نەورۆز و کورد گیانێک لە یەک جەستەدا

نووسینی: مژدە عەلی

(نەورۆز جەژنیکە لەسەردەمی کشتوکاڵ و سۆمەرییەکان سەری هەڵداوە و لە وڵاتی کوردان سەریهەڵداوە،دواجار سۆمەرییەکانیش بەشێکن لە پیکهاتەی کورد هەر میللەتی کوردیش لەسەر هەمان خاک و ئاو دریژەی بەم جەژنە و بۆنە داوە لە جەژنێکی ئاینی سروشتی کشتوکاڵییەوە کردوییانە بە جەژنێکی نەتەوەیی ،تا مرۆڤایەتی بمێنێت و کورد هەبی لەو رۆحە تیکەڵییەی بەو جەژنەوە هەمانە دەلیم جەژنی نەورۆز و ئاگرە پرشنگدارەکەی تیکەڵ بە جەستەو خوێنی کوردە هەرخۆشی خاوەنییەتی ،جیا لەوەی لەبەر زۆر هۆکاری تر کە ئاماژەی پیدەدەین،زۆر نەتەوەی دیکەش ئەم بۆنە دەکەنەوە ئەمەش کاریکی ئاساییە بەلام حاشا هەلنەگرە لە رووی سەرهەلدانی میژووی و جوگرافیەوە کورد لە هەموان زیاتر خاوەنیەتی. و وەک گیانیکە بۆ جەستەی)

بیگومان نەورۆز و سەرهەڵدانی نەورۆز ، ڕووناکیەکی پرشنگدسرو نوئ، سەرەتای وەرزیکی نوی و پڕ تیشکی بووژانەوە،کلتەریکی زۆر جوان و دێرینە،بیگومان سەرەتاکانی کردنەوەی ئەو ئاگرە و ناونانی. وەک نەورۆز زۆر لەو بەروارو کاتانە کۆنترە کە لە رۆژەڤدا باس دەکریت،بەو واتایەی بۆ زیاتر لە (بیست و پێنج سەدە)دەگەڕێتەوە کاتیک بەر لە سێ هەزار سال پێش زاین سۆمەرییەکان ئەم بۆنەیان کردۆتەوە و بەرز رایان گرتوە،شایەنی گوتنە بە پێی هەموو بەڵگە شوێنەواری و جیۆجی و کنەو پشکنینەکان ،کورستان شوێنی یەکەمین نشینگەی گشتوکالی بوە ،هەربۆیە ئەم جەژنە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی قۆناغی جفاکی خۆزائی(سروشتی) قۆناغی کشتوکاڵ کردن ،کە ئەمەش خالێک و بەڵگەیەکی بەهێزە ،کە نەورۆز لە کوردستانەوە و لە چییا کانی زاگرۆس سەری هەڵداوە ،بیگومان بە پیی بەڵگە میژووی و شوێنەوارییەکان نەورۆز لەلایەن سۆمەرییەکان ،گۆتیەکان ، کاسییەکان (کاشی)و تا دەورانی ماددەکان و دواتر سەردەمی هەخامەنشینی و ساسانی حەتا سەردەمی ئیسلام و تا ئئستا دریژەی هەیە و ئەو جەژنە پیرۆز راگیراوە و کراوەتەوە بە شیوە و بوونی جیاواز،ئەمە لە خاکی کوردستان و لە ناو پیشینییەکانی نەتەوەو گەلانی زاگرۆس و بەتایبەت کورد و زۆر گەلانی تری ناوچەکە ئەم بۆنەیە دەکەنەوە وەک جەژنیک . هەلبەتە ئەوەش هۆکاری خۆی هەیە ،لە دوولاوە دەتوانین. شرۆڤەی بکەین :

• بەهۆی سروشتەوەیە، واتە هاتنی وەرزێکی نوێ و رۆشتنی سەرما
• بەهۆی هاتنی هیزو ئیمپراتۆرە بەهیزەکانەوە.

لەو خالەیە کە ئەم جەژنە مۆرکێکی نەتەوایەتی و رەسەنی ئەوان نییە، گەر سەرنج بەین لە مێژوو و قۆناغە داگیرکارییەکانی ئەو نەتەوانە و هاتنیان ئەوا زۆر جوان دەبینریت کە ئەو گەلانە پەروردە کراون تا ئەم بۆنە بکەنەوە ، هەلبەت قسە لەسەر ئەوە نییە و ئەو مژارەش لیکۆلینەوەی وردی زیاتری پیویستە،بەڵام دواجار ئەو گەلانە بیگومان سروشت و جوگرافییان لەگەل گەلی کورد نزیکە ئەوە یەکلایی بۆتەوە و نابی هیچ تاکێکی کورد خۆی لەو راستییە لابدات کە جەژنی نەورۆز لە کوردستانەوە سەریهەلداوە و هەر لە کوردستانیشەوو بە دونیا بڵاوبۆتەوە.

ئەگەر ساڵی یەکەمی سەرهەڵدانەکەی ناتوانری دەستنیشان بکریت ،ئەوا لە رووی زەمەنەوە ،رۆژ و مانگەکەی ،میللەت ،جوگیافییە،مێژوو ،رۆحی بونەکەی تێکەڵ بە کورد زۆر ئاشکرا دیارە و ناسراوە ،تەنانەت ڕێوڕەسمی شێوازی کردنەکەیشی لە زیندووبوونەوەی تەمووزی سۆمەریەوە ساغ بۆتەوە ،واتە خۆی جەژنەکە پەیوەستە بە داستانی (تەموز و ئینانا)ی سۆمەری ،ئەوەی شایەنی لیکۆڵینەوەیە ،ئەم داستانە لەسەر بنەمایەکی ئاینی -ئیستوری دامەزراوە ،لیکۆڵەران زەمەنی داستانی تەمووز -ئینانا و تەموز و عەشتار بۆ زەمەنی ١٥ تا ١٢هەزار سال پیش زاین دەگەڕێتەوە ، کە هاوکاتە بە سەردەمی کشتوکاڵی (زاوی جمێ نزیک ئەشکەوتی شانەدەر )ە هەڵبەت ئەو بنەما ئاینی و ئستورییەش ڕیشەیەکی زۆر کۆنتری هەیە ،لە لایەکی دیکەشەوە ئەگەر ئەم بیرۆکە ئاینییە لە ئەشکەوتی شانەدەرەوە تا گوندی چەرمۆ ٦٥تا ٧٠ هەزار ساڵ بخایەنی ،ئەوا سەرهەڵدانی داستانی دەمووز و ئیناناش دەکەویتە نیوان ئەو دوو زەمەنە واتە ١٥تا ١٢هەزار ساڵ پ،ز ،هەڵبەت ئەوە ڕوونبۆتەوە کە سۆمەرییەکان بە دیدی ئاینییەوە سەیری هەموو دیاردەیەکی سروشتیان کردوە،هەر ئەو دیدە ئاینییەش بوو کە هەموو دیاردەو جوڵەیەک خواوەندی تایبەت بەخۆی هەبێ،لەو نێوەندەشدا ئینانا و دەمووز یش دوو خواوەندی مەزن و دەسەڵاتدار بوون پەیوەستبوەن بە زیندووبوونەوە لەناو سروشتدا …

هەڵبەت جەژنی نەورۆز بەستراوە بە دوو ڕووداوەوە

• مێژووی
• جوگرافی

لەڕوەجوگرافییەکەوە ئەو نەتەوانەی کەوتونەتە باکوری گۆیی زەوی و لە زستان بەرەو بەهار دەچن و گۆرانکاری لە ئاوهەوای رودەدات یادی نەورۆز دەکەنەوە بە شێوازی خۆیان وەک (چینییەکان، هندییەکان،ئۆزیک،تاجیک،فارس وئازەر وکورد و قبتی و بەربەرییەکان تا دەڕوات بۆ ئەمازۆنییەکان لە ئەمریکای لاتین و هەموو ئەمریکای ناوەڕاست ) بەڵام لە نیوە گۆی باشور رووداوەکان پیچەوانە دەبێتەوە ئەم یاددە ناکەنەوە بیگومان لە رووە میژوییەکەشەوە بۆ هەندیک لەو نەتەوانە تایبەتتر کورد رووداوێکی مێژووی گرنگ و دەستنیشانکردنی ساڵنامەی کوردییە و هاوکات ئەو سالەیە کە تێیدا گەورەترین هیز و دەسەڵاتداری کورد وەک دیاکۆ دەسەڵاتی مادی دامەزراند ،دوای ئەوەی داوای لە سەرۆک هۆزەکان کرد وە ئامادەیی خۆیان دەرببڕن لەژێر چەتری ماددا کۆنفدراسێۆنی ماد پیک بهینن،وەک ئاماژەیەکیش ئاگر لەسەر لوتکەی چییاکان بکەنەوە،ئەوە بوو دواجار لە ٢١/٣ واتە ٢٧٠٠ی پیش زاین ئیمپراتۆرییەتی گەورەی مادی راگەیاند ،هەلبەتە نەورۆز و پیرۆز راگرتنی ئاگری نەورۆز کردنەوەی دەتوانین لە دوو گۆشە نیگاوە تیروانینی میژووی و ئەفسانەیی و (ئەفسانە)! بەتەنها و ئاینی بە پشتبەستن بە بەڵگە و دیکۆمێنتە میژووی و شوێنگە جوگرافییەکەی شرۆڤەی بکەین.

-لە رووی ئاینییەوە، زانراوە ئاگر و پیرۆز تماشاکردنی لە ناوچەو خاکی هیلالی زێڕین لە قۆناغی کۆمەڵگەی سەرەتاییەوە تا دروست بوونی ئاینی میترایی ئاگر رەمزی پیرۆزی و بەرز ڕاگرتن بوە ئەمەش لەبەر زۆر هۆکار لە گرنگترینییان:

• هەرلەدێر زەمانەوە ئاگر. توانراوە سودی لیببینرێت بۆ گەرمکردنەوە و پڕکردنەوەی پیداویستییەکانی ژیانی رۆژانە ،بۆ بەرەنگار بوونەوەی لەبەرامبەر ئاژەڵە دڕندەکان لەو قۆناغەدا

• هەمیشە ئاگر وەک ڕەمزێکی پیرۆزی خودای پاراستنی مرۆڤ تماشای کراوە.

• لە رووە ئاینییەکەیەوە زۆر ناگەڕێنەوە بۆ قۆناغی پیشتر،لە ئاینی زەردەشتیدا وەک پیشتر ئاماژەم پیدا ئاگر پیرۆز بینراوە ،ئەگەر وردبینەوەو سەرنجی مێژوو بدەین ،جوگرافیای زاگرۆسی دێرین هەڵوێستە لەسەر بکەین ،ئەو شوینەی زەردەشتی تێدا لەدایک بوە کە ناوچەی کوردستانە لە ١٢مانگی ساڵدا نۆ مانگی سارد بووە،بۆیە زەردەشت وەک پەیامبەرو چاکسازیخوازێک ئاگری پیرۆز کردوە بەو هۆکارە سروشتییانەی کە ئاماژەمان پیداوە،بەم شێوە ئاگر لە ئایندا پیرۆز بینراوە و کراوەتەوە

