جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «مێرگەسۆر»

وەک پێداچوونەوەی ‏١٨:١١، ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤

شارۆچکەی مێرگەسۆر یەکێک لە قەزاکانی پارێزگای ھەولێرە کە ناوەندەکەی شارۆچکەی مێرگەسۆرە و لە 5 شارەدێ پێکهاتووە.

بلێ، گۆرەتوو، ، مەزنێ، پیران و شێروان مەزن و 67 گوند پێکدێت. خەڵکی شارۆچکەکە بە زاروەی بادینی (کورمانجی) قسەدەکەن.

یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای هەولێر لە باشووری کوردستان ، ناوەندەکەی شارۆچکەی مێرگەسۆرە .

ژمارەی دانیشتوانی ئەم قەزایە بەپێی مەزەندەی ساڵی 2018 (56,682) کەس بووە .

سالی بەقەزابوونی دەگەڕێتەوە بۆ سالی1890 بەڵام ئەوکات ناوی قەزای زێباری بوو .

لەسالــی 1993ناوی قەزاکە گۆڕا بۆ قەزای مێرگەسۆر .

ئەم قەزایە لەم ناحیانە پێک هاتووە :

سەنتەر (مێرگەسۆر)
ناحیەی شێروان مەزن
ناحیەی بارزان
ناحیەی پیران
ناحیەی مەزنێ‌
ناحیەی گورەتوو
دەکەوێتە بەشـی بـاکـووری پـارێزگای هەولێـر بەدووری 130کم .

لە باکوورەوە دەکەووێتە سنووری قەزای شەمزینانی کوردستانی باکوور ،لە باشوورەوە ھاوسنوورە لە گەل سنووری قەزای ئاکرێ کە سەر بە پارێزگای دھوکە ، لەرۆژھەلاتەوە بەسنووری قەزای سۆران دەوردراوە ، لە روژئاواشەوە دەکەوێتە سەر سنووری قەزای ئامێدی سەر بە پارێزگای دھۆک .

ژمارەی گوندەکانی ئەم قەزایە بریتیە لە (258) گوند .

ڕووبەری تەواوی ئەم قەزایه دەگاتە (1936)کم2 کە ڕێژەی (13.3%) لە سەرجەمی ڕووبەری پارێزگای هەولێر پێکدێنێت.

ساڵی بەناحیە بوونی سـەرجەم ناحیەکانـی ئەم قەزایـە : ناحیەی شێروان مەزان 1890 ،ناحیەی بارزان 1890، ناحیەی پیران 2001 ،ناحیەی مەزنێ‌2001،ناحیەی گورەتوو 2004 .

چەند چیایەکی بەناوبانگ دەکەونە سنووری ئەم قەزایە ئەوانیش چیاکانی: شیرین لە ناوچەی بەروژ - پیران و برادوست لە ناوچەی شێروانی و قەلەندەر لە ناوچەی دولەمەری و - بوتین - ھورێ لە ناوچەی مزوری و- چارچەل لە ناوچەی ھەرکی بەرزترین لوتکە لوتکە چیای چارچەل.

لەم قەزایەدا سێ رووباری زێی سەروو، چامە و باڵندە ھەیە.

لە ھاویندا کەشوھەوای نیمچە گەرم و وشکە، لە زستانیشدا سارد و باراناوییە، بەڵام لەوەرزی بەھارو پایزدا کەشوھەوای خۆش و مامناوەندییە .

لەبارەی ناوی( مێرگەسۆر)ەوە بیـروبۆچـوونـی جیـاواز هـەیـە لێرەدا دەیانخەینە ڕوو : -

• هەندێک دەڵێن مێرگەسۆر لە دوو بڕگە پێکهاتووە (مێرگ) مێرگێکە لەناو خودی مێرگەسۆر ، وە (سۆر)یش واتە خوێن بەهۆی چەندین شەڕی خوێناوی لەنێوان دانیشتوانی ئەم ناوچەیە و داگیرکەران ڕووی داوە ئەوەندە خوێن ڕژاوە وەک مێرگ سۆربووە لەخوێن .

