جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «حەسرەتی حەیدەر»
Manu (لێدوان | بەشدارییەکان) (پەڕەی دروست کرد بە «نووسینی: '''شێرزاد حەسەن''' حەیدرکەریم: هەرگیز ئاسان نییە دوای چل ساڵی تێپەڕ بەسەر...»ەوە) |
Manu (لێدوان | بەشدارییەکان) |
||
| (٤ دەستکاری لەلایەن ھەمان بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت) | |||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
[[پەڕگە:141Sherzad Hassan.jpg|وێنۆک]] | |||
نووسینی: '''[[شێرزاد حەسەن]]''' | نووسینی: '''[[شێرزاد حەسەن]]''' | ||
هەر هەست و نەستێکی خۆم بەرامبەر بە رۆحی ئەو زاتە شکۆمەندە، کە دەمباتەوە ناو ئەو رۆژگار و نۆستاڵژیایەی کە پڕە لە یادەوەری شیرین و هەم تاڵ، مەرجە من دانی پێدا بنێم کە ئەم زاتە رابەری من بووە، | حەیدرکەریم: هەرگیز ئاسان نییە دوای چل ساڵی تێپەڕ بەسەر ماڵئاوایی "حەیدەر کەریم"دا، من بتوانم هەقی ئەو خوێنە بدەمەوە کە ئەو جوامێر و 'جەنگاوەری رۆشنایی'یە بۆ خەڵک و خاک ڕشتی، کە بەر لە هەر هەست و نەستێکی خۆم بەرامبەر بە رۆحی ئەو زاتە شکۆمەندە، کە دەمباتەوە ناو ئەو رۆژگار و نۆستاڵژیایەی کە پڕە لە یادەوەری شیرین و هەم تاڵ، مەرجە من دانی پێدا بنێم کە ئەم زاتە رابەری من بووە، گەرچی هاوتەمەن بووین، ئەو یەکەمین کەس بوو کە دەیزانی من سەرگەرمی خۆ نوقمکردن بووم دەنێو زەریای بێ بنی فەلسەفە وەک دەروازەی یەکەمین بۆ دونیاناسی و خۆناسین، بونیاتی ئایدیالیزم و میتافیزیک دوور بردوومی کە لە نێوان ئاسمان و زەوی هەڵواسراو بووم، خواست و روانینی من روو لە ئاسمان و بان سروشت بوو کە ئەم ناوی لێنابوو 'خۆ-خنکاندن'، هەر واش بوو بە هەق! | ||
سەرەتا بۆ چاندنی گەراکانی پرسیار و گومان 'حەیدەر' بێ زۆر لێکردن لە من هەردوو کتێبی " ماتریالزمی دیالێکتیکی و ماتریالیزمی مێژوویی" دامێ، کە منی هێنایەوە سەر زەوی کە پێشتر بۆ هەر هەموو گرفت و کێشەکان رووەو ئاسمان سەرم هەڵدەبڕی، 'حەیدەر' ساڵێک پێش من ببووە خوێندکاری زمان و ئەدەبی ئینگلیزی، هەر ئەویش بوو هانیدام کە ببم بە قوتابی هەڵبژاردنی "زمان و ئەدەبی ئینگلیزی/ کۆلێژی ئاداب".. هەر وامکرد، چونکە ئەم دەیزانی ئەدەبیات رۆحێکی تازە و رەخنەگرانەم بۆ دەرەخسێنێت، لە پاڵ فەلسەفە، هەمان کات وەک چەپگەرایەکی رادیکال و هۆشمەند، بە جۆش وخرۆشەوە هەموو سەرچاوەکانی فیکری تازەباوی خستە بەردەستم. | |||
من سەرسام بووم بە وەرگێڕانەکەی، لە ئینگلیزییەوە، بۆ شانۆگەری " هاملێت" و "ماکبێث"ی شێکسپیر کە ئەوەیان دنەی دام کە تا هەنووکە پتر لە بیست و حەوت کتێبی سەر بە ژانری جیاوازی زانستە مرۆییەکان، بە تایبەتی ئەدەبیات و هەم بوارەکانی دیکەی پەیوەست بە کایە فیکری و مەعریفییەکان، لە ئینگلیزییەوە وەربگێڕمە سەر زمانی کوردی. | |||