• لە ڕووی ڕەهەندە ئەفسانەیییەکانیشەوە بێگومان هەموو ئەفسانەیەک مێژوویەکی تایبەت بە خۆی هەیە،هەروەک چۆن چەندین ڕووداوی مێژووی هەیە و کراوە بە ئەفسانەو دەماودەم دەگێڕدرێتەوە و تەعبیری جیاوازی لەسەر دەدرێت،بێگومان تێکەڵبوونی ئەفسانە و ڕووداوەگرنگەکانی مێژوو و چۆنێتی پەیدابوونی داستانەکان ،لە ئەنجامی کاریگەری ئەفسانە لە ڕووداوەکان و لەهەرقۆناغێک لە قۆناغەکانی مێژوو،جوانکردنی ڕووداوەکانی مێژوو بوە.لەلایەکی دیکەشەوە ئەفسانە هەوڵدانی مرۆڤ بووە بۆ تیگەشتنی نهینی شتەکانی دەوروبەری،بۆیە بە تیگەشتن لە بوونی ئەو بەڵگەو دیکۆمێنتە میژووی و ئەفسانانە ی کە هەیە ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە کە جەژنی نەورۆز لە مێژوەی گەلانی ئێران زۆر کۆنترە،تەنانەت لەوکاتەوە دەستپیدەکات کە هیشتا پایەکانی نەتەوە لە نێو گەلانی ئیرانی و کوردیش پەیدا نەبوە ،هاوکات لەم بارەیەوە هەندیک لە میژوونوسان پییان وایە نەورۆز لەوەش کۆنترە تەنانەت لەسەردەمی ئیبراهیم خەلیلیش کۆنترە،چونکە کاتیک بتەکانی شکاندوە لە بەرەبەیانی ڕۆژی نەورۆز بوە بەم جۆرەش دیسانەوە هەندیکی تر لە لیکۆڵەرانی ئەو بوارە نەورۆزیان بە م بەرگە ئەفسانەییە ئاینییە وە گرێ داوە،هەروەها لە ئەفسانەیەکی تری دێرینی زاگرۆسدا و لە (تیامات و تاپسو و مەردۆک)دا کە دیسان زاڵبوون بەسەر ڕەوتی تاریکیدا ڕادەگەیەنن و ئەو رۆژە دەکەنە نەورۆز،هەلبەتە لە ئیستادا و لە رۆژگاری ئەمرۆماندا ئەفسانەی (کاوە و زووحاک)زۆر بڵاوە،بەجۆریک هەندیک ئەکادیمیست و زۆریک لە چین و تویژە بی ئاگاکان لە میژوو. زۆر نابەرپرسیارانە خەریکن کفری میژوو دەکەن و بەهەلە ئەو دیرۆکە دەگیرنەوە و دەنوسنەوە!

و تیکەڵ بە مێژووی پینج هەزارسالی نەتەوەیەکی ڕەسەنی دەکەن، لە کاتیکدس ئەم ئەفسانەیە لە شانامەی فیردەوسیدا باسی لیوەکراوە ،کە گوایە کاوەی ئاسنگەر زاڵببوە بەسەر زووحاک و ڕەوتی زالم و خراپەکاری لەناوبردوە،خوێنەرانی هیژا سەرنجی ئەو ساڵ و بەروارو کاتە بدەن!:(فیردەوسی لە ٩٤٠ی زاینی لە مەشهەد لەدایک بووە،لە ١٠٢٠ی زاینی مردووە)فیردەوسی دەڵیت:٦١٢پ.ز واتە دەگەڕێتەوە بۆ ١٦١٢ی پ .ز کاوەی ئاسنگەر هەستاوە،زوحاک کە لەزمانی عەرەبیدا واتە ماری سێسەر،کوشتویەتی،دیسانەوە دەلیم بە ئاگایان و خوینەرانی خۆشەویست سەرنج بدەن چۆن مێژوویەکی پڕ سەروەری بی ئەوەی بەدوای بچین و هەق و لۆژیک یەک بخەینەوە بەدەستی خۆمان دەیشێوێنین! دواجار ئەمەش مەزنترین کفری مێژوویە بە بروای من،هەمان کات غەدرێکی گەورە لە شوناسنامەو ڕەسەنایەتی مێژوەی دزراومان دەکەن ،هەڵبەتە هەڵە مێژووییەکە لەوەوە دەست پیدەکات کە کاوەو زووحاک دەبەستێتەوە بەنەورۆزەوە!

