ناری
مەلا کاکە حەمەی بێلوو کوڕی مەلا ئەحمەد ناسراو بە ناری (١٨٧٤-١٩٤٤) شاعرێکی کورد خەڵکی ناوچەی مەریوان بووە. ھۆنراوەکانی نالی و مەحوی کارییان تێکردووە و وشەی «ناری»ی کردووە بە نازناوی ھۆنراوەی خۆی. ناری یەکێکە لە شاعیرەکانی ڕێبازی کلاسیزمی کوردی و پەیڕەوانی تەریقەتی قادری. زۆربەی ژیانی لە دێی بێلوو مەلا بووە، بۆیە بە مەلا کاکە حەمەی بێلووش بەناوبانگە.
ژیان
ناوی کاکە حەمەیە و کوڕی مەلا ئەحمەدی کوڕی مەلا محەمەدی کوڕی مەلا عەبدولڕەحمانە. لە ساڵی ١٨٧٤ دا لە گوندی کیکن لە ناوچەی مەریواندا ھاتۆتە دنیاوە.
لە تەمەنی شەش ساڵیدا لای باوکی دەستی بەخوێندن کردووە، قورئان و پەڕتووکە وردەڵەکانی تەواوکردووە، ئینجا بەفەقێتی بەدوای خوێندن لە مەریوان، سنە، پێنجوێن، سلێمانی، بانە، سابڵاغ، وان، باشقەڵا، ھەولێر و ڕەواندز گەڕاوە. لە ڕواندز لای مامۆستا ئەسعەدە فەندی خەیلانی ئیجازەی مەلایەتی لە ساڵی ١٨٧٩ وەرگرتووە و گەڕاوەتەوە بۆ کیکن. پاشان بە داوای حسێن بەگ مالکی بێلوو چووە گوندی بێلووی نزیک بە مەریوان و بە دەرس وتنەوەوە خەریک بوە تا ساڵی ١٩٤٤ کۆچی دوایی کردووە و ھەر لە بێلوو بەخاک سپێردراوە.
ناری لە ئەو کەسانەیە لەگەڵ ئەوەدا کە ھۆنراوەی ئایینی و غەرامیی ھەیە، گەلێک ھۆنراوەی نیشتمانیشی ھەیە. لە دۆستانی بە ناوبانگی ناری دەتوانین ئاماژە بکەینە سەر تاھیر بەگی جاف و شێخ مەحموودی حەفید کە گەلێک ھۆنراوە و پەخشانی زۆر جوانی بۆ داناون.[١]
ناری شاعیر
ناری شاعیر، وەكو یەكێك لە شاعیرەكانی رێبازی كلاسیكی كوردی، سەرسام بووە بە هۆنراوەكانی نالی و مەحوی.ناوی تەواوی مەلا كاكە حەمە كوڕی مەلا ئەحمەد ناسراو بە ناری (١٨٧٤-١٩٤٤) شاعیرێكی كورد خەڵكی ناوچەی مەریوان بووە.
لەساڵی ١٨٧٤ دا لە گوندی كیكن لە ناوچەی مەریواندا هاتۆتە دنیاوە. لەتەمەنی شەش ساڵیدا لای باوكی دەستی بەخوێندن كردووە، قورئان و پەڕتووكە وردەڵەكانی تەواوكردووە، ئینجا بەفەقێتی بەدوای خوێندن لە مەریوان، سنە، پێنجوێن، سلێمانی، بانە، سابڵاغ، وان، باشقەڵا، هەولێر و ڕواندز گەڕاوە.
لە ڕواندز لای مامۆستا ئەسعەدە فەندی خەیلانی ئیجازەی مەلایەتی لە ساڵی ١٨٧٩ وەرگرتووە و گەڕاوەتەوە بۆ كیكن. پاشان بە داوای حسێن بەگ مالكی بێلوو چووە گوندی بێلووی نزیك بە مەریوان و بە دەرس وتنەوەوە خەریك بوە تا ساڵی ١٩٤٤ كۆچی دوایی كردووە و هەر لە بێلوو بەخاك سپێردراوە.
