حاجی عارفی بڕنوتی (عارفە لچە)

یەک لە بارزگان / عەتارە بەناوبانگەکانی سلێمانی، دوکانەکەی لەبەردەم حەوزە وشکەکەی ناو بازاڕی سلێمانیدا بوو.

حاجی عارفی عەتار یان حاجی (عارفی بڕنوتی) زیاتریش بە عارفە لچە بەناوبانگ بووە.

ناوی حاجی عارفی حەمە ساڵحی عەتارە لە ساڵی (1902) لە شاری سلێمانی لەدایکبووە

لە ساڵی (1994) کۆچی دوایی کردووە.

عارفی عەتار، یەکێکە لە دوکانە کۆن و بە ئەزموونەکانی شاری سلێمانی، لە دوکانەکەدا زیاتر لە 90 جۆر زەیت هەیە، چەندین ڕێنماییان بۆ هاووڵاتیان هەیە.

دوکانەکەی حاجی عارفی عەتار بڕنوتی تەمەنی زیاترە لە 100 ساڵ، لە سەرەتادا دوکانەکە لە قەیسەری نەقیب بووە، دواتر دوکانەکەی بۆ حەوزە وشکەکە گواستووەتەوە، حاج عارف و حاجی فەتحوڵڵا بەیەوەکەوە هاوبەش بوون.

ئەوەی لەو ساڵانەدا لە دوکانەکە بەردەست بووە، کەرەستە سەرەتایی و پێداویستییەکانی ژیانی گوندنشینان بووە، کە هاووتن لە دوکانەکەدا کڕیویانە، وەک بۆری چرای فانۆس و دیوارکۆ، تەڵەی مشک، پڵیتە، چەند جۆرێک زەیتی دیاریکراو، بەهاراتەکان هەبوون.

پاش مردی حاجی عارفی عەتار و حاجی فەتحوڵڵای هاوبەشی، حاجی ئەحمەدی کوڕی حاجی فەتحوڵڵا ماوەی زیاتر لە 40 ساڵە سەرپەرشتیاری دوکانەکە دەکات، باسی ئەوەدەکات کە ئەو ماددانەی ئێستا لە دوکانەکەدا هەن زۆر جیاوازن لەو کاڵایانەی دەیەکانی ڕابردوو لە دوکانەکەدا هەبوون.

زۆرینەی ئەوانەی سەردانی دوکانەکە دەکەن، ژنان و گەنجانن، گەنجان ئێستا خولیایان بۆ ڕووەکە سروشتییەکان و سوودەکانیان هەیە، دەیانەوێت کاتێک ڕووەکێکیان لە شوێنێکدا بینی بیانناسنەوە و بتوانن سوودی لێببینن.

ژنانیش بۆ نەخۆشییەکانی پێست و قژ و سەرجەم کێشەکانی دیکەیان سەردانیان دەکەن.

سه‌ری کوێره‌مار لای حاجی عارفی عه‌تار ده‌ست ده‌که‌وێت.

دوکانەکەی حاجی عارفی عەتار، یەکێکە لە دوکانە دێرینەکانی شاری سلێمانی، حاجی عارف و باوکی، لە عەتارە دێرینەکانی شاربوون، لە بەر حەوزە وشکەکە.

حاجی عارفی عەتار کەسێتیەکی هێمن و بە سەلیقەی وردو زیرەک بوو، بە دەستی خۆی رەگی توتنی وشكی دەهاڕی و ورد وردی دەکرد و تێکەڵی رۆنی گوڵی بۆن خۆش و گوڵاوی دەکرد، بەو جۆرە دەرمانە تایبەتیەیان دەوت برنوتی، بۆ پژمین و هەڵامەت باش بوو، خەڵکی شار لە بەر رێزو خۆشەویستی بەحاجی عارفی عەتاریان دەوت حاجی عارفی بڕنوتی.

ئەو سەردەمە حاجی عارف بەپێی ئەزمونی کارەکەی، زۆربەی داو و دەرمانەکانی لەقوتی تایبەتی بە جیاجیا دانابوو، هەموو جۆرە دەرمان و کەرەسەیەکی پزیشکی کوردەواری و دەرەوەی وڵات لای حاجی عارف هەبوو، گەر هەرکەسێک بە دوای ئەو دەرمانە میللی و کەرەستە پزیشکیانەدا بگەڕایەو دەستی نەکەوتایە پیان دەوت: بڕۆ بۆ لای حاجی عارفی برنوتی لەلای حەوزە وشکەکە، سەری کویرەماریشی لا دەست دەکەوێت.

عه‌تاره‌کۆنه‌کانی سلێمانی بریتی بوون لە:

سه ید مسته‌فا – قادرئاغای برایم ئاغا – میرزاساڵح – خوله‌ پاره‌پیس – ئه‌ورامی جوله‌که – فه‌تاحی عه‌تار – حه‌مه‌ سه‌عید چاو قڵیشاو – مه‌لا ئه‌حمه‌دی چیایی – سه‌ید عه‌لی سه‌ید مسته‌فا – حه‌مه‌ که‌ی مام ساڵح – حاجی عارفی بڕ نوتی – حاجی ئیبراهیم – عومه‌ری ئه‌وره‌حمانه‌ خڕه‌.

له‌ م چه‌ندساڵه‌ی دواییدا دوکانی عه‌تاری زۆر لە شارکەدا کرایەوە، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی ده‌رمان و ئەو که‌ره‌سته‌ پزیشکیانه‌، له‌ کوردستاندا به‌رهه‌م ده‌هێنرێت، بۆچاره‌سه‌ری نه‌خۆشییه‌کان.

گوڵه‌ هێرۆ و ناوکه‌ به‌هێیان له‌ ئاو و شیردا ده‌کوڵاند، بۆچاره‌سه‌ری کۆکه‌ به‌کاریان ده‌هێنا.

به‌یبوونیان له‌ ئاودا ده‌کوڵاند، ئاوه‌که‌یان ده‌خواردەوە بۆ چاره‌سه‌ری ( کۆکه‌، سک چوون، به‌ردی گورچیله‌، رێککردنی ئیشوکاری گه‌ده‌ ) به‌کاریان ده‌هێنا.

جاران بە ئاوی به‌یبون‌، خه‌نه‌یان ده‌گرته‌وه‌، بۆ ئەوەی قژ رووتانەوە بوەستێنن. بەیبونیان بۆ چاره‌سه‌ریی جیوبی ئه‌نفی بەکار دەهێنا، به‌و مه‌رجه‌ی نه‌خۆشه‌که‌ له‌ کاتی کوڵانی ئاوه‌که‌دا، ده‌م و چاوی به‌سه‌ر ده‌فره‌که‌دا شۆڕ بکاتەوەو هه‌ڵمه‌که‌ی هه‌ڵمژێت.

بنێشته‌ تاڵیان زیاتر بۆ ئازاری گه‌ده‌و ئیلتهابی ریخۆڵه‌و نه‌هێشتنی قه‌بزی و بۆ ده‌رهێنانی چڵکی له‌ش به‌کار ده‌هێنا.

توێکڵی وشکی رێواسیان لێ ده‌کردەوەو ناوه‌ سپییه‌که‌یان له‌ ناو ئاودا ده‌کوڵاند، یان ده‌یان هاڕی و دەیان خستە ناو گوڵاجی به‌تاڵه‌وه‌، به‌یانیان و شه‌وان دوو دانه‌یان لی ده‌خوارد،ئه‌مه‌ش بۆ دابه‌زینی (فشاری دڵ) به‌شێوه‌یه‌کی زۆر خێرا باش و بە سوود بوو. ‌