تەنانەت ئەگەر لە رووە مێژوییەکەش تماشای بکەین لەگەڵ ساڵنامەی کوردی یەک نایەتەوە، و کەسیکیش بەناوی کاوەی ئاسنگەر هەر نەبوە،ئەوەی هەیە (کۆرشی کوڕی ماندانای کچی ئاستیاگ ی پاشای مادە)،وە کمبوجییەی فارس و کەسایەتی ناوچەی شیرازە،کە دواتر بە هاوکاری سەرکردە سەربازییەکان لە باپیرەی دەدات کە مەبەستمان لە (ئاستیاک ،ئیشودیگا)ی پادشای مادە،و دەبیت هۆی داڕوخانی. مادد،تەنانەت بە پێیی زۆرێک لە بەڵگە و سەرچاوە مێژووییەکان و خودی هیرۆدۆت. بەدیاری کراوی لەو رۆژگارەدا وادەگێڕێتەوەو کە خودی خۆی بینیوێتی: ئاستیاک پادشای مادەکان لەسێکی زۆر ئاشتی خواز بوەو ستەمکار نەبوە،حەزی بە شەڕووشۆڕ نەبوە،هەر سەبارەت بەمە نوسەری گەورەی فارس (ئەحمد شاملو)لە لیکۆلینەوەکانی لەم بوارە دەلیت:لەو سەردەمەدا پارەیەکی زۆرییان دەدا بە نوسەران تا مێژوویەکی تێهەڵکێش بە ئەفسانەیەکی زەبەلاح بۆ نەورۆز دروست بکەن ،دەڵێت فیردەوسیش یەکێک ببوە لەوانە ،لیرەشدا. سەرنج بەن و تماشای ئەو غەدرە مێژوویە گەورە بکەن کە ئیمەی کورد لە خۆمانی دەکەین. ئاییی چ کارەساتیکە ..!!

هاتوین ئەفسانە شاخدارەکەی فیردەوسی دێنین و نەزانانە تیکەڵی مێژووی خۆمانی دەکەین ،لەکاتێکدا کاوەی نێو ئەفسانەکەی فیردەوسی هی ٥٥٠ی پ،ز بەڵام ساڵنامەی کوردی ٧٠٠پ ،ز …..! لەم بارەیەوە ، مێژوونوس ،د کەیوان ئازاد ئەنوەر. شرۆڤەیەکی رونی هەیە و تێدا دەڵێت: (لە نەورۆزدا کورد ساڵنامە دەگۆڕێت ،ئیستا کە ٢٧٢٢ی کوردییە واتە ١/١ی سەری ساڵی کوردییەبەرامبەر بە ٢١/٣ی زاینییە هاوکاتە بە رووداوی ٧٠٠ی پ،ز)!

بەم شیوە دروستبوونی ئیمپراتۆرییەتی ماد لەسەر دەستی دیاکۆ و هاوکات تیهەڵدان لە مێژووی ڕاستەقینەت! پیرۆز کردنی کاوە یان با وازحتر بلیم (کۆرش) کوجا مەرحەبا ..!؟ وەلحال هیچ نەتەوەیەک هێندەی کورد بەجۆش و خرۆش و تیکەڵبوونی ڕۆحی یادی ئەو جەژنە ناکاتەوە،هیندەی کورد پێوەی پابەندە و ئەو ئاگرەی لا پیرۆزە ،هیچ نەتەوەیەکی ئاری و هندۆ ئەوروپی لای گرنگ نیە،کوردان بەو مێژووە دوورو درێژەی کە هەیەتی و بەو جوگرافییە فراوان و پڕ ڕووداوە ئالۆزانە ،کەچی زۆرکەم لە مێژووی خۆی بە ئاگایە! ئەوەشی دەیزانین پێویستی بە دیراسەی قوڵتر و لێکۆڵینەوەی زانستی هەیە.هەرچەندە بۆ ئەو مێژووە دوورودرێژە زۆر کەم بەڵگەی زانستی دەست دەکەوێت ،بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین بەڵگەی شوێنەواری و ئەنسرۆپۆلۆژی و …هتد هەیە بۆیە گرنگە لیکۆڵەران و خەمخۆرانی مێژووی دزراوی نەتەوەکەمان ،سێ جۆر مێژوو بە وردی دراسە بکەین تا مێژووی کورد لە ئیستا بەرچاوترو رۆشنتر بکرین،لەژێر پەردە دروستکراوەکانی نوسەران و شێوێنەری میژووی ناوچەکە کە پەیوەست بە داگیرکەرانن لەو قۆناغەدا و بتوانین دەری بخەین،ئەوانیش ١/مێژووی ئەفسانەی کە دووجۆرە :