دۆستایەتی من و حەیدەر پتر هاوخەمی بوو وەک دوو لاوی سەر بە دوو خانەوادەی کەمدەرامەت کە چڵۆن پێبگەین و تێبگەین، سەرباری ئەوەی خوێندنەوە و کتێبدۆستی سەرمەستی کردبووین، لە هەلبژاردنی کتێبی دانسقە و یەکلاکەرەوە لە باری فیکری و ئەدەبییەوە کۆمەکی دەکردم. هەردووکمان بووین بە مامۆستای زمانی ئینگلیزی، من لە سلێمانی و ئەو لە هەولێر کە ئەوسا دامەزراندن سێنتراڵ بوو، 'حەیدەر'-ی رەوانشاد رۆڵی هەبوو لەوەی کە لە خورافاتی میتافیزیک و مەزهەب بە مانا هەرە دۆگماتیک و داخراوەکەی رزگارم ببێت. | |||
دۆستایەتی من و حەیدەر پتر هاوخەمی بوو وەک دوو لاوی سەر بە دوو خانەوادەی کەمدەرامەت کە چڵۆن پێبگەین و تێبگەین، سەرباری ئەوەی خوێندنەوە و کتێبدۆستی سەرمەستی کردبووین، لە هەلبژاردنی کتێبی دانسقە و یەکلاکەرەوە لە باری فیکری و ئەدەبییەوە کۆمەکی دەکردم. | |||
هەردووکمان بووین بە مامۆستای زمانی ئینگلیزی، من لە سلێمانی و ئەو لە هەولێر کە ئەوسا دامەزراندن سێنتراڵ بوو، 'حەیدەر'-ی رەوانشاد رۆڵی هەبوو لەوەی کە لە خورافاتی میتافیزیک و مەزهەب بە مانا هەرە دۆگماتیک و داخراوەکەی رزگارم ببێت. | |||
ئەو لە هەموو رووێکەوە لە من زیندووتر بوو، ئەو بوو گەشت و بینینی وڵاتانی دونیای لای من خؤشەویست کرد کە ناوی نابوو گەڕآن و گەشتێک بە ناو خۆماندا، وەک گەشتی ناو کتێبان! | ئەو لە هەموو رووێکەوە لە من زیندووتر بوو، ئەو بوو گەشت و بینینی وڵاتانی دونیای لای من خؤشەویست کرد کە ناوی نابوو گەڕآن و گەشتێک بە ناو خۆماندا، وەک گەشتی ناو کتێبان! | ||
دوا دیداری من و 'حەیدەر' دراماتیک و تراژیک بوو لە پای ئەوەی کە دوای دوو ساڵ لەسەرخۆبوون و هەوایەکی لە مێشکدا گەڕاو بۆ سەربەستی، خەونبینین و یاخیگەری و داهێنان، جەنگی خوێناوی (ئێران-عێراق) لە مانگی "سێپتێمبەر-ی/١٩٨٠" هەڵگیرسا، ئیدی چوار هەڵبژاردە هەبوون لەبەردەمی ئێمە و ئەو نەوەیەی خۆمان : خۆشاردنەوە و رەتکردنەوەی چوونە جەنگ کە بە "فیراری" ناوزەد دەکرا، چوونە شاخ و پێشمەرگایەتی، هەڵبژاردنی تاراوگە و هەندەران، ملکەچی و چوونە جەنگ و خۆدانە دەست چارەنووس!. | |||
من و حەیدەر لە ئێوارەیەکی درەنگ وەختدا بە نیازی دوا بڕیار و دیدار لە گۆشەیەکدا و لە 'هەولێر" کۆ بووینەوە، هەڵبەتە بایی ئەوەندە هۆشیار بووین کە نەبین بە قوربانییەکی گەمژە لە نێو ئاگری شەڕێکی خۆتڕێندا، دوای دەمەتەقێیەکی دڵگەرمانە حەیدەر بڕیاریدا کە بچیتە پاڵ 'حیزبی شیوعی' لە شاخ، من بڕیارمدا کە بگەڕێمەوە 'سڵێمانی' و خۆم بشارمەوە. | |||
حەیدەر پرسی بە چی و چۆن دەژیت؟ بە متمانەوە پێمگوت کە خەڵکێکی زۆر هەن ئامادەن بۆ زیندەگییەکی هاکەزایی و شکۆمەندانە بەخێوم بکەن، بە تایبەتی قوتابییەکانم، بە مێینە و نێرینەوە، هانیان دەدام کە بێباک بم و خەمی "نان"م نەبێت، هەر واشی لێهات، بۆ ماوەی سێ ساڵ کە تیایدا کتێبەکان رایەخ و سەربانی سەرم و ئاوەدانی بوون، دوای سێ ساڵی خەڵوەتکێشییەکی بە پیت و فەڕ و بە هەڕمێن لە باری خۆپێگەیاندن لە رووی فیکری و ئەدەبییەوە، رەها کراین کە بگەڕێینەوە سەر پیشەی خۆمان.. هەر واشی لێهات. | |||