•کەسانێکی تر پێیان وایە کە مێرگەسۆر خۆی شوێنی کوێستان و دارستانی چڕ و سـروشتێکی جوانە زیاتر لە باخچەیە دەچێت کە پڕبێت لە گولی سۆر ئەم گولە سۆرەش لەوەرزی بەهاردا لەسەرەتای نیسـان زۆر لەم ناوچەیەدا دەردەکەوێت .

• قەزای مێرگەسۆر پێشتر بە قەزای زێبار ناودەبرا سەبارەت بە ناوی زێباریش (زێبار) ئاماژەیە بۆ ناوی ئەو هۆزەی لە قەراغ ڕووبار نیشتەجێ بوونە ناسراون بە زێباری وشەی (زێبار) لەڕووی زمانەوانی لەدوو بڕگە پێک هاتووە (زێ) بەواتای (ڕووبار) وە (بار)یش بەواتای (ڕۆخ ـ قەراغ) دێت کە بەگشتی مانای قەراغ ڕووبار یان قەراغ زێ دەگەیەنێت .

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
-شارۆچکەی مێرگەسۆر یەکێک لە قەزاکانی پارێزگای '''[[ھەولێر]]'''ە کە ناوەندەکەی شارۆچکەی مێرگەسۆرە و لە 5 شارەدێ پێکهاتووە.  بلێ، گۆرەتوو، ، مەزنێ، پیران و شێروان مەزن و 67 گوند پێکدێت.
+شارۆچکەی مێرگەسۆر یەکێک لە قەزاکانی پارێزگای '''[[ھەولێر]]'''ە کە ناوەندەکەی شارۆچکەی مێرگەسۆرە و لە 5 شارەدێ پێکهاتووە.  [[پەڕگە:106991673 .jpg|وێنۆک]]
-[[پەڕگە:106991673 .jpg|وێنۆک]]
+بلێ، گۆرەتوو، ، مەزنێ، پیران و شێروان مەزن و 67 گوند پێکدێت.
 خەڵکی شارۆچکەکە بە زاروەی بادینی (کورمانجی) قسەدەکەن.
-شارۆچکەکە دەکەوێتە ناوچەیەکی شاخاوی کە چیای بەناوبانگی وەک شیرن، پیران، قەلەندەری و برادۆستی ھەیە. لەو قەزایەدا سێ ڕووباری زێی سەروو، چامە و باڵندە ھەیە.
+یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای هەولێر لە باشووری کوردستان ، ناوەندەکەی شارۆچکەی مێرگەسۆرە .
+ژمارەی دانیشتوانی ئەم قەزایە بەپێی مەزەندەی ساڵی 2018 (56,682) کەس بووە .
-لە ھاویندا کەشوھەوای نیمچە گەرم و وشکە. لە زستانیشدا سارد و باراناوییە. بەڵام لەوەرزی بەھارو پایزدا کەشوھەوای خۆش و مامناوەندییە.
+سالی بەقەزابوونی دەگەڕێتەوە بۆ سالی1890 بەڵام ئەوکات ناوی قەزای زێباری بوو .
-لە ساڵی 2010دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم قەزایە 52٬865 کەس بووە.
+لەسالــی 1993ناوی قەزاکە گۆڕا بۆ قەزای مێرگەسۆر .
-'''مێژوو'''
+ئەم قەزایە لەم ناحیانە پێک هاتووە :
+* سەنتەر (مێرگەسۆر)
+* ناحیەی شێروان مەزن
+*  ناحیەی بارزان
+*  ناحیەی پیران
+*  ناحیەی مەزنێ‌
+*  ناحیەی گورەتوو
+*  دەکەوێتە بەشـی بـاکـووری پـارێزگای هەولێـر بەدووری 130کم .