أ- دەقە کۆنە ئەفسانەکان دەگرێتەوە کەلە نوسینە کۆنەکاندا بەردەستن ،باسی مێژووی تیدا کراوە وەک ئەوەی لە ئەفسانەکانی سۆمەرییەوە هاتووە…. ب- ئەفسانەی زارەکی ،کە بەشێوەی زارەکی گێڕدراوەتەوە مێژووی کۆن و نوێی تیکەڵکردوە،نموونەی ئەمەش ئەفسانەی ڕووداوە مێژووییەکان ،داستان ،لاوک …..هتد تیکەڵ بە ئەفسانەکان کراوە

• مێژووی ئاینی،ئەم جۆرەش مێژوویەکە زۆر تر بەر هێزی پیرۆزکردن و هێزی ڕەشکردن کەوتوە وەلە ژێر کاریگەری بیری ئاینەکە تیکەڵی فەلسەفەی ئاینەکە کراوە دواجار لە خزمەت ئەو ئاینە دارێژراوە و ڕاستی پێ شاردراوەتەوە

• مێژووی نوسراوە،ئەم جۆرەیان مێژوویەکە زۆر کەم بە نوسراو و بەڵگە هەیە ،باس لە واقعە مێژووییەکە دەکات بە جۆریک (کەس ،سال ،شوێن ) لە ناو ڕووداوەکاندا ناسراون .
• بەم شێوە و ئەم سێ جۆرە لە مێژوو سەرچاوەی مێژووی کوردن ،دەکرێت بۆ دۆزینەوەی تەواوی ڕاستییە مێژووییەکان توێژینەوەیان تیدا بکریت ،هەڵبەت دەبی ئاگاداری ئەوە بین ئەگەر خوێندنەوەی بەشە ئەفسانەیی و ئاینییەکە کارێکی ئاسان نییە ! بۆ دەستخستنی مێژووی تەواو ئەوا دەبی لە میێژوە نوسراوەکاندا چاوەریی هەموو راستییەک نەکەین چو نکە دواجار گەلیکی ژیر دەستە بووین ستمکارجو سەردەستەکانی ولاتمان میژووەکەیان نوسیوین ،مێژوونوس (ئارشک سافراسیاپ ) دەڵێت:( هیچ میللەتیک هیندەی میللەتی کورد بەدەستی ئەنقەست مێژوەکەی نە شێوێنراوە ،کارەساتبارتر لەوە ئەوەیە خۆشی بێئاگایانە تێکەڵی ئەو شێواندنە بوە!) زۆر بە کورتی چەند خاڵێک هەیە بۆ ئەوەی باشتر لە نەورۆز و پیرۆزی ئەو جەژنە لای کورد تێبگەین و نەکەوینە هەڵەی مێژوییەوە،ڕووداوەکان وەک خۆی ببینین و بیگوازینەوە بە ئامانەتەوە:

