محەمەد مەهدی جەواهیری

لە ڕێکەوتی 26-07-1899 لە شاری نەجەف لە خێزانیکی ئاین پەروەر لە دایکبووە، ئەو شارە بەوە ناسراوە کە بنکەی ڕۆشنبیری ئاینی بووە، چەندین بازاڕی کتێب و دەزگای ڕۆشنبیری و کۆمەڵەی ئاینی و حزبی سیاسی لێ بووە، باوکی یەکێک بووە لە زانا ئاینیەکانی ئەو شارە، حەزی کردووە کورەکەشی (جەواهیری) هەرلە منداڵیەوە لە کۆرو کۆبوونەوەی زانایان نزیک بێت و هەوڵی داوە فێری خوێندنەوەی قورئانی پیرۆزی بکات و پێی لەبەربکات، چەندین کتێبی بە نرخی لە بەردەم داناوە تا زوو زمانی بە گەوهەر و زمان و ڕەوانبێژی و شیعری شاعیرانی عەرەبی ببێژ ێت، باوکی هەرجارێک شیعرێکی کلاسیکی پێ لە بەر بکردایە لیرەیەکی وەک پاداشت دەدایە جەواهیری، وای لێهاتبوو تەنها بە چەند سەعاتێک شعرێکی جاهیلی 450 دێری لە بەر دەکرد بێ ئەوەی لە ڕووی زمانەوانی هەڵە بکات، باوکی حەزی دەکرد ببێت بە زانایەکی زمانەزانی یان نووسەرێک، بەڵام مەیلی شیعری و حەز و خولیای بۆ شیعر پارسەنگی بۆ شیعر نوسین خوار کردەوە، ساڵی 1917 باوکی کۆچی دوایی دەکات، پاش ئەو کۆستە گەورەیە محەمەد مەهدی جەواهیری بۆ زیاتر وەرگرتنی زانست و دەوڵەمەند بوونی بە چەمکی جۆرەها مەعریفە، ڕووی کردە خوێندنەوەی کتێبەکانی فەلسەفەو جۆرەهای شیعری کلاسیک و نوێ، لە ساڵی 1920 بەشداری لە شۆڕشی بیست دەکات، لە سەردەمی مەلیک فەیسەڵ شای عێراق عەمامە لە سەر دەکات و چەند وەزیفەیەک وەردەگرێ، پاشان واز لە لەبەر کردنی عەمامەو کارو ئیشی حکوومەت دهێنێت دەست دەکات بە کاری ڕۆژنامە گەری و نەجەف جێدەهێلی و ڕوودەکاتە شاری بەغدا، لە وێ چەند ڕۆژنامەیەک دەردە کات لەوانەش.

ڕۆژنامەی (فورات وکۆدەتا) پاشان ڕۆژنامەی(رای گشتی)، چەند جارێکیش وەک سەرۆکی یەکێتی وسەرانی عێراق هەڵدەبژێرێت.

لە ساڵی 1921 یەکەمین هۆنراوەی خۆی بڵاو دەکاتەوە، یەکەم کۆمەڵە شیعری خۆی بەناوی (حلبە الادب) چاپ دەکات.

ساڵی 1927 لە سەرمیلاکی پەروەردەی کازمیە لە بەغدا بە وەزیفەی مامۆستا دادەمەزرێت.

لە ساڵی 1928 کۆمەڵەشیعرێکی دیکەی بەناوی (بین الشعور والعافە) بڵاو دەکاتەوە.

ساڵی 1919 جارێکی دیکە ڕۆژنامەی(فورات) دەخاتەوە گەڕو 20 ژمارەی دیکەی لێ دەردەکات.

لە ساڵی 1935 کۆمەڵە شیعری سێیەمی بە ناوی(یوانی جەواهیری) چاپ دەکات.

ساڵی 1936 ڕۆژنامەی (کودەتا) دەردەکات ئەوکاتەی کە بەکر سدقی کودەتایەکی سەربازی ئەنجامدا بوو، بەڵام زۆر بەرهەڵستکاری ئەو کودەتایەی دەکرد کە بۆی ڕوون بۆوە ئەو کودەتایە ئەو ئەنجامانە ناپێکێ کە لە پێناویدا کاری بۆ کردبوو، بۆیە، لە سەر ئەو وتارانەی کە دژی کۆمەڵە کودەتاچیەکان دەینووسی سێ مانگ دەستگیرکراو ڕۆژنامەکەشیان داخست.

