مەسعود محەمەد
مەسعود محەمەد هزرڤان و نووسەری بیروردی کوردو کەسایەتی ناسراوی کوردستان مامۆستا مەسعود محەمەدی جەلیزادە لە ساڵی 1919دا لەشاری کۆیە لەبنەماڵەیەکی ئایینی و وێژەیی و زانست پەروەر هاتۆتە جیهانەوە و گەشتی خوێندنی لەساڵی 1926دا لە کۆیە دەست پێکردووەو قۆناغی ناوەندی و ئامادەیی لە هەولێر لەساڵی 1940دا تەواوکردووە و لەساڵی 1945یشدا خوێندنی کۆلیژی مافی لەبەغدا وەرگرتووە و بووەتە پارێزەرێکی یاساناس.
.jpg)
لە خوێندنی کۆلیژی مافدا هاوپۆل و دۆستی دڵسۆزی دڵداری شاعیری لێهاتووی کورد بووە و بەیەکەوە زۆربەی ئێواران سەردانی ساڵۆنی وێژەی خاتوو (بەهەیە فەرەجوڵڵا)ی کچەکوردی میسریان لەگەڕەکی ئەعەزمیەی بەغدا کردووه، کەئەوسا ئەو خاتوونەزانایەی کورد مامۆستای (کۆلیژی کچان) بووەلەبەغدا. لەو ماڵەدا بەردەوام کۆڕی فەلسەفی و هزری دەبەسترا. مامۆستا مەسعود لەو ساوەبیری کەوتەسەر فەلسەفەو شیکردنەوەی دیاردەی کۆمەڵایەتی و ئابووری.
ئەو مامۆستایە لێهاتووە لە ژیانی کۆمەڵایەتی و رامیاری گەلێک فەرمانی گرتەئەستۆ وەک: نوێنەری خەڵکی ناوچەی کۆیە لە پەڕڵەمانی ئێراق لە هەردوو دەورەی ساڵانی 1953 و 1954 و لەدوای شۆڕشی 14ی تەمموزی 1958یشدا کرا بەئەندامی لیژنەی چاکسازی کشتوکاڵ لەئێراقدا و لەگەڵ چەند یاساناسێکی دیکەدا یاسای چاککردنی کشتوکاڵ و ئاودێریان دانا و ئەو یاسایەلە30ی ئەیلوولی 1958دا بەناوی (یاسای چاککردنی کشتوکاڵ لەکۆماری ئێراق)دا بڵاوکرایەوه.
مامۆستا مەسعود محەمەد لەساڵی 1964دا بەناوی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستان کرا بەشالیاری وڵات لەکابینەی (تاهیر یەحیا)دا تاکو ساڵی 1965 و لەدوا دوای شەستەکانی سەدەی رابردوودا کرا بەئەندام لە(ئەنجوومەنی گشتی خدمە) و لەپاش دامەزراندنی کۆڕی زانیاری کوردی لە1970.08.29دا لەشاری بەغدا کرا بەئەندامی کارای ئەو کۆڕەی زانیاری و بەجێگری سەرۆکی دەستەی کۆڕو کاتێکیس لەدوای هەفتاکانی سەدەی رابردوودا کۆڕی زانیاری ئێراق دەستەی کورد مامۆستا مەسعود وەک سەرۆکێکی کارا لەکۆڕەکەدا مایەوه.
لەدوای راپەڕینی خەڵکی کوردستانی باشوور لەبەهاری ساڵی 1991و کێشانەوەی دەسەڵاتی سەنتەری ئێراق لەکوردستان، گەڕایەوەکوردستان تاکو لەڕۆژی 2002-04-01 لەنەخۆشخانەی رزگاری هەولێر کۆچی دوای کرد و هەواڵی مەرگی ئەو ناودارەبەهەموو لایەکی کوردستاندا بڵاوبووەو بۆ رۆژی 2002-04-02دا لەگۆڕستانی دەروێش خدر لەکۆییەلەتەنیشت گۆڕی مەلای گەورەی باوکیدا بەخاکی سپێردرا.
مامۆستا مەسعود محەمەد بیرمەندێکی گەورەی کورد بوو رووناکبیرێکی مەزنی کوردستان بوو سەرچاوەکانی فەلسەفەی هێگڵ و مارکسی بەوردی خوێندبوەو لەگەڵ باری ئابووری و کۆمەڵایەتی کوردستان بەراورد دەکرد و لەگەڵ هەندێ لایەنی پۆزەتیڤ و لەدژی هەندێ لایەنی نێگەتیڤی بوو.
مرۆڤ سەربەستەلەوەی باوەڕیی پێ یەتی دەری ببڕێ. نەک باوەڕیی پێی نەبێ و رووکەشەو لەترسی ئەم و ئەو نەوێرێت راستی هزرو بۆچوونی خۆی دەربڕێ.
مەسعود محەمەد بەنووسین دەهاتە گۆڕەپانی دەمەتەقێ و وتووێژوو راستی باوەڕی خۆی بوێرانە دەردەبڕی. با ئەو کەسانەی بۆچوونیان لە بیروبۆچوونەکانی ئەو نەبوو بەنووسین وەڵامیان بدایەوه.
شێوازێکی تایبەتی هەبوو لەنووسینەکانی، کەلەگەڵ بەرنامەی لێکۆڵینەوەی زانستیدا نەدەگونجا وەک ئەوەی ئەوەندەگوێی بەپۆڵین کردنی بابەتی نووسینەکانی نەدەدا، ناونیشانی سەرەکی و سەردێڕی لاوەکی بەسەر یەکەوەپێشکەش دەکردن و باکی نەبوو گەر پتر لەسەد لاپەڕە لە نووسینەکانی لەژێر یەک ناونیشانی یاخود بێ ناونیشان بخاتەبەردەم خوێنەری بابەتەکانی بخوێنێتەوه.
مەسعود محەمەد لەژیانی بیرمەندیندا زنجیرەیەک لێکۆڵینەوەی بەپێزی لەدوو توێی پەرتووکی زلدا بەچاپ گەیاندووه، کەئەمانەی خوارەوەبەشێکیانن:
پەرتووکەکوردییەکان:
- 1- حاجی قادری کۆیی - بەشی یەکەم - بەغدا - کۆڕی زانیاری کورد 1973
- 2- حاجی قادری کۆیی - بەشی دووەم - بەغدا - کۆڕی زانیاری کورد 1974
- 3- حاجی قادری کۆیی - بەشی سێیەم - بەغدا - کۆڕی زانیاری کورد 1976
- 4- وردبوونەوەیەک لەچەند باسێکی رێزمانی کوردی - کۆڕی زانیاری کورد 1974
- 5- چەپکێک لە گوڵزاری نالی - کۆڕی زانیاری کورد بەغدا 1976
- 6- چەند حەشارگەیەکی رێزمانی کوردی - بەغدا - کۆڕی زانیاری کورد 1976
- 7- مرۆڤ و دەوروبەر - بەغدا - کۆڕی زانیاری ئێراق - دەستەی کورد 1984
- 8- بەرەو شەقامی ئاخاوتنی کوردی - بەغدا - کۆڕی زانیاری کورد 1978
- 9- گەشتی ژیانم - سوێد - ستۆکهۆڵم - 1992 چاپی یەکەم
- پەرتووەکەعەرەبیەکان:
- اعاد التوازن الی میزان - مختل - المجمع العلمی الکردی - بەغدا 1977
- 2- الی غورباشوفت العظیم
- 3- التفسیر البشری للتاریخ
- 4- المجتمع البشری لماذا یشبەمستشفی المجانین - اربیل - دەزگای ئاراس 1999
- ئەندامی لیستی ژمارەکراو
- ئەندامی لیستی خاڵبەندکراو