-قەزای مێرگەسۆر لە ساڵی 1956 قائیمقامییەتی قەزای مێرگەسۆر دامەزراوە وە دامەزراندنی یەکە کارگێرییەکان و دامەزراوەی قائیمقامییەت کە قەزا زێبار بووە لە شارۆچکەی بلێی ئێستا بە ھۆی نەگونجانی قەزا لەو ناوچەیە و گرنگی بوونی لە مێرگەسۆر کە گەڵێک ھۆکار بۆ ئەم گواستنەوەیە ھەبوون بۆیە گواسترایەوە بۆ مێرگەسۆر وە یەکەم قائیمقام بە ناوی کانەبی کە خەڵکی '''[[ھەولێر]]''' بوو ھێنرایە مێرگەسۆر و دەست بەکاربوو بۆ ئەوەی لەگەڵ پێکھاتەکانی ناوچەکە پەیوەندی بەرێوەبردنی سەرکەوتوو بێت و بە ھۆی ئەو مەترسیانەی کە ھەمیشە ڕژێمەکان لەگەل بزاڤی شۆرش لە ناوچەی بارزان ھەیبووە ویسترا کەسانێک کارەکان بەرێوە بەرن کە خزمەت بە خەڵکی دەڤەرەکە بکەن بەڵام ھەمیشە کێشە دروست بووە.
+لە باکوورەوە دەکەووێتە سنووری قەزای شەمزینانی کوردستانی باکوور ،لە باشوورەوە ھاوسنوورە لە گەل سنووری قەزای ئاکرێ کە سەر بە پارێزگای دھوکە ، لەرۆژھەلاتەوە بەسنووری قەزای سۆران دەوردراوە ، لە روژئاواشەوە دەکەوێتە سەر سنووری قەزای '''[[ئامێدی]]''' سەر بە پارێزگای '''[[دھۆک]]''' .
-بە ھۆی پابەند نەبونیان بە داواکارییە ھەڵەکانی دەسەڵاتی ناوەندی، وە شورتەی عێراق بە تەنھا بۆ پاراستنی ئەمنییەت دانرا، چونکە کەسێک بە ناوی ولۆ لە لایەن جەیش تیرۆر کرا و بۆ ئەوەی باری ئەمنی ناوچەکە تێک نەچێ شورتە دامەزرا لە کاتی ھێنانی دامەزراوەی کارگێری قەزای مێرگەسۆر و ھەر ئەمەش یەکێک بووە لە ھۆکارەکان لە ھێنانی یەکە کارگێرییەکان بۆ ناوەندی مێرگەسۆر، دواتر بە ھۆکاری گۆرانی ھاوکێشەکان بە ھۆی پەیماننامەی جەزایر و بزاڤی شۆرش لەو ناوچەیە ڕژێم ھەڵسا بە ڕاگواستنی خەڵکی سنوری مێرگەسۆر لە دەڤەری درێ و ستوون بۆ ناوەندی مێرگەسۆر بۆ ئەوەی پاڵپشتی شۆرش نەکەن و ڕێگە لەم ھۆکارە بگرن و لە مێرگەسۆر چاودێری لەسەر بکەن بە ھۆکاری ئەوەی باری ژیانی ڕۆژانەیان باش نەبووە کەسایەتییە دیارەکانی مێرگەسۆر ھاوکاری و خێریان پێشکەش دەکرد لە ناویاندا حەسەن مینۆ کە خواردنی لە ماڵی خۆی ئامادە دەکرد بۆ ئەو خانەوادانە دەبرد بەڵام مدیر ناحیە لە بەر چاوی خەڵک نارازییەتی خۆی پێ گووت کە داوای کرد ئەم کارە نەکات بەڵام ئەو پێی گووت کە ئەمە خێرە و خانەوادەکان پێویستیان پێیەتی بۆیە دواجار داوا لە حەسەن مینۆ کرا ببێتە موختاری مێرگەسۆر بۆ ئەوەی کاری ھاوڵاتیانی دەڤەری مێرگەسۆر ڕاپەرێنێت.
+ژمارەی گوندەکانی ئەم قەزایە بریتیە لە (258) گوند .
-لە ساڵی 1975 وەک یەکەم موختاری مێرگەسۆر دەست بە کار بوو، بەڵام دواتر داوا لە حەسەن مینۆ کرا کە زانیاری شۆرش بدات بە ڕژێم بەڵام ئەو پابەند نەبوو وە ئەمەش بووە ھۆی تورەبوون و مۆری موختاری لە حەسەن مینۆ وەرگیرایەوە و درا بە کەسانی تر بەڵام بە ھەمان شێوە ئەوانیش پابەند نەبوون کە کاری ھەواڵگری بکەن بۆیە ھەمیشە ئەم ناوچەیە ناوەندی بزاڤی شۆرشەکان بووە خەڵکی ئەم ناوچەیە بیری ڕزگاری خوازی یان لە لا زیندوو بوە و پاڵپشتی شۆرشەکانیان کردووە و گەڵێک شەھیدیان لەو ڕێگەیە داوە لەو کاتەو لە مێژووی کۆنترو تا ئەم ڕۆژگارە.