• ئەو مێژووە دەبێ ڕاست بکریتەوە ، و (ناوی کاوە راست بکریتەوە)کە لە ئەساسدا سودیان لە زۆر ڕەگ و ڕیشەی تری مێژوویی دزراومان وەرگرتوە،بۆ نموونە هەر لە کوردستاندا عەشرەتیکی گەورەو دیار هەیە بەناوی (کاوانی،کیانی)کە دەکرێت پەیوەندیەک لە نێوان ئەمەدا هەبێت و سوود لەو ناوە وەرگیرابێت دەبی لەوە لەکلایی ببینەوە کە جیا لەوەی چیرۆکی کاوە و زووحاک ئەفسانەیەکی دروستکراوی بی بنەمایە و دەتوانی بە ئاسانی جێگۆڕکی بە کەسەکانی ناو ئەفسانەکە بکات .ئەگەر ئەفسانە بتوانێت بە ئاسانی کەسایەتی خۆشەویست و پیاوچاکیکی وەک (ئاستیاگ) بکاتە پادشایەکی زاڵم و خوێنڕێژ ،بە ئاسانیش دەتوانیت خوداوەندی (کیبیل)کە خوداوەندی ئاسن تواندنەوەیە ،تێکەڵی ئەفسانەکەی بکات و بیکات بە کاوەی ئاسنگەری پاڵەوان!

• دەبێت ئەو زەمەنەی کە لە (٤٣٥٠)سالییەوە هێناویەتە (٥٥٠)ی پ ،زواتە ١٨٠٠سال هێناویەتە دواوە! ئەمانە و زۆر وردەکاری تر کە لە نێو گۆڕینی ئەو مێژووە بۆ ئەفسانەیەکی زاڵ ،دەبێت لە گواستنەوەیدا جاریکی تر بۆ نیو مێژووی دزراو و شێواومان زۆر ئاگاداری گۆڕانەکان بین

• یەکی نەورۆز(٧٠٠پ،ز)رۆژی ڕووخانی زووحاک،ناوە راستەقینەکەی کە ( ئاستیاگ ،ئیشودیگا)یە
• ئەو رۆژە نییە،چونکە بۆ دامەزراندنی ئیمپراتۆرییەتی ماد دەگەڕێتەوە لەسەر دەستی دیاکۆ نەک ئەفسانەی کاوەو ئەژدەهاکی ئەفسانەی فیردەوسی)!؟ واتە سەرەتای سەرهەڵدانی ئیمپراتۆرییەتی ماد کراوەتە ئەفسانەو تیکەڵی جەژنەکە کراوە کە باسی ڕووخانەکەی کراوە!

• سەردەمی کاوە بە پێی ئەفسانەکە بیت لە (٥٥٠پ ،ز) بێ ، کە چی سەرەتایی ماد لە (٧٠٠ی پ،ز)ە ئەگەر سەرنج بدەین خواوەندی کیبیڵ کە خواوەندی ئاسن و ئاگرە بۆ زیاتر لە ٤٣٥٠ سال پیش ئیستە دەگەڕێتەوە،واتە (٢٣٥٠ پ ،ز ) ئەنجامی هەموو ئەمانە گرنگە لەوە بگەین کە نەورۆز جەژنێکە لەسەردەمی کشتوکاڵ و سۆمررییەکان سەری هەڵداوە و لە وڵاتی کوردان هاتۆتە بوون کە دواجار سۆمەرییەکانیش بە شێکن لە گەلانی زاگرۆسی و پیکهاتەی کورد هەر میللەتی کوردیش لەسەر هەمان خاک و ئاو دریژەی بەم جەژنە وەک بۆنەیەکی پیرۆز داوە لە جەژنێکی ئاینی سروشتی کشتوکاڵییەوە کردویانە بە جەژنێکی نەتەوەیی و تا مرۆڤایەتی بمینی و کورد هەبیت لەو رۆحە تێکەڵییەی کە ڤەو جەژنەوە هەمانە و تیکەڵ بە جەستەو خوینی کوردە و هەر خۆی خاورنداریتی لی دەکات ،لەبەر رۆشنایی زۆر هۆکاری ترو هەموو ئەو هۆکارانەی ئاماژەمان پیداوە. زۆر نەتەوەی تری ناوچەکەش یادی دەکەنەوە ئەمەش کاریکی ئاساییە بەڵام حاشا هەڵنەگرە لە رووی سەرهەڵدانی میژووی و جوگرافییەوە کورد لە هەموان زیاتر خاوەنیەتی ،وەک گیانێکە بۆ جەستەی .