کۆشکی ئیسحاق پاشا
کۆشکی ئیسحاق پاشا یان سەرایی ئیسحاق پاشا یەکێکە لە کۆشکە بەناوبانگەکانی باکووری کوردستان و دەکەوێتە شاری بازید .
کوخەکە لەلایەن ئیسحاق پاشا لە ساڵی 1199 کۆچی / 1784 ز . بەپێی مێژووی فەرمی تورکیا، لە ماوەی ٩٩ ساڵدا دروستکردنی تەواو بووە. تەلارسازی کۆشکەکە توخمەکانی کوردی و ڕۆمانی و فارسی و سەلجوکی لەخۆدەگرێت . دیوارەکانی بە تابلۆی بەنرخ ڕازاوەتەوە. لە کاتی دروستکردندا کوتەکەکە دوو نهۆمی هەیە، بەڵام نهۆمی سەرەوە نەماوە. کۆشک چەندین جار لەلایەن دەوڵەت و میرنشینە کوردییەکانەوە نۆژەن کراوەتەوە. چەندین جار بووەتە سەرچاوەیەکی بەناوبانگی ئەدەبی کوردی . ئەحمەد خانیش لە هەمان کوخدا دەژیا و دەخوێند. ئێستا گۆڕستانی خانی لەوێیە. موسا عەنتەر زۆرجار بە "گۆڕ یان گۆڕستانی ئەحمەد خانی" ناوی دەبرد.
مزگەوتی بازیدیش لە تەنیشتیەتی. لە کاتی داگیرکردنی ڕووسیا لە ساڵانی ١٨٢٨-١٨٢٩ دەرگای زێڕینی ڕەسەنی کوخەکە بردراوە و ئێستا لە مۆزەخانەی مۆسکۆدا هەڵگیراوە. کۆشکەکە حەمام و مزگەوت و گۆڕستان و چێشتخانە و هۆڵی نانخواردن و هۆڵی پێشوازی و حەرەم و سیستەمی گەرمکەرەوەی هەڵمی هەیە (وەک ڕادیاتۆرەکانی ئەمڕۆ).
دروستکردنی کۆشکەکە لە ساڵی ١٦٨٥ دەستی پێکرد و بۆ دەیان ساڵ بەردەوام بوو. کارەکە لە ساڵی ١٧٨٤ تا ١٧٨٥ تەواو بووە. کۆشکەکە لە ساڵی ١٨٤٠ بەهۆی بوومەلەرزەیەکەوە زیانی پێگەیشت و بۆ ماوەیەک جێهێڵدرا، بەڵام لە ماوەی ٢٠ ساڵی داهاتوودا بەشێکی نۆژەنکرایەوە. لە شەڕی ڕووسیا و تورکیا (١٨٧٧-١٨٧٨) جارێکی دیکە زیانی پێگەیشت .
دواتر بیناکە لەلایەن ڕووسەکانەوە بەکارهێنرا و لە کاتی جەنگی جیهانی یەکەمدا کاتێک بەهۆی فیشەکەوە زیانی پێگەیشت.
دواتر کۆشکەکە وەک ناوەندی ئیداری ناوچەکە بەکارهێنرا، پاشان وەک قەڵایەکی سەربازی تا ساڵی ١٩٣٧. دوای ئەوەی بەردەکە لە باڵەخانەکە وەرگیرا بۆ دروستکردنی خانووی نوێ، زیانی زیاتری لێکەوتەوە.
لە ساڵی ٢٠٠٠ کۆشکەکە خرایە لیستی میراتی جیهانی یونسکۆ . لە پوختەی یونسکۆدا بەم شێوەیە هاتووە:
کۆشکێک لەسەر جادەی ئاوریشم لە نزیک سنووری ئێران... بە هیچ شێوەیەک لە نەریتی عوسمانیدا نییە، بەڵکو تێکەڵەیەک لە نەریتی تەلارسازی ئەنادۆڵ و ئێرانی و باکووری میزۆپۆتامیایە. ئەو مۆدێلە تەقلیدییەی کە لە دروستکردنی کۆشکی شاهانە لە پایتەختەکانی وەک بورسا، ئەدیرنە و ئەستەنبوڵ بەکارهاتووە، وەک نموونە لە دیزاینی کۆشکی ئیسحاق پاشا وەرگیراوە.
کاریگەری ڕۆژئاوا لە تەلارسازی عوسمانیدا دەتوانرێت لە قۆناغی دوای کلاسیکدا ببینرێت...
کێشەی گەورەی پێکهاتەیی لە کاتی نۆژەنکردنەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٤دا دۆزرایەوە و تا ئێستا بە تەواوی چاک نەکراونەتەوە. لە کاتی نۆژەنکردنەوەی ئەم دواییەدا، سەقفێکی نوێ زیادکرا، هەروەها کانۆپێک لەسەر هەندێک بەش لە گەرمخانەکەدا دروستکرا، کە لە دار و شووشە دروستکرابوو. بە شێوەیەکی سروشتی ئەم سیما مێژووییەی کۆشکەکە گۆڕا. نۆژەنکردنەوەیەکی دیکە لە ساڵی 2011 دەستی پێکرد.
سەردانەکان بە پارە دەکرێت؛ سەردانکەران دەتوانن گۆڕە بەردییەکانی ئورارتی ببینن کە لە ساڵی ١٨٣٠ دۆزراونەتەوە و دەوترێت تەمەنیان چەندین سەدەیە، لەوانەیە لە نێوان سەدەی ١٣ و ٩ پێش زایین بێت .
