غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی

ئامادەکردنی: مانو بەرزنجی

غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی شاعیر، نووسەر و وەرگێڕی کوردی کرماشانی.

غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی لە 20-11-1896 لە گاوارەی سەر بە داڵاهۆی کرماشان لەدایک بوو.

غوڵامڕەزا ڕەشید یاسمی لە شاری گاورەی سەر بە پارێزگای داڵاهو لە پارێزگای کرماشان لە دایکبووە.

محەمەد وەلی خان گۆرانی باوکی شاعیر و نیگارکێش و خەتنووس بووە.

باپیری لە لای دایکیەوە محەمەد باقر میرزا خوسرەوی کرماشانی، نووسەری پەرتووکی (داستان شمس ) کە بە هاوکاری ڕەشید یاسمی شیعرەکانی چاپ و بڵاوکراونەتەوە.

ڕەشید یاسمی خوێندنی سەرەتایی لە کرماشان تەواو کردووە. پاشان چووە تاران و خوێندنی ناوەندی لە ئامادەیی سانت لویس تەواو دەکات.

لەو کاتەوە بە هاندانی نیزام وەفا کە مامۆستای ئەدەبی بوو، دەستی بە شیعر نووسین کرد.

یاسمی لە لای ئیلاهی قومشایی و حاج عەباسەلی کەیوان قەزڤینی فەلسەفە و عیرفانی خوێندووە. دوای تەواوکردنی خوێندن، ماوەیەک لە وەزارەتی پەروەردە و دارایی و دادگا کاری کردووە.

لە هەمان کاتدا جیرگەی دانشواری دامەزراند کە دواتر بە هەوڵی مەلیک شەعرە بەهار بوو بە کۆمەڵەی فاکەڵتی.

هاوکات لەگەڵ هاوکاری لەگەڵ گۆڤاری کۆلێژ، ڕەشید هاوکاری لەگەڵ نووسەران و شاعیرانی ئەو سەردەمە وەک محەمەد تەقی بەهار، سەعید نەفیسی، عەباس ئیقبال، ئیبراهیم ئەلفات و ئەوانی دیکە کردووە. لە هەمان کاتدا دەبێتە ئەندامی "کۆمەڵگەی ئەدەبی ئێرانی" و یەکەم بەرهەمی خۆی لەسەر "ابن یامین فریومدی" شاعیری بنەماڵەی سەربەدەران بڵاوکردەوە.

ڕەشید یاسمی لە ساڵی 1921ەوە نووسینەکانی لە ڕۆژنامەی شەفەق سۆرخدا بڵاودەکاتەوە، کە ئەوکات عەلی دەشتی سەرپەرشتی دەکات بەهۆی نووسینەکانیەوە ناوبانگی دەرکرد.

لەم نێوەندەدا زمانی عەرەبی و ئینگلیزی و فەرەنسییەکەی فێربووە. زمانی پەهلەوی لە هێرزفێڵدەوە فێر بووە.

لە ساڵی 1933 وە وەک مامۆستا لە فاکەڵتی ئەدەب و خوێندنی باڵای زانکۆی تاران وانە دەڵێتەوە.

دواتر بوو بە ئەندامی ئەکادیمیای ئێران.

لە ساڵی 1943 لە چوارچێوەی شاندێکی پرۆفیسۆرانی ئێرانی لەگەڵ عەلی ئەسغەر حیکمەت و ئیبراهیم پوورداوود سەفەری هیندستان دەکات.

لە ساڵی 1945 بۆ خوێندن چووە فەرەنسا و بۆ ماوەی دوو ساڵ لەو وڵاتە دەمێنێتەوە. ڕەشید یاسمی تا کۆتایی تەمەنی وەک مامۆستا لە زانکۆی تاران وانەبێژ بووە.

لە 02-12-1948 لە کاتی وتاردان لە فاکەڵتی ئەدەبیات تووشی جەڵتەی مێشک دەبێت و دوای چارەسەریش گەشتێکی دیکەی بۆ ئەوروپا کرد.

دوای گەڕانەوەی بۆ ئێران، لە 09-05-1951 لە تاران کۆچی دوایی کرد.

ڕەشید یاسمی، جیا لەو وتارە ئەدەبی و مێژوویی و فەلسەفی و ڕەخنەییانەی کە لە گۆڤارەکانی نۆبەهار، ئەرمەغان، ئایندە، پەروەردە و تەربیات، یەغما، مێهر و گۆڤارەکانی دیکەدا بڵاویان کردۆتەوە، خاوەنی چەندین ئاواز و لێکۆڵینەوە و وەرگێڕانە.

ڕەشید یاسەمی یەکێک بوو لە یەکەم شاعیران کە پێویستی مۆدێرنیزاسیۆنی لە شیعری فارسیدا کردوە و هەوڵیدا ڕەنگێکی نوێ بە بەردا بکات. .

بەرهەمەکانی

• احوال ابن یمین، ۱۳۰۴
• اندرزنامه اسدی طوسی (تصحیح)، ۱۳۰۴
• سلامان و آبسال جامی (تصحیح)، ۱۳۰۶
• نصایح فردوسی، ۱۳۰۶
• قانون اخلاق، ۱۳۰۷
• دیوان هاتف اصفهانی (تصحیح)، ۱۳۰۷
• تاریخ ملل و نحل، ۱۳۱۵
• آیین نگارش، ۱۳۱۶
• کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او
• ادبیات معاصر (ذیل بر ترجمهٔ جلد چهارم تاریخ ادبی ایران ادوارد براون)، ۱۳۱۶
• دیوان مسعود سعد سلمان (تصحیح)، ۱۳۱۸
• تاریخ مختصر ایران
• دیوان اشعار، ۱۳۳۶

وەرگێرانەکانی

ھەروەھا ئەم کتێبانەشی لە ئینگلیسی و فەڕەنسی و پەھلەوییەوە کردوە بە فارسی:

• تاریخ قرن هیجدهم، انقلاب کبیر فرانسه و امپراتوری ناپلئون، آلبر ماله و ژول ایزاک، ۱۳۱۰
• تاریخ ادبیات ایران، ادوارد براون، جلد چهارم از صفویه تا عصر حاضر ۱۳۱۶
• ایران در زمان ساسانیان، کریستنسن، ۱۳۱۷
• چنگیز خان، هارولد لمب، ۱۳۱۳
• تاریخچهٔ نادرشاه، مینورسکی، ۱۳۱۳
• رمان شاگرد (دیسیپل) از پل بورژه
• آیین دوستیابی، دیل کارنگی، ۱۳۲۰
• نصایح اپیکتتوس حکیم
• تئاتر انوش (منظوم)
• اندرز اوشنرداناک (از زبان پهلوی)
• اندرز آذرباد مهراسپندان (از پهلوی)
• ارداویراف‌نامه (از زبان پهلوی)

سەرچاوە: کتابراه