بەرگریكردن لە قەڵا، لە سیمای تاجێک

نووسینی: نەبەز گۆران

ئەو نیگەرانییەی كوردی باشوور لەسەر ڕووپۆشكردنی قەڵای هەولێر، بە ئاڵای فاشیزمی توركی، لە جێگەی خۆیدابوو. گەلی باشوور، هێندە هوشیارە نەكەوێتە ژێر كاریگەری ئەو بانگەشە كاتییەوە بەناوی پڕۆتۆكۆڵەوە، ڕەمزاویترین شوێنی بۆچەند ساتێك تەتریک بكرێت. پڕۆتۆكۆڵ ڕێگای خۆی هەیە، شوێنە مێژوویی و پیرۆزەكان ناگرێتەوە، قەڵای هەولێر لەوە دەرچووە، وەك شوێن لێی بڕوانیت، سیمایەكی دیكەی هەیە، كە هەڵگری ڕیشەیەكی شارستانی و ئەركێكی پیرۆزی بەردەوامی ژیان پیشاندەدات، هەرچۆن پاشایەك تاجەكەی بەرزترین هێما و پیرۆزترین هێمایەتی، قەڵای هەولێر بۆ هەرێمی كوردستان ئەركی ئەو تاجەی هەیە.

لە بنەوانەوە قەڵاكە لەسەر هزری پیرۆزی دروستكراوە، لە هەمان كاتدا بۆ گەلانی میزۆپۆتامیا، ناوێكی پیرۆزی هەیە. بە زمانی دێرینی پێش زاینی، ناوی_ئوربێل_ بە واتای_ شاری خوداوەندە دایك دێت. قەڵایەكی بازنەییە، هێمایە بۆ خولی سووڕانەوەی ژیان. دوو دەروازەی بنەڕەتی هەبووە، یەكیان لە خۆرهەڵات، ئەویتریان لە خۆرئاوا. دەروازەی خۆرهەڵاتی، هێمایە بۆ دەركەوتنی خۆر، كە لە دێریندا پێی گوتراوە: خوداوەندە ئوتو. ئەم خوداوەندە زیاد لە چوارهەزارساڵی شارنشینی بەرزترین پایەی خوداوەندی هەبووە، خۆر تەنها هێمای پیرۆزی نەبووە، هێمای ژیان بووە، ئەوان لە دێریندا باوەڕیان وابووە، ژیان بە بێ‌ خۆر دروست نابێت، هەربۆیە دەروازەی چوونە ژوورەوە لە بەرامبەر خۆردا دانراوە. دەروازەی دووهەمی كەوتووەتە بەشی خۆرئاوا، بەمجۆرە نەخشەی پیرۆزی ئەم شوێنەیان داڕشتووە، چوونە ناو قەڵاكەوە، چوونە بۆناو پیرۆزییەك و دەرچوون لێی، وەك دەرچوونە بەناو پیرۆزییەكدا، هەرچۆن منداڵێك لە منداڵدانی دایكیدا دێتە دەرەوە، پاك و پیرۆزە، بە هەمان ئایدیای دێرینی گوندنشینی، سیمای قەڵاكەی لێدروستكراوە و هاتنە دەرەوە لێی، هێمای پاكبوونەوەی نیشانداوە.(تێبینی: ئەو دیدگایە هیچ بنەمایەكی مێژوویی نییە، قەڵاكە گرێدەدات بەسەردەمی ئاشوورییەكانەوە، ئاشوورییەكان نەوەی دووهەمی سامییەكانن، قەڵای هەولێر زۆر لەوە دێرینترە، بەڵام چونكە قیبلە بووە، هەموو گەلانی میزۆپۆتامیا، بە زاگرۆس نشینەوە، كە خاوەنی بنەما كولتووری و ئاینییەكەی میزۆپۆتامیان، نەیانتوانییوە ئەم پیرۆزییە فەرامۆش بكەن. زیاد لە دوو هەزار ساڵ ئەم شارە، قیبلەی گەلانی میزۆپۆتامیا بووە و، هەمیشە چەقی خوداوەندە دایك بووە. هەر سیستەمێكی حوكومڕانیش هاتبێتە پێشەوە، نەیتوانیوە دەست لە پیرۆزی ئەم شارە هەڵگرێت، بەڵام سیستەمەكان بۆ ئەوەی پیرۆزییەكە لەگەڵ فەرهەنگی خۆیان بگونجێنن، ناوەكەیان گۆڕیوە، بۆ نمونە: بێل كراوە بەعەشتار... یان هتد. لە كۆی هەریەك لەم ناوانە، هێمایە بۆ شاری خوداوەندە دایك، كە هەڵگری كولتوور و ژیان و بەرهەمهێنانە.)