من بە دڵ و کوڵ هەوڵمدا پەشیمانی بکەمەوە کە هەڵبژاردەیەکی دیکەی هەبێت وەک داهێنەر و رۆشنبیرێک، ئاخر ئەم گەنجینەیەک بوو لە بەرگی ئینساندا، بەڵام ئیدی لە دووڕیانێکدا لێکدی جیا بووینەوە، بە گەرمی دۆستایەتی ساڵانێکی زۆر، بەڵام بە قەهرەوە، ئامێزمان بۆ یەکتری کردەوە، من لە باری سۆزدارییەوە هانمدا بۆ مانەوە بە بیانووی ئەوەی کە دڵخوازەکەی تەنیا و بێ سۆز و غەمین دەبێت، ئەم وەک چەپخوازەکانی ئەو رۆژگارە گەشبین بوو، باگۆی دامەوە کە رۆژێک دێت بە یەکتری شاد ببنەوە و سەربەستی خەڵات و دیاری هەردووکیان ببێت، ئەم منی لە خورافاتی ئایین و مەزهەب قورتار کرد، بەڵام من نەمتوانی لە خورافاتی شۆرش و سیاسەتبازی عەمبارەپۆ و ئاشی بە خوێن لە گەڕدای پووچگەرایی، نەک شۆرش، پەشیمانی بکەمەوە، بە بەڵگەی پووچبوونی ژیانی زۆرینە لە هەنووکەدا لەسەر هەر هەموو ئاستەکاندا: بەڵام هەر نەمتوانی پەشیمانی بکەمەوە! | |||
بەڵام.. ئەفسووس کە نەگەڕایەوە، کەچی زۆری نەخایاند کە حەیدەر و هاوڕێکانی بە شێوەیەکی دراماتیک لە شەڕێکی دەستە و یەخەدا و لە ناکاو هەڵگیرساو، هێلیکۆپتەر دەگاتە سەریان و "حەیدەر" لە بەڕیانێکدا وەک کەڵەکێوی گیر دەخوات و دەپێکرێت و شەهید دەبێت، دوای چەندین رۆژ لە پەنا گابەردێکدا نووشتاوە بەسەر چەکەکەیدا چەمابۆوە، شایەتحاڵێکی دۆستی هەردووکمان درکاندی کە فیشەکێک وێنەی یارە دڵخوازەکەی و سەر دڵی ئەمیان پێکەوە سمی و ئاگر دابوو.. هەر واشی لێهات بە هەق، بەڵام کە دەچمەوە هەولێر، بۆ هەمیشە تارمایی ئەو لە هەموو شوێنێکدا دەبینم، هەردەم خەندەلێو و پڕژیان، تارمایی ئەم بۆ من زیندووترە لە تارمایی ئەو هەموو نووسەر و هونەرمەندانەی بوون بە کاسەلێس! | |||
"شێرۆ-ی پلکە زارێ" | |||
[[پۆل:وتار]] | |||
دوایین پێداچوونەوەی ١٢:٠١، ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١
نووسینی: شێرزاد حەسەن
حەیدرکەریم: هەرگیز ئاسان نییە دوای چل ساڵی تێپەڕ بەسەر ماڵئاوایی "حەیدەر کەریم"دا، من بتوانم هەقی ئەو خوێنە بدەمەوە کە ئەو جوامێر و 'جەنگاوەری رۆشنایی'یە بۆ خەڵک و خاک ڕشتی، کە بەر لە هەر هەست و نەستێکی خۆم بەرامبەر بە رۆحی ئەو زاتە شکۆمەندە، کە دەمباتەوە ناو ئەو رۆژگار و نۆستاڵژیایەی کە پڕە لە یادەوەری شیرین و هەم تاڵ، مەرجە من دانی پێدا بنێم کە ئەم زاتە رابەری من بووە، گەرچی هاوتەمەن بووین، ئەو یەکەمین کەس بوو کە دەیزانی من سەرگەرمی خۆ نوقمکردن بووم دەنێو زەریای بێ بنی فەلسەفە وەک دەروازەی یەکەمین بۆ دونیاناسی و خۆناسین، بونیاتی ئایدیالیزم و میتافیزیک دوور بردوومی کە لە نێوان ئاسمان و زەوی هەڵواسراو بووم، خواست و روانینی من روو لە ئاسمان و بان سروشت بوو کە ئەم ناوی لێنابوو 'خۆ-خنکاندن'، هەر واش بوو بە هەق!