+ڕووبەری تەواوی ئەم قەزایه دەگاتە (1936)کم2 کە ڕێژەی (13.3%) لە سەرجەمی ڕووبەری پارێزگای هەولێر پێکدێنێت.
-'''جوگرافیا'''
+ساڵی بەناحیە بوونی سـەرجەم ناحیەکانـی ئەم قەزایـە : ناحیەی شێروان مەزان 1890 ،ناحیەی بارزان 1890، ناحیەی پیران 2001 ،ناحیەی مەزنێ‌2001،ناحیەی گورەتوو 2004 .
-'''پێندرۆ، مێرگەسۆر.'''
+چەند چیایەکی بەناوبانگ دەکەونە سنووری ئەم قەزایە ئەوانیش چیاکانی: شیرین لە ناوچەی بەروژ - پیران و برادوست لە ناوچەی شێروانی و قەلەندەر لە ناوچەی دولەمەری و - بوتین - ھورێ لە ناوچەی مزوری و- چارچەل لە ناوچەی ھەرکی بەرزترین لوتکە لوتکە چیای چارچەل.
-قەزای مێرگەسور کەوتوتە سنوری کارگێری پارێزگای '''[[ھەولێر]]''' ڕوبەرەکەی بریتی یە لە 110 کم2 وە 130 کم لە ناوەندی پارێزگای '''[[ھەولێر]]''' دورە لە باشور ھاوسنورە لە گەل سنوری قەزای ئاکرێ ی سەر بە پارێزگای دھوک ھەروەھا لە باکور دەکەوێتە سنوری قەزای شەمزینانی کوردستانی باکور وە لە ڕوژ ھەلات بە سنوری قەزای سۆران دەور دراوە لە ڕوژ ئاواش دوەکەوێتە سەر سنوری قەزای ئامێدی سەر بە پارێزگای دھوک11800م سەر ئاستی دەریا بەرزە٠ بە شێوەیەکی گشتی مێرگەسور لە ڕوی کومەلایەتی و جوگرافی دابەش دەێتە سەر چەند ناوچەیەک ناوچەکانی:
+لەم قەزایەدا سێ رووباری زێی سەروو، چامە و باڵندە ھەیە.
-* بەری بەروژ لەسنوری عەشیرەتی بەروژی
+لە ھاویندا کەشوھەوای نیمچە گەرم و وشکە، لە زستانیشدا سارد و باراناوییە، بەڵام لەوەرزی بەھارو پایزدا کەشوھەوای خۆش و مامناوەندییە .
-* بەری نزار لە سنوری عەشیرەتی نزار
-* دولی بیاو و سەرێت مەزناو و دولا مامژدی و پاش کێری لە سنوری عەشیرەتی شێروانی
-* دولەمەر لە سنوری عەشیرتی دولەمەری
-* گەردیاتی لە سنوری گەردی
-* ولاتی ژوری و ولاتی ژێری و مزوری بالا لە سنوری عەشیرەتی مزوری
-* ھەرکی بنەجی لە سنوری عەشیرەتی ھەرکی
-* مێرگەسور ناوچەیەکی شاخاوی و سەختە ھەلکەوتەی سروشتی و جوگرافی ناوچەی قەزای مێرگەسور دابەش دەبێت بە سەر دوو دول دا
-دولی یەکەم: لە گوندی شیڤەدز دەست پێ دەکات تا سەر پردی بالندا کە درێژای ئەم دولە نزیکەی ٩٠کم درێژ دەبێت بەشێکی سنوری ناحیەی گورەوتووکە بەشێکە لە عەشیرەتی شێروانی تەواوی سنوری ناحیەی بارزا ن کە لە ھەردوو عەشیرەتی بەروژی و نزاری پێک دێت دەکەونە سە ئەم دولە٠