ئەم شارە هێشتا ئەو پیرۆزی و ژیان دۆستییەی لەسەری بونیاد نراوە، لە دەستی نەداوە. كوردەكان مافی خۆیانە شارەكە بە هی خۆیان بزانن، چونكە ڕەگوڕیشەی كوردەكان، زاگرۆس نشینییە و شارانی وەك، ئوربێل، ئورفا، ئورمیە، ئەرابخا، شارەزوور و هتد. بەرهەمی بیرۆكەی باوباپیرانی كوردانن لەسەردەمی شارنشینیدا. ئەگەر خواروی میزۆپۆتامیا، سۆمەرییەكان، ئورك و نەیپور و لەگەش و هتد یان، هەبێت، كوردە زاگرۆس نشینەكانی سەروی میزۆپۆتامیا ئەم شارانەیان هەیە، كە بەشێكیان ناویان هێنرا. لەسەردەمی داگیركاریدا هەوڵی زۆر دراوە، هزری كوردەكە تەعریب بكرێت و ئەمشارانەی لێوەربگیرێتەوە و بكرێت بەناوی گەلانی دیكەوە، بەڵام هەمیشە ئەم هەوڵانە لە كۆتاییدا سەركەوتوو نەبوون. تورك نە شارستانییەتێكی دێرینی هەیە، نە بەشدارە لە شارستانییەتی پێش زاینی میزۆپۆتامیا، گەلێكی هاتوون، لە سەدەی یانزەی زاینیەوە هاتوونەتە ناو نەخشەی میزۆپۆتامیا. پێیان دەوترێت: نەخۆشییە كوشندەكەی میزۆپۆتامیا. لە دوو ڕێگەوە هاتوون، هەردوو ڕێگەكەش بە ئەركی نۆكەرایەتی هاتوون، چ قەوقازییەكان، چ ئاڵپییەكان، هەر دووكیان كڕدراون، میری شام ئاڵپیەكان دەكڕێت و لە بری نۆكەرایەتی بۆی، لە ئەنتاڵیا پارچە زەوییەكیان پێدەدات، قەوقازیییەكانیش میرێكی كورد دەیانهێنێت بە هەمان شێوە لە ئازاربایجان پارچە زەوییەكیان پێدەدات. ئەم نۆكەرە بەهەمان دیدگاوە دەمێنێتەوە تا سەردەمی عەباسییەكان، لە ناكۆكی نێوان عەباسی و كورد و فارس و ئەمەوییەكان، نۆكەرەكە دەهێنرێتە پێشەوە و دەسەڵاتی پێدەدرێت، دوای كەوتنی عەباسی، نۆكەرەكە دەبێت بە دەسەڵات و شوێنگرەوە و چەندین پارچە زەوی یۆنانی و ئەرمەنی و كورد داگیردەكات.(نۆكەرەكە عەباسییەكان گەورەی دەكەن.) لەگەڵ هاتنی كۆڵۆنیالیزمی خۆرئاوایی، ئەو نەخشەیەی بۆ دیاریدەكرێت كە ئێستا ناوی توركیاییە. نەخشەكەی لەسەر بنەمای سڕینەوەی گەلانی دیكە بەرهەمێنراوە، كە یەكێك لەو گەلانە كوردە. زەوییەكانی هی خۆی نین، هی گەلانی ترن، ئەم نۆكەرە لە گرێی نەبوونی ڕیشەی مێژوویی شارستانییەتدا دەژی و پەروەردەیەكی فاشیستانەی هەیە، هەركارەكتەرێكی دێتە پێشەوە و دەسەڵات دەگرێتە دەست، مۆدێلە فاشیستییەكە زیندوودەكاتەوە.

كاتێك شوێنێكی گرنگی وەك قەڵای هەولێر، كە هێمای تاجی هەرێمی كوردستانە و ڕیشەیەكی قوڵی مێژوویی هەیە بۆ كوردی زاگرۆس نشین، بەشێكی ڕوپۆش دەكرێت بە ئاڵای ئەم نۆكەرە فاشیستە، دەسەڵاتی هەرێم لەوە تێناگات بۆچی كورد بەم كردەیە نیگەرانە! دەبێت زۆر سادەتر پێی بوترێت: شوێنە ڕەمزاوییەكان، نوێنەرایەتی گەلێك و مێژووێك دەكەن، ئەم شوێنانە نابێت بەكاربرێن بۆ ڕازیكردنی ئەویتر، بە تایبەت ئەگەر ئەویتر، سیستەمێكی فاشیستبێت و خۆی لەسەر سڕینەوەی تۆ هەڵچنیبێت. نیگەرانی كورد لەو هوشیارییەوە دێت، وەك ئەوەیە: بە كوردێك بڵێیت: جامانە و مشكی كە ڕەمزی تۆیە، بە ئاڵای ئەویتری تورك، یان عەرەب و فارس دابپۆشە. ئەم داوایە، بۆ كوردەكە دەبێتە ئەو پەڕی بێحورمەتیكردن. قەڵای هەولێریش بۆ هەرێمی كوردستان، جامانەكەیە، دەبێت بە سیماكەی خۆیەوە بیپارێزیت و نەیكەیتە كەرەستەیەكی سیاسیی ڕووتی كاتی بۆ ڕازیكردنی ئەویتر. تاجەكان و ئەو شوێنانەی هێمای پیرۆزن و هەڵگری مێژووییەكی قوڵن، سیمای خۆیان هەیە، نوێنەرایەتی سیمای گەلێك دەكەن، گۆڕینی سیماكەیان ئەركی مرۆڤی هزرداگیركراوە، نەك مرۆڤی هوشیار بە سیماكان.