سەرەتا بۆ چاندنی گەراکانی پرسیار و گومان 'حەیدەر' بێ زۆر لێکردن لە من هەردوو کتێبی " ماتریالزمی دیالێکتیکی و ماتریالیزمی مێژوویی" دامێ، کە منی هێنایەوە سەر زەوی کە پێشتر بۆ هەر هەموو گرفت و کێشەکان رووەو ئاسمان سەرم هەڵدەبڕی، 'حەیدەر' ساڵێک پێش من ببووە خوێندکاری زمان و ئەدەبی ئینگلیزی، هەر ئەویش بوو هانیدام کە ببم بە قوتابی هەڵبژاردنی "زمان و ئەدەبی ئینگلیزی/ کۆلێژی ئاداب".. هەر وامکرد، چونکە ئەم دەیزانی ئەدەبیات رۆحێکی تازە و رەخنەگرانەم بۆ دەرەخسێنێت، لە پاڵ فەلسەفە، هەمان کات وەک چەپگەرایەکی رادیکال و هۆشمەند، بە جۆش وخرۆشەوە هەموو سەرچاوەکانی فیکری تازەباوی خستە بەردەستم.
من سەرسام بووم بە وەرگێڕانەکەی، لە ئینگلیزییەوە، بۆ شانۆگەری " هاملێت" و "ماکبێث"ی شێکسپیر کە ئەوەیان دنەی دام کە تا هەنووکە پتر لە بیست و حەوت کتێبی سەر بە ژانری جیاوازی زانستە مرۆییەکان، بە تایبەتی ئەدەبیات و هەم بوارەکانی دیکەی پەیوەست بە کایە فیکری و مەعریفییەکان، لە ئینگلیزییەوە وەربگێڕمە سەر زمانی کوردی.
دۆستایەتی من و حەیدەر پتر هاوخەمی بوو وەک دوو لاوی سەر بە دوو خانەوادەی کەمدەرامەت کە چڵۆن پێبگەین و تێبگەین، سەرباری ئەوەی خوێندنەوە و کتێبدۆستی سەرمەستی کردبووین، لە هەلبژاردنی کتێبی دانسقە و یەکلاکەرەوە لە باری فیکری و ئەدەبییەوە کۆمەکی دەکردم. هەردووکمان بووین بە مامۆستای زمانی ئینگلیزی، من لە سلێمانی و ئەو لە هەولێر کە ئەوسا دامەزراندن سێنتراڵ بوو، 'حەیدەر'-ی رەوانشاد رۆڵی هەبوو لەوەی کە لە خورافاتی میتافیزیک و مەزهەب بە مانا هەرە دۆگماتیک و داخراوەکەی رزگارم ببێت.
ئەو لە هەموو رووێکەوە لە من زیندووتر بوو، ئەو بوو گەشت و بینینی وڵاتانی دونیای لای من خؤشەویست کرد کە ناوی نابوو گەڕآن و گەشتێک بە ناو خۆماندا، وەک گەشتی ناو کتێبان! دوا دیداری من و 'حەیدەر' دراماتیک و تراژیک بوو لە پای ئەوەی کە دوای دوو ساڵ لەسەرخۆبوون و هەوایەکی لە مێشکدا گەڕاو بۆ سەربەستی، خەونبینین و یاخیگەری و داهێنان، جەنگی خوێناوی (ئێران-عێراق) لە مانگی "سێپتێمبەر-ی/١٩٨٠" هەڵگیرسا، ئیدی چوار هەڵبژاردە هەبوون لەبەردەمی ئێمە و ئەو نەوەیەی خۆمان : خۆشاردنەوە و رەتکردنەوەی چوونە جەنگ کە بە "فیراری" ناوزەد دەکرا، چوونە شاخ و پێشمەرگایەتی، هەڵبژاردنی تاراوگە و هەندەران، ملکەچی و چوونە جەنگ و خۆدانە دەست چارەنووس!.
من و حەیدەر لە ئێوارەیەکی درەنگ وەختدا بە نیازی دوا بڕیار و دیدار لە گۆشەیەکدا و لە 'هەولێر" کۆ بووینەوە، هەڵبەتە بایی ئەوەندە هۆشیار بووین کە نەبین بە قوربانییەکی گەمژە لە نێو ئاگری شەڕێکی خۆتڕێندا، دوای دەمەتەقێیەکی دڵگەرمانە حەیدەر بڕیاریدا کە بچیتە پاڵ 'حیزبی شیوعی' لە شاخ، من بڕیارمدا کە بگەڕێمەوە 'سڵێمانی' و خۆم بشارمەوە.
حەیدەر پرسی بە چی و چۆن دەژیت؟ بە متمانەوە پێمگوت کە خەڵکێکی زۆر هەن ئامادەن بۆ زیندەگییەکی هاکەزایی و شکۆمەندانە بەخێوم بکەن، بە تایبەتی قوتابییەکانم، بە مێینە و نێرینەوە، هانیان دەدام کە بێباک بم و خەمی "نان"م نەبێت، هەر واشی لێهات، بۆ ماوەی سێ ساڵ کە تیایدا کتێبەکان رایەخ و سەربانی سەرم و ئاوەدانی بوون، دوای سێ ساڵی خەڵوەتکێشییەکی بە پیت و فەڕ و بە هەڕمێن لە باری خۆپێگەیاندن لە رووی فیکری و ئەدەبییەوە، رەها کراین کە بگەڕێینەوە سەر پیشەی خۆمان.. هەر واشی لێهات.
من بە دڵ و کوڵ هەوڵمدا پەشیمانی بکەمەوە کە هەڵبژاردەیەکی دیکەی هەبێت وەک داهێنەر و رۆشنبیرێک، ئاخر ئەم گەنجینەیەک بوو لە بەرگی ئینساندا، بەڵام ئیدی لە دووڕیانێکدا لێکدی جیا بووینەوە، بە گەرمی دۆستایەتی ساڵانێکی زۆر، بەڵام بە قەهرەوە، ئامێزمان بۆ یەکتری کردەوە، من لە باری سۆزدارییەوە هانمدا بۆ مانەوە بە بیانووی ئەوەی کە دڵخوازەکەی تەنیا و بێ سۆز و غەمین دەبێت، ئەم وەک چەپخوازەکانی ئەو رۆژگارە گەشبین بوو، باگۆی دامەوە کە رۆژێک دێت بە یەکتری شاد ببنەوە و سەربەستی خەڵات و دیاری هەردووکیان ببێت، ئەم منی لە خورافاتی ئایین و مەزهەب قورتار کرد، بەڵام من نەمتوانی لە خورافاتی شۆرش و سیاسەتبازی عەمبارەپۆ و ئاشی بە خوێن لە گەڕدای پووچگەرایی، نەک شۆرش، پەشیمانی بکەمەوە، بە بەڵگەی پووچبوونی ژیانی زۆرینە لە هەنووکەدا لەسەر هەر هەموو ئاستەکاندا: بەڵام هەر نەمتوانی پەشیمانی بکەمەوە!
بەڵام.. ئەفسووس کە نەگەڕایەوە، کەچی زۆری نەخایاند کە حەیدەر و هاوڕێکانی بە شێوەیەکی دراماتیک لە شەڕێکی دەستە و یەخەدا و لە ناکاو هەڵگیرساو، هێلیکۆپتەر دەگاتە سەریان و "حەیدەر" لە بەڕیانێکدا وەک کەڵەکێوی گیر دەخوات و دەپێکرێت و شەهید دەبێت، دوای چەندین رۆژ لە پەنا گابەردێکدا نووشتاوە بەسەر چەکەکەیدا چەمابۆوە، شایەتحاڵێکی دۆستی هەردووکمان درکاندی کە فیشەکێک وێنەی یارە دڵخوازەکەی و سەر دڵی ئەمیان پێکەوە سمی و ئاگر دابوو.. هەر واشی لێهات بە هەق، بەڵام کە دەچمەوە هەولێر، بۆ هەمیشە تارمایی ئەو لە هەموو شوێنێکدا دەبینم، هەردەم خەندەلێو و پڕژیان، تارمایی ئەم بۆ من زیندووترە لە تارمایی ئەو هەموو نووسەر و هونەرمەندانەی بوون بە کاسەلێس!
"شێرۆ-ی پلکە زارێ"