ساڵی 1941 پاڵپشتی خۆی بۆ بزاڤی مارس دەربڕی، بەڵام ئەوبزاڤە زوو شکستی خواردو جەواهیریش لەگەڵ سەرکردەکانی بزاڤی مارس چونە ئێران، هەر لە هەمان ساڵدا گەڕایەوە عێراق و ڕۆژنامەی (رای گشتی) خستە کار.

ساڵی 1944 بەشداری لە ڤیستیڤاڵی ئەبی عەلای ئەلموعەریی لە دیمەشق کرد.

لە ساڵانی 1949 و1950 بەشی یەکەم و دووەمی لە دیوانە تازە چاپکراوەکەی بڵاو کردەوەو وەک شاعیرێکی ناسراوی دەنگ بەرز ناسرا، هەر لەهەمان ساڵدا بەشداری لە کۆنگرەی ڕۆشنبیری کۆمکاری عەرەبی ئەسکەندەرییە کردوو هەروەها وەک نەقبیی ڕۆژنامەنووسانی عێراقی وسەرۆکی یەکێتی نووسەرانی عێراق دەست نیشانکرا.

ساڵی 1961 دووچاری چەند کۆسپ وتەگەرەیەکی سیاسی بۆوە، بە ناچاری عێراقی بە جێهێشت و ڕووی کردە لوبنان و لەوێش چوە براغ-ی پایتەختی چیکۆسلۆڤاکیا.

لە براغ 7 ساڵ مایەوە و ساڵی 1965 کۆمەڵە شیعرێکی بە ناوی (پۆستەی نامۆیی) لە چاپدا.

ساڵی 1971 وەزارەتی ڕاگەیاندنی عێراقی کۆمەڵە شیعرێکی تازەیان بە ناو نیشانی (أیها الارق) بۆ بڵاوکردەوە، هەمان ساڵ سەرکردایەتی شاندێکی عێراقی کرد بۆ کۆنگرەی نووسەرانی عەرەب لە دیمەشق و هەرلە هەمان ساڵدا وەزرایەتی ڕاگەیاندن کۆمەڵی شیعرێکیان بەناوی (خلجات) بۆ چاپکرد.

ساڵی 1973 بە یاوەری شاندێک لە نووسەرانی عێراق سەردانی وڵاتی تونسیای کرد وبە شداریان لە کۆنگرەی نۆیەمی نووسەرانی عەرەب کرد، پاشان ڕووی لە هەندەرانکردوو عێراقی بە جێهێشت، زۆر لەوڵاتانی دونیا دەرگایان بۆی واڵا کردبوو کە لێی نیشتە جی بێت و بەڵام ئەو وڵاتی سوریای هەڵبژاردو لەوێ درێژەی بە چالاکیە هونەریەکانی خۆی دا تا ڕۆژی27ی تەمووزی ساڵی 1997 بە یەکجاری ماڵئاوایی دەکات و دەگاتە بەر دلۆڤانی خوای مەزن.

جەواهیری بەدرێژایی تەمەنی پیاوێکی خاوەن هەڵویستی نیشتیمانی بووە هەرگیز نەچۆتە ڕیزی هیچ حزب و لایەنێکی سیاسی ئەو لای وابوو دەبێ شاعیرو نووسەران داهێنانەکانیان بۆ وڵات بێت، نەک بۆ لایەنێک، زۆجار بە ڕۆشنبیرێکە شیوع لەقەڵەم دەدرا، بەڵام ئەو دەیگوت خەڵکی ئازادە کە چۆن دەناسن و چیم بۆ لێک دەدەنەوە، بەڵام منیش ئەو کەسەم کە تا دوا هەناسەم بۆ خزمەتی کلتووری میللەتەکەم دەژیم، بڕوام بە یەکسانی و برایەتی گشت گەلانی دونیا هەیە، لەهەر کوێیەک.

