌م خودا نه‌ناسن و ده‌م پڕ له‌ یاخودا
  • عه‌هد و وه‌فایه‌ سوخره‌یی به‌دعه‌هدی و جه‌فا
  • هه‌ر ما به‌ دادی ئه‌هلی وه‌فادا بگا خود

ا وه‌ك له‌م سێ به‌یته‌یدا هاتووه‌ شاعیر جیاكارییه‌ك ده‌كا له‌ نێوان دوو چه‌شنه‌ له‌ خوداپه‌رستان كه‌ یه‌كیان خوداپه‌رستانی راسته‌قینه‌ن و ئه‌وی تریان خودانه‌ناسانن.

بێگومان مه‌به‌ستی مەحوی له‌ خودانه‌ناس خودا نه‌په‌رستان نییه‌، به‌ڵكو ئه‌و تاقمه‌یه‌ كه‌ به‌ رواڵه‌ت خودا ده‌ناسن و راستیی خودا (به‌و واتایه‌ی كه‌ له‌ گوتاری عیرفانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا باو بووه‌) ناناسن.

لێره‌دا شاعیر رێی فام و په‌رستش و مه‌عریفه‌ی خۆی له‌ لایه‌نێك كه‌ ده‌كرێت به‌ ئه‌ویدی ناوی ببه‌ین جیا ده‌كاته‌وه‌. هه‌ر له‌ درێژه‌دا مه‌حوی ئه‌م ئه‌ویدییه‌ ده‌خاته‌ شوێنگه‌یه‌كی ئیستاتیكی و جوانیناسانه‌وه‌ و ده‌ڵێ:

  • لوتفێ به‌ حاڵی من كه‌، وتم، ئه‌و وتی به‌ قار
  • تۆ شۆخی باخودا و ئه‌من شۆخی ناخودا

دواتر له‌ درێژه‌دا و له‌ دوا به‌یتی ئه‌م غه‌زه‌له‌دا شاعیر زایه‌ڵه‌ و ئاواز و پێكهاتێكی فه‌لسه‌فی-عیرفانی ده‌دات به‌ شیعره‌كه‌ی:

  • تـا زوڵمه‌تی وجـووده‌ تـه‌ریكی لـه‌ نووری عیشق
  • سێبه‌ر نه‌ما هه‌تاوه‌ كه‌ (مه‌حوی) نه‌ما، خودا

ئه‌مه‌ یه‌كێك له‌و شیعرانه‌ی مەحوی بوو كه‌ به‌ تێمی زاڵی عیرفانی و تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌ شه‌ریعه‌ت و عیرفان و فه‌لسه‌فه‌ و بن مایه‌یه‌ك له‌ عیشق هۆنراوه‌ته‌وه‌.


درێژەی بابەت