ئەفسانەی خێزانی پیرۆز بەشی 1

شێرزاد حەسەن

"بەشی یەکەم"

- دەستپێک:

مەرجە سەرەتا لەوێوە دەست پێبکەین کە خودی 'خێزان/ خانەوادە' کە پەیکەر و بونیاد و پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی یەکڕەنگ و هەیکەلێکی سەرەتایی و پریمیتیڤی هەبووە، کە لە سەرەتای پەیدابوونی و لە دێر زەمان و رۆژگاری بەر لە مێژوودا کۆی مەردمگەل ژیانێکی پریمیتیڤ و کێوی و زێدە سەرەتایی هەبووە کە نزیک بووە لە ژیانی گیاندارەکانی دیکە، مرۆڤ و سروشت دوو شتگەلی دوور و جیاواز نەبوون، بەڵکو بۆ هەمیشە وەک هەر هەموو بوونەوەر و زیندەوەرەکان و گیاندارەکانی دیکە یەکانگیر بوون و هەم بەشێک بوون لە خودی سروشتەکە خۆی، کە بێگومان سەرچاوەی ژیان و زیندەگی و هەم لانە و پەناگای مەردمگەل و کۆی گیاندارەکان بوون، کۆبوونەوە و بوونی جڤات لەو سەردەم و قۆناغەی کە دەکەوێتە بەر لە مێژوو کە خودی "کۆمیونیتی"ی پەلوپۆدار چەشنێک بووە لە 'پەیکەری' خێزان' یان ماڵباتێکی زێدە قەڵەباڵغ کە دەگوترێت هەر منداڵێک خاوەنی دەیەها و سەدەها دایک و باوک بووە و کەسیش نەبووە دابەشیان بکات بەسەر حەرامزادە و بیژی و زۆڵ، یان حەڵالزادە و زاتێکی پاکزاد، بە تەنها لەبەر ئەوەی ئاخۆ مەلایەک، قەشەیەک، ئاخوندێک، حاخامێک ئەو ژن و پیاوەی لە یەکتری مارە کردووە یان نا ؟، یانژی فەرمانبەرێکی شارەوانی تا دەگات بە قازی و دادوەرێکی باڵا، بە واتا بوونی زاتێکی مەزهەبزەدە یان کادیرێکی شارەوانی کە رەزامەندی یاسایی هەبێت بەوەی لە شارەوانی یان دەزگایەکی دەوڵەتداری بۆ راییکردنی کاروباری زەماوەندی دوو دڵخواز بە یەکتری، بۆ حەڵاڵکردنی ئەو زەماوەندە کە لە زۆر لە وڵاتانی "رۆژئاوا"دا باوترە کە لە رووی یاساییەوە سەنگی هەیە کە پەیوەستە بە مافەکان و ئەرکەکانی ئەو دایک و باوکە و هەم هی منداڵەکانیش، بەڵام دەنێو دونیای مۆدێرن و شارستانیدا، هیچ منداڵێکی تازە لە دایکبوو جیا ناکرێتەوە بەوەی دایک و باوکەکەی کێن و چلۆن و بە چ یاسا و رێسایەک بە یەکەوە جووت بوون!

گەر بگەڕێینەوە بۆ ئەو رۆژگارە دێرینەی کە بە 'کۆمیونتی' سەرەتایی ناسراوە، یاسا و رێسایەکی ئەوتۆ نەبووە کە وەک هەنووکە تۆکمە و دامەزراو کە پتریش لە "ڕەشهەڵاتی ناوەراست" مەزهەبی سیخناخ لە تراویلکە و خورافات تیایدا باڵادەستە، نەک یاسا و رێسای تازەگەر و سەردەمییانە کە تیایدا پەیوەندی زاوزێ و ژیانی هاوبەشی ژنەکان و پیاوەکان و فرزەندەکان رێکبخات، بەڵکو ژیانی ئەشکەوت-نشین و جەنگەڵنشین و سارانشین بە جۆرێک قورس و کوشندە بووە کە وەک هەر گیاندارگەلێکی دیکە وایکردووە بۆ وەدەستهێنانی بژێوی ژیان و مانەوە هاوکاری یەکتری بکەن و هەرەوەزی مەرجی پێکەوە ژیان بووە، بێگومان مەردمگەل ژیانێکی پریمیتڤ و کێوی هەبووە، بەڵام سنووری حەڵاڵ و حەرامێک نەبووە کە کۆرپەی تازە لە دایکبوو بەسەر حەرامزادە و حەڵالزادەدا دابەش بکات کە تا هەنووکە کە گەیشتووین بە هەزارەی سێیەمین ئەم روانینە زێدە نامرۆییە برەوی هەیە لە لایەن ملیۆنەها، نموونەی زیندووی ئەو کۆرپەلانە کە زادەی پەیوەندی نیکاحی جیهادیستانەی نێوان خانمانی سەبایە ئاسای ئێزیدی و جەنگاوەرانی "داعش" خوڵقاون کە رۆح داغان دەکات، کە تیمێکی چالاکی مرۆڤدۆست دەمێک ساڵە تێدەکۆشن کە ئەم کۆرپەلانە، چ کچ بن یان کوڕیژکە مەرجە وەک خەڵقەندەی ئاسمان و زەوی چاویان لێبکرێت!

بتپەرستی یان سروشتپەرستی؟

بە گەڕانەوە بۆ ئارکیۆلۆژیا بۆمان دەردەکەوێت کە ژیانی ئەشکەوت-نشین و جەنگەڵنشینی وایکردووە کە بوونی تاک خێزانی و یەکدانەیی: بونیادێکی مەحاڵ بووبێت، چونکە قۆناغی ڕاوشکاری و میوەچنین وایکردووە مەردمگەل بە هەردوو رەگەزی مێینە و نێرینە پشت و پەنای یەکتری بن. ئەوەی بۆ من گرنگە ئەوەیە کە ئەگەرچی 'خێزان' لە دۆخی "کۆمیونتی"دا و ماڵباتی ئاوەدان و لق وپۆپدار، دەبوو هاوسۆز و هاوخەمی یەکتری بن، بەڵام هەرگیز خەسڵەت و مۆرکی قودسییەت و 'پیرۆزبوونیی خێزان' بوونی نەبووە، واتا دەکرێت لەو رۆژگارە دوور و دێرینەدا لە لای مرۆڤ بە گشتی و مەردمگەل دیاردەکانی سروشت/ تەبیعەت، چ باش و خێردار بووبن یان خراپ و کارەساتبار، لەلای هەر هەموویان بایەخدار و گرنگ بووە، کە وایکردووە حەز و رۆحی 'پەرستش- عیبادەت' لەژێر سایەی چەمکی "پەیگەنیزم/ Paganism" ببێت بە نەریت و ریچواڵ کە بە بتپەرستی ناسراوە، بەڵام لە هەقیقەتدا سروشتپەرستی بووە، هەتا گەر بتپەرستی کە بەرجەستەی 'ماتریاڵ'ێکی دروستکراو لە دار و بەرد و خڕقە و 'مێتاڵ'ی سادەی ئەو رۆژگارە بووە، تا دەگات بە قۆناغی ئەوەی کە خوداوەندەکان رەمز و هێما و هەڵگری هەر دیاردەیەک بن کە سەر بە دیوی جوانی و خۆشی و خێر بووبێت یان بەدکار و کارەساتبار و مەرگهێن، کە بە گشتی لە بەرگی 'بتەکان' و پەیکەر و هەیکەلی سیمبۆڵ ئاسا و رەمزدارانە جێکەوتە دەبوون، بە هەردوو دیودا، سروشتی پڕ لە خێر و بێر و سەرچاوەی ژیان و مان و زیندەگی، لە هەمان کاتدا سروشتی ترسناک و شەڕانگیز کە هەڵگری دەیەها ئافات و وەیشوومە و کارەسات بووە، کە لەو رۆژگارەدا پاشماوە دێرینەکان و دۆزینەوەی شتگەلە کۆنینە و ئانتیکەکان دەمانبەنەوە سەر سەدەها خوداوەندی جیاواز بۆ پەرستنی دیاردەکانی سروشت کە خوداوەندگەلێکی بێ شوماریان هەبووە، چ بۆ خۆشی و خێر و فەڕ و جوانی، یانژی بۆ دیاردە زێدە زیانبەخش و مەرگهێن و کارەساتبارەکان بۆ مەردمگەلی ئەو رۆژگارە، بەڵام قۆناغی 'پەیگەنیزم' کە بە بتپەرستی و سروشتپەرستی ناسراوە، هارمۆنیا و ئارامییەکی سەنگینی هەبووە کە تیایدا مەردمگەل ئایدیۆلۆژیایەکی ئاسمانی یان سەرزەمینی نەبووە کە بە پیرۆزی بزانێت و هەر بە بیانووی ئەو ئایدیۆلۆژیا پیرۆزەوە ببن بە دوژمنی یەکتری و ئامادە بۆ قڕکردنی هەزارەها و داگیرکاری خاک و ماڵ و حاڵیان، نموونەگەلێکی زۆرمان لەبەردەستە بە گەڕانەوە بۆ نێو ئەرشیف و مێژووی سیخناخ بەو ماجەرا خوێناوی و کاولکارییە، سەرباری ئەتکردنی ژنان و کچان و بە کەنیزەک-کردن و بە کۆیلەکردنیان، بە تایبەتی بە گەڕانەوە بۆ فەرمانی خودایەک یان چەند خۆ بە جێگری و زمانحاڵی خوداوەندێکی جەنگاوەر کە بە زەبری شمشێر 'زاتی ئیلاهی'یان بە خەڵکی ناساندووە! مەردمگەل ترس و سەرسامی و سام و هەیبەتیان دەبەخشییە دیارەدەکانی سروشت، بە هەر دوو دیوی خێرداری و شەڕانگێزی، بەڵام دوور لە پیرۆزکردن و دۆگما و ئایدیۆلۆژیایەکی تۆتالیتاری و ستەمگەر کە لە هەنووکەدا و لێروکانە و لە بەربەیانی هەزارەی سێیەمین لە برەودایە.

• ئەفسانەی خێزانی پیرۆز بەشی 2