زوڵم و زۆرداری هەبێ دژی شۆرشی دەکەم و خۆم بە بەرهەلستکاریان دەزانم، قەت نابی ڕۆژی قەڵەمەکەم بۆ خزمەتی کەسانی دیکتاتۆرو فاشی و زۆرداران، بسوڕێ، هەموو دەمێک ئێراق بە خاک و هەواو ئاوەو لە ویژدانی جەواهیر دابوو، ئێراقییەکان بە کوردو عەرەب و گشت کەمە نەتەوەییەکان برای ئەو بوون، هەموو کات لە ڕێزی پێشەوەی خەباتگێڕان و شۆڕشگێرانی وڵاتەکەی بوو دژی زوڵم و زۆردارەکانیان، زۆر پشتگیری لە خەبات و بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستان کردووە، دۆستێکی نزیکی گەلی کورد بووەو باوەڕی بە مەسەلەی نەتەوەییەکەی کورد هەبوو چەندین شیعری بۆ کوردو خەباتی کورد نووسیوە.

قصيدة: كردستان، يا موطن الأبطال..

ألقاها الشاعر محمد مهدي الجواهري في مؤتمر "جمعية طلبة الكورد" في ميونيخ عام 1964.

قلبي لكردستان يُهدى والفمُ .... ولقد يجودُ بأصغريه المُعدمُ

ودمي، وإن لم يُبقِ في جسمي دماً .... غرثى جراح من دمائي تطعمُ

تلكم هديةُ مستميت مغرم .... أنا المضحى، والضحية مغرمُ

أنا صورةُ الألم الذبيحِ، أصوغه .... كلما عن القلب الجريح يترجم

ولرُبّ آهاتٍ حيارى شَرِدٍ راحتْ .... على فم الشاعر تنتظم

ذوَّبتْ آلامي، فكانت قطرةً في .... كأس من بنوا الحياة، ورمموا

ووهمتُ أني في الصبابة منهمُ .... ولقد يُعين على اليقين توّهمُ

غاليتُ في حبِّ الشهيد، وراعني .... فيما أحدّث عنه فكر مبهمُ

أبداً تسددني خطاه، وأُلهمُ .... وتعنُّ لي منه الطيوف، وأرسمُ

نفسي الفداءُ لعبقريًّ ثائرٍ .... يهلُ الحياة كأنه لايفهم

سلِّم على الجبل الأشم، وأهلِه .... ولأنتَ تعرف عن بنيه مَنْ هُمُ

وتقصَّ كلَّ مُدبٍّ رجلٍ عنده .... هو بالرجولة والشهامة مفعمُ

والثمْ ثرىً بدمِ الشهيدِ مخضباً .... عَبِقاً يضوع كما يضوع البرعمُ

متفتحٌ أبدَ الأبيد كأنَّه .... فيما يخلِّدُ عبقريٌّ مُلهمُ

وأهتف، تجبكَ سفوحُه وسهوله .... طرباً، وتبسمُ ثاكلُ، أو أيِّمُ

باسم "الأمين" المُصطفى من أمةٍ .... بحياته عند التخاصم تُقسمُ

سترى الكُماة المعلمين تحلّقوا .... فذّاً تهيَّبهُ الكميُّ المُعلمُ

صُلبِ الملامحِ تتقي نظراتِه .... شُهبُ النسور، ويدَّريها الضيغمُ

يابن الشمال، وليس تبرح كربةٌ .... بالبشر تؤذن عندما تتأزمُ

وتناقضُ الأشياء سرُّ وجودها .... وبخيرها، وبشرِّها يتحكم

صحو السماء، يُريك قُبحَ جهامها ..... وتُريكَ لطفَ الصحو إذ تتجهمُ

وكذا الحياةُ فليس يُقدر شَهْدُها .... عن خبرةٍ، حتى يُذاق العلقمُ

سلِّمْ على الجبلِ الأشمِّ وعنده .... من: أبجديات" الضحايا معجمُ

سِفْرٌ يضمُّ المجدَ، من أطرافه .... أَلَقاً، كما ضمَّ السبائكَ منجمُ