+لەبارەی ناوی( مێرگەسۆر)ەوە بیـروبۆچـوونـی جیـاواز هـەیـە لێرەدا دەیانخەینە ڕوو : -
-دولی دووەم: کە بەشێک لە ناحیەکانی مەزنیَ و گورەتوو - شێروان مەزن دەکەونە سەری لە دەروازەی ناحیەی مەزنێ تێ پەردەبێت تا دەکاتە سەر پردی ڕوی شین نزیک گوندی گوێزێ ی ناوچەی مزوری٠
-دوو ڕوباری سەرەکی بە ناوسنوری ئەم قەزایە دا تێپەر دەبێت ئەوانیش:
-ڕوباری ڕوو کچک: کە سەرچاوەکەی چەند لقێکن کە لە سێگوشەی سنورەکانی ھەرێمی کوردستان و ئیران و تورکیا ھەلدەقولێت لە نزیک گوندی ھەزیر یەکتر دەگرنەوە بە درێژای 100 کم بە ناوسنوری قەزای مێرگەسور تێ دەپەرێت.
+• هەندێک دەڵێن مێرگەسۆر لە دوو بڕگە پێکهاتووە (مێرگ) مێرگێکە لەناو خودی مێرگەسۆر ، وە (سۆر)یش واتە خوێن بەهۆی چەندین شەڕی خوێناوی لەنێوان دانیشتوانی ئەم ناوچەیە و داگیرکەران ڕووی داوە ئەوەندە خوێن ڕژاوە وەک مێرگ سۆربووە لەخوێن .
-ڕوباری زێی مەزن (زاب): سەرچاوەکەی لە ولاتی تورکیا ھەلدەقولێت نزیکەی ١١٠ کم درێژی یەکەی دەبێت لە گوندی ڕێزان تێکەل بە ڕوباری ڕوو کچک دەبێتەوە ئینجا بەرەو باشور شوردەبێتەوە سالانێکی زورە بیروکەی ئەوە ھەیە کە بەنداوی بێخمە بو گلدانەوەی ئاوی ئەم ڕوبارە دروست بکرێت، لە ناوچەی سورچی پێ دەگوترێت ڕوباری قەندیل وەک لە پێشەوە باسمان کرد کە مێرگەسور ناوچەیەکی شاخاوی سەختە بویە ڕوبەرێکی کەمی زەوی تەختای (دەشت) ی ھەیە لە وانە: دەشتی بەری نزار، دەشتی بیرسیاو، دلی بیاو، دەشتی بالندا.
+•کەسانێکی تر پێیان وایە کە مێرگەسۆر خۆی شوێنی کوێستان و دارستانی چڕ و سـروشتێکی جوانە زیاتر لە باخچەیە دەچێت کە پڕبێت لە گولی سۆر ئەم گولە سۆرەش لەوەرزی بەهاردا لەسەرەتای نیسـان زۆر لەم ناوچەیەدا دەردەکەوێت .
-چەند چیایەکی بەناوبان دەکەونە ئەم سنوری قەزای مێرگەسور ئەویش چیاکانی: شیرین لە ناوچەی بەروژ - پیران و برادوست لە ناوچەی شێروانی و قەلەندەر لە ناوچەی دولەمەری و - بۆتین - ھورێ لە ناوچەی مزوری و- چارچەل لە ناوچەی ھەرکی بەرزترین لوتکە لوتکە چیای چارچەل.
+• قەزای مێرگەسۆر پێشتر بە قەزای زێبار ناودەبرا سەبارەت بە ناوی زێباریش (زێبار) ئاماژەیە بۆ ناوی ئەو هۆزەی لە قەراغ ڕووبار نیشتەجێ بوونە ناسراون بە زێباری وشەی (زێبار) لەڕووی زمانەوانی لەدوو بڕگە پێک هاتووە (زێ) بەواتای (ڕووبار) وە (بار)یش بەواتای (ڕۆخ ـ قەراغ) دێت کە بەگشتی مانای قەراغ ڕووبار یان قەراغ زێ دەگەیەنێت .
 [[پۆل:شار و شوێنەوار]]

جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «مێرگەسۆر»

وەک پێداچوونەوەی ‏١٨:١١، ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤

مێنۆی ڕێدۆزی

گەڕان