ناری لە ئەو كەسانەیە لەگەڵ ئەوەدا كە هۆنراوەی ئایینی و غەرامیی هەیە، گەلێك هۆنراوەی نیشتمانیشی هەیە.
لە دۆستانی بە ناوبانگی ناری ئەتوانین ئاماژە بكەینە بە تاهیر بەگی جاف و شێخ مەحموودی حەفید كە گەلێك هۆنراوە و پەخشانی جوانی بۆ داناون.[٢]
ناری شاعیر
هۆنەری پایە بەرزمان ناوی (کاکە حەمە)ـیە و کوڕی مەلا ئەحمەدی کوڕی مەلا محەمەدی کوڕی عەبدولڕەحمانە، لە ساڵی (١٨٧٤ز) لە گونگی (کیکن)ـی نزیک مەریوانەوە هەتۆتە دنیاوە، لە تەمەنی شەش ساڵاندا لای باوکی دەستی بە خوێندن کردووە، قورئان و پەرتووکە وردەواڵەکانی تەواوکردووە، ئینجا بە فەقێیەتی بە دوای خوێندن لەم شوێنانە (مەریوان، سنە، پێنجوێن، سلێمانی، بانە، سابلاغ، وان، باشقەڵا، هەولێر، ڕەواندز) گەڕاوە. لە رەواندزێ لای مامۆستا ئەسعەدە فەندی خەیلانی ئیجازەی مەلایەتی لە ساڵی (١٨٩٧ز) وەرگرتووە. پاشان گەڕاوەتەوە بۆ مەریوان و لەوێ چووە گوندی بێلووی نزیک مەریوان، بە دەرس ونتەوە خەریک بووە تا لە ساڵی (١٩٤٤ز) کۆچی دواییکردووە و لە دێی بێلوودا بە خاک سپێردراوە.
هۆنراوەی نالی و مەحوی کاریان کردۆتە سەر ناری و تەلی سۆزی شاعیریان بزواندووە مێشکیان زاخاو داوە. وشەی (ناری)ـی هەڵبژاردووە و کردووییەتی بە نازناوی هۆنراوەی خۆی. ناری یەکێکە لە لووتکە بەرز دیارەکانی ڕێبازی کلاسیزمی کوردیمان و بە بەرهەمە ڕەنگینەکانی ئەو ڕێبازە ئەدەبییەی گەشەدارتر کردووە.
ڕووخساری هۆنراوەکانی
- ١.کێشی عەرووزی عەرەبی بەکارهێناوە.
- ٢.یەکێتی قافیەی پاراستووە.
- ٣.وشەی عەرەبی و فارسی لە هۆنراوەکانیدا دیارە.
- ٤.گرنگی بە وشەکاری و ڕازاندنەوە داوە، لە وشە دەربڕین و بەهرەی وشە ئاراییدا شارەزاییەکی بەتوانا بووە.
ناوەڕۆکی هۆنراوەکانی
لە ڕووی ناوەڕۆکەوە ئەم مەبەست و بابەتانە (دڵداری، خۆشەویستی، ستایشی ئایینی، نیشتیمان پەروەری و نەتەوایەتی) بە ئاشکرا لە هۆنراوەکانی دەدرەوشێتەوە.
هۆنراوەی دڵداری
ناری هۆنراوەی دڵداری و خۆشەویستی هەیە، ئەمجا ئەو دڵدارییە حەقیقەتی بێت یان مەجازی بێت، گرنگ ئەوەیە بە دڵ و دەروونێکی پڕ بەجۆشی عەشقەوە ئەم هۆنراوە ئاگریینانەی وتووە.