ودعِ الحروفَ تبنْ قرارةَ نفسها .... إنَّ الأشفَّ من الحروف الأفخمُ

بارزانُ يا قمماً يشببها الدمُ .... وتنوء بكاهله الثلوج فتهرمُ

تغازلُ القمر المضيء فتزدهي .... وتعاركُ الموتَ الزّوآم فتظلمُ

بارزانُ يا لغزاً تعاصى حلهُ .... عبر القرن الغبر فهو مطلسمُ

ياموطنَ الأبطالِ، حيث تناثرتْ .... قصصُ الكفاحِ حديثها، والأقدمُ

حيث انبرى مجدٌ لمجدٍ والتقى .... جيلٌ بآخرَ زاحفٍ يتسلمُ

وبحيثُ ينضح كلُّ برعم زهرةٍ .... بشذى عبير دمٍ بها يُتنسَمُ

وبحيث تلتحم القبورُ، كأنّها .... سِورٌ يؤلفها كتابٌ محكمٌ

وبحيثُ تزدحمُ العظامُ، فطارفٌ .... يُنهي رسالة تالدٍ، ويَتمَّمُ

تروى حديث الهام فيها هامـــةٌ .... ويقصُّ ما بَلَتِ اليواعدُ مِعصمُ

يابن الشمال، ولستَ وحدكَ، .... إنها الست الملايين التي تُتهضم

ياخيرَ ضلعٍ، لستَ وحدكَ، .... إنّه جسدٌ بكلِّ ضلوعه، يتألمُ

عانى، وإياكَ الشدائدَ، لم تَلِنْ .... منه قناةٌ كلَّ يومٍ تُعْجَمُ

ياموطن الأبطال، والدنيا بها .... نصفٌ، وان خيلت تجور وتظلمُ

تعطي وتأخذ والمغفل عندها .... مَنْ ظَنَّ من عقبى حسابٍ يسلمُ

من بعد ألفٍ، من سلالة ظالمٍ .... من قبل ألفٍ يثأر المتظلمُ

ياموطن الأبطال بثٌّ مؤلمٌ .... وألذُّ أطراف الجديث المؤلمُ

ولقد يلذُّكَ من شكاة أنْ ترى .... فيها الضمير بنفسه يتكلم

أنا مثلُ دأبكَ في كفاحكَ محرَبٌ .... شاكي العزيمةِ، أعزلٌ متقحِّمُ

ستون راحتْ في النفوسِ تقسَّم .... تُعطي عطاءَ الأكرمين، وتحرم

آبى الهضيمةَ واستباح هضيمتي .... فيما استباحكَ أحمقُ متجرّمُ

ألوي بما عندي، وعندي صفوةٌ .... هي من أبيه، ومن ذويه أكرمُ

ورمى بهم خلفَ الحدود كأنهم .... بُرُدٌ إلى الأمصار عجلى ترزمُ

وأشاع لحمي للذئاب، ولحمَهم .... وحمى لحوماً بالنتانة تَزخمُ

ودعى الجباةَ إلى حطام حويشة .... لتباعَ ملحفةٌ، ويُشرى مَحزمُ

وتفرّج المتفيهقون فلا دمٌ يغلى، .... ولا قلمٌ يذود ، ولا فـــمُ

لم تنفقىء خجلاً عيونٌ أبصرتْ .... وجه الكريم بكفِّ وغد يُلطمُ

ونجوتَ منجى المؤمنين حُشاشتي .... ويدي، وسيفٌ في فمي يتثلمُ

يابن الشمال: ومثلُ ذنبك أن تُرى .... متأبياً فيما تُساسُ وتُحكمُ

ماكان ذنبي غير أني لم أطمحْ .... إذ كل ثبْتٍ طائحٍ متهدمُ

يابن الشمال: وقد رأيتَ مصيره .... ومصيرُه عظمةٌ لمن يتفهمُ

بئس الشماتةُ شيمة ولو أنّها .... إذ يُغتلى جِرْحٌ تعفّنَ بلسمُ

حَسْبُ الجريمة ميتةٌ مرذولةٌ .... كفارةً عما أتاه المجرمُ

ياأيها الجبل الأشمُّ تَجِلّةً .... ومقالةً هي والتجلةُ توأمُ

شعبٌ دعائمه الجماجمُ والدمُ .... تتحطم الدنيا، ولا يتحطّمُ

سەرچاوە: رادیۆی نەوا