جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «پەیکەرێکی زەبەلاح بە هزرێکی بچکۆلانە»

کاتێک هونەرمەند پەنا دەباتە بەر گۆڕینی شکڵێک، بەو مەبەستەیە کە بتوانێت لەو ڕێگەیەوە هەستێک دەربڕێت کە شکڵە کلاسیکیەکە ