ئافرەتان چۆن دەبنە سیاسەتمەدار؟
لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتوودا خانمانی سیاسەتمەدار لە پۆستە سیادی و باڵاكانی ئیدارەی وڵات و لە پەیكەرەی حزبیدا ڕۆڵی كاریگەریان هەیە، لە هەرێمی كوردستانیش زەمینەیەكی كۆمەڵایەتیی گونجاو تا ڕاددەیەك بۆ ئافرەتان ڕەخساوە، هەتا بتوانن تێكەڵی دنیای سیاسەت ببن، بەڵام چالاكانی سیاسی جەخت لەوە دەكەنەوە كە هێشتا ڕێژەی بەشداریی ئافرەتان لە كاروباری سیاسیدا زۆر بەرچاو نییە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان زیاتر ئەو پرسە تاوتوێ دەكەن.
«ئەنجەلینا گرمكی»، خانمێكی بە نەژاد باشووریی سپی پێست لە شاری «چارڵستن»ی ویلایەتی «كارۆلاینای باشوور» لە 21ی شوبات 1838یەكەم ئافرەتی ئەمریكی بوو كە لە بەردەم دەستەیەكی یاسادانان وەستا و وتارەكەی ئاراستە كرد.ئامانجی «ئەنجەلینا گرمكی» لە وەستانی لە بەردەم دەسەڵاتی یاسادانان بۆ نوێنەرایەتیكردنی داخوازییەك بوو، كە لە لایەن بیست هەزار ئافرەتی «ماساچوتس»ـەوە بە رەش پێست و سپی پێستەوە واژۆ كرابوو، ئەویش لە پێناو وەدیهێنانی مافی یەكسانی، «گرمكی» دەیزانی ئەركەكەی سەر شانی زۆر قورسە، چونكە ئەو ئافرەت بوو، دەیویست داخوازییەكە پێشكەشی لێپرسراوانی حكوومی لە رەگەزی نێر بكات، ئەو كردارەش لەو سەردەمەدا بە كردارێكی رادیكاڵ و نەشیاو دەژمێردرا، نەك تەنیا لەبەر ئەوەی ئافرەتان مافی دەنگدانیان نەبوو، یان مافی خۆ كاندیدكردنیان نەبوو بۆ سەرۆكایەتی، بەڵكو بە سایەی هزرێكی كۆمەڵایەتییەوە، كە پێی وا بوو، ئافرەت لە فەزای گشتیدا جێگەی نییە. بەڵام كار و تێكۆشانی «ئەنجەلینا گرمكی» بناغەیەكی بنیات نا، بۆ ئەو ئافرەتانەی لە پاش ئەو بوون بە سیاسەتمەدار. ئەمڕۆش دوای تێپەڕبوونی نزیكەی دوو سەدە بەسەر وتارە مێژووییەكەی «ئــەنــجـــەلـینـا گــرمكــی»، «كامالا هاریس» بووە یەكەم خانم لە مێژووی ئەمریكادا كە پۆستی جێگری سەرۆكی ئەمریكا وەربگرێت. لە مێژووی نزیكەی 300 ساڵی حوكمڕانیی ئەو وڵاتەدا، تەنیا دوو ئافرەت وەكو كاندیدی جێگری سەرۆك بوونیان هەبووە، كە «جیراڵدین فیرارۆ» لە پارتی دیموكراتەكان لە ساڵی 1984 و «سارا پالین» لە پارتی كۆمارییەكان لە ساڵی 2008 بوون، بەڵام هیچیان چانسی ئەوەیان نەبوو، ببن بە جێگری سەرۆك.
«كامالا هاریس» وەك جێگری ٤٦ ـەمین سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا لەمبارەیەوە دەڵێت: «یەكەم ژنم ئەو پۆستە وەردەگرم، بەڵام دوا ژن نابم». خۆشبەختانە لە هەرێمی كوردستانیش كۆمەڵێك خانمی بە ئەزموون تێكەڵی سیاسەت بوون و پۆستی هەستیار و گرنگیان بەدەستهێناوە، لە كاتێكدا ئافرەتانی چالاك ڕایان وایە ئەو رێژەیە بەپێی پێویست نییە و دەبێت خانمانی سیاسەت، لەمپەر و تەوقەكان بشكێنن و لە هەر كەوتنێك، سەركەوتنێك بەرهەم بهێنن.
دهۆك بارزانی بەرپرسی ناوەندی سۆرانی (ی.ئا.ك) سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات كە «دەركەوتنی ژن لە كایەی سیاسەت و دەركەوتنی وەك كەسێكی سەركردە كۆمەڵێك ئاماژەی سیاسیی گرنگ دەبەخشێت، بەڵام ئەوەی كە جێگەی نیگەرانی و مایەی پرسیارە، ئەوەیە كە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا ژن وەكو سیاسەتمەدار و وەك سەركردەش بە مانا راستەقینەكەی نییە. بێگومان ئەوەش هۆكاری سیاسی و كۆمەڵایەتیی جۆراوجۆری لەپشتە.» هاوكات دەڵێت: « خەسڵەتی ئافرەتی سیاسەتمەدار و تیۆرییەكانی ئافرەتی سەركردە ئەوە نیشان دەدەن كە كەسی سەركردە، خەسڵەتی سەركردەبوونی تێدایە. واتە كەسی سەركردە دروست ناكرێت، بەڵكو خۆی خەسڵەتی سەركردەبوون لە سرووشتیدایە و پێویستە چالاك بكرێت. یەكێك لەو خەسڵەتانەی كەسی سەركردەی پێ بناسرێتەوە، ئەوەیە كە خاوەن ئیرادەیەكی باش بێت و چۆك دانەدات لە بەردەم كێشە سیاسییەكان. یەكێكی دیكە لە خەسڵەتەكان ئەوەیە كە هەمیشە كەسی سەركردە چارەسەر و ئەلتەرناتیڤی بۆ دۆخەكان پێیە. پێویستە خاوەنی جەماوەرێكی باشیش بێت و بتوانێت بارودۆخ ڕابگرێت، بەجۆرێك بەئاسانی جەماوەرەكەی تەسلیم بە كارەسات و ئەزمەیەكی سیاسی نەكات و رۆحی بەردەوامبوونی تێدا بێت. زۆر جار ئەو گلەییانە دەكرێت كە ئافرەتی سەركردەمان نییە، ئەقڵی كۆمەڵگەی ئێمە بەوە نەگەیشتووە كە كەسی سیاسیی دروست بكات، بەڵام ئەو كەسە بۆ خۆی هەیە پێویست بە دروستكردنی نییە.» ئێستا لە سەرتاسەری جیهان چەندین ئافرەتی سیاسەتمەدار و خاوەن كار دەیانەوێت هەمان پەیام بە گوێی جیهاندا بچرپێنن و دەنگی ئافرەتانی تریش بگەیەنن، هەر بۆیە تاوناتاوێك چەندین ئافرەتی پەرلەمانتار لە هۆڵەكانی پەرلەمان بە خۆیان و منداڵەكانیان دەردەكەون بۆ ئەوەی بە هاوكارە پیاوەكانیان بڵێن كە ئافرەتان دوو ئەوەندەی پیاوان ئەركیان قورسە. «كارولینا بیسكانسا» سەركردەی پارتی بودیموسی چەپی ئیسپانی و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران هەمووانی سەرسام كرد، كاتێك لەگەڵ منداڵە تەمەن پێنج مانگەكەی لە یەكێك لە كۆبوونەوەكان بەدەركەوت، بێگومان كارولینا تووشی ڕەخنەی زۆر هات، بەڵام ئەو دەیویست بە هەمووان بڵێت كە جگە لەخۆی چەندین دایك لە ئیسپانیا هەن كە بە دەست دایكایەتی و سەركەوتن لە كارەكانیان دەناڵێنن، ئافرەتان ئەركیان قورسە بە ڕەخنە ئەركیان قورستر مەكەن،
لەكاتی دەنگدانی پەرلەمانی ئەوروپی سویدی یەكێك لە پەرلەمانتارە ژنەكان بەخۆی و كچە شیرخۆرەكەی ئامادە بوو، جیت جوتلاند دەیویست بەم كارەی پاڵپشتی لەو ئافرەتانە بكات كە دایكن و دژی ئەو رەخنانە بوو كە لەلایەن پیاوان لەئافرەتانەوە دەگیرێت. پێشتریش لیتشیا ڕونتزولی خانمە پەرلەمانتاری ئیتاڵی هەمان كاری بۆ چەندین جار ئەنجام دابوو، ئەو دەیویست ئازایەتیی ژنانی ئیشكەر پیشان بدات و دۆزی ئەو ئافرەتانە بە كردەیی پیشانی ڕای گشتی و حكومەت و ڕاگەیاندنەكان بدات.
لە یەكێك لە كۆبوونەوەكانی پەرلەمانی ئەرجەنتین، ڤیكتۆریا دۆندا پێرێز پەرلەمانتار و چالاكی ماف و پارێزەر و بچووكترین ئەندام لە كۆنفرانسی نیشتمانی ئەرجەنتینی لە پشووی یەكێك لە كۆبوونەوەكان شیری بە منداڵەكەی دەدا .ئەمەش بووە جێگەی ڕەخنەی بەشێكی زۆری دەزگاكانی راگەیاندن، پەیامی ڤیكتۆریا ئەوە بوو كە ئەركی ئافرەتان زۆر قورسترە لەوەی هەمووان بۆی دەچن.»
نووسەر و چالاكی مەدەنی هەرمن ئەحمەد، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «نێر و مێ تەواوكەری یەكترن، ئەگەر وا نەبوایە، ژیانی مرۆڤایەتی بەردەوام نەدەبوو، ئەمە ئەو نهێنییەیە كە خودا دروستی كردووە، بۆیە لە هیچ كایەیەكی ژیاندا، نابێ رۆڵی یەكێك لەم دوو ڕەگەزە نادیدە بگیردرێت، ئەگەر لە سۆنگەی ئەو وتە كلاسیكییەوە بدوێین كە دەڵێ: ”ئافرەت نیوەی كۆمەڵە“، دەگەینە ئەو ڕاستییەی هەر بوار و كایەیەك ئافرەتی تێدا نەبوو، واتە ئەو كۆمەڵگەیە لەو بوارەدا دەستبەرداری عەقڵ و داهێنان و هزر و توانای نیوەی كۆمەڵگەكەی خۆی بووە، بێگومان سیاسەتیش یەكێكە لەو كایە گرنگانەی ژیان، كە مومكین نییە بەبێ تواناكانی ئافرەت تەواو و دروست و سەركەوتوو بێت.
لە وەڵامی ئەو پرسیارشدا كە ئافرەت چۆن دەبێ بە سیاسەتمەدار؟ گوتی: «هیچ ئافرەتێك بە سیاستمەداری لەدایك نابێت، چونكە سیاسەتمەداری یەكێكە لەو بوارانەی لە بەهرەی خۆڕسكەوە نایەتە ئارا، كەواتە ئەگەر ژنێك بخوازێت ببێتە سیاستەمەدارێكی دیار و بەتوانا، پێویستی بە كۆمەڵی فاكتەری خودی و بابەتی هەیە، سەرەتا دەبێ لەنێو ئەو كۆمەڵگەیەدا، زەمینەیەكی كۆمەڵایەتی و نەریتیی گونجاو هەبێت بۆ هاتنە ناوەوەی ئافرەت بۆ نێو دنیای سیاسەت، ئەگەر ئەم زەمینەیە نەبوو، دەبێت خەباتی ئافرەتان بەردەوام بێت، تا زەمینە لەبارەكە دروست دەبێت، ئیدی گرنگە ئەو ئافرەتە ئامانجێك لەو بوارەدا بۆ خۆی دەستنیشان بكات، دەبێ لە خۆی بپرسێت، ئایا دەیەوێ بگات بە چی و بۆچی سیاسەتی هەڵبژاردووە؟ كە ئەو ئامانجەی لە پێش چاو بوو، ئیدی دەبێ دەست بە هەوڵ و هەنگاونان بكات، نەسرەوتن و كۆڵنەدان و پێداگری و بەردەوامی، لە خەسڵەتە هەرە باشەكانی ئەو خانمانەن كە لە بواری سیاسەتدا سەركەوتوو بوون، خوێندنەوە، گەڕان، بەشداری، كۆنتاكت، خوێندن، خول، ئەزموون، بوێری، هەموو ئەمانە پێویستن بۆ پێشكەوتنی ئافرەتێك لە بواری سیاسەتدا، دەبێت خانمانی سیاسەت، لەمپەر و تەوقەكان بشكێنن و لە هەر كەوتنێك، سەركەوتنێك بەرهەم بهێنن.