- چاوەکەم من بۆیە بە دایم کار و پیشەم زارییە
- حاکمی چاوت لەگەڵ من مایلی غەددارییە
- شۆڕش و ناڵینی کەس بێ وە جهـو بێ عیللەت نییە
- ئاهی من فەریادی بولبول ئیشی بێ غەم خوارییە
- من هەر ئەو ڕۆژە دەسم شۆری لە ڕۆحی خۆم کەدیم
- حەزرەتی خوون خواری ئەبرۆت مەشرەبی خوون خوارییە
- گەر دەپرسی بۆ چی بێ نەشئەو مەلوول و عاجزی
- ڕوومەتی زەردم عەزیزم شاهیدی بێ یارییە
- کەم بە خەندە بێ بەلامۆ حەیفە تانەم لێ مەدە
- لێم گەڕێ تۆ بێ و خودا ئەمجارە دەردم کارییە
- دڵ لە شامی پەرچەمی ڕووتا بەدایم بێ خەوە
- چونکە کێشکچی بە شەودا عادەتی بێدارییە
- حیکمەتی پڕ مەسئەلەی کوڵمت لە بۆ کێ حەل دەبێ؟
- هەر سەحیفە سەد ئیشارە و ڕەمزی تێدا جارییە
- خاڵی ڕوخسارت هیدایەت بەخشە، شەرحی زوڵفەکەت
- قازی ئاسا حاشیەی ئەگریجەکانت لارییە
- ڕووت وەکوو ئاتەش موژەت وەک شیشە ئەبرۆت قیمەکێش
- میڕوەحەت زوڵف و کەبابت جەرگی پارەی نارییە
هۆنراوەی ئایینی
ناری بە دڵێکی پڕ بە جۆش و خرۆشەوە، بە دەروونێکی بە سۆزەوە هاتۆتە سەر باسی ستایشی ئایینی و وتوویەتی:
- سوورەتی یاسین کە وەسفی حەزرەتی لەولا دەکا
- ئەهلی دڵ مايل بە جيلوەی سوورەتی تاها دەکا
- خاکی بەر دەرگاهی قەسری گەر بەسەرداکا، گەدا
- هەر نەفەس نەفرەت لە تاجی قەيسەر و دارا دەکا
- ئاسمان وەک موشتەری هەر دەم بە ميزانی وەفا
- کەسبی هەر شامێ بە يادی دەولەتی ئەسرا دەکا
- گەر تەسەوورکا مەسيحی تەختی عەرشی ئەعزەمی
- تا ئەبەد تەرکی بەيانی ڕەفعەتی عيسا دەکا
- نووری عيشقی تۆ لەسەر تووری دڵی موسا مەگەر
- دای لە سەر سينەی بە شەوقی دڵ يەدی بەيزا دەکا
- بۆ خەليلان گەر نەسيمی گوڵشەنی لوتفت ببێ
- ناری نەمروودی بە سەحنەی (جەننەتولمەئوا) دەکا
هۆنراوەی نیشتیمان پەروەری
ناری بە ناوی سۆزی ئایینیەوە باسی نیشتیمان دەکات و لە ناخی دەروونیەوە ئاخ بۆ نیشتیمان هەڵدەکێشێت کە بەو شیوەیەی دەبیبینێت:
- ئەی خاکی وەتەن بۆچی نەما سەیر و سەفاکەت؟
- بۆ زێر و زەبەر بوو بە دەمێ، قەسری وەفاکەت؟
- بۆ گوڵشەنی ئادابی مەحەببەت نییە ئەمڕۆ؟
- بۆ سازە لە بۆ نەشتەری دڵ خاری جەفاکەت؟
- بۆ دڵ بە دڵێ مەیلی نەماوە لە وەتەندا؟
- بۆ ڕووی لە تەرەف قیبلە نەما قیبلە نوماکەت؟
- بۆ قاعیدەیی بوغز و حەسەد سازە لە تۆدا؟
- بۆ پاکی شکا، پەنجەیی ئیحسان و عەتاکەت؟
- سا بۆچی نەبی تۆ بە زرێباری مەجووسی؟
- یا چیهرەیی تۆ دیدە نەبینێ بە عەبووسی؟[٣]
- ↑ ویکیپیدیا
- ↑ سەرچاوە:خاك- بەیاد مەریوانی
- ↑ سەرچاوە:https://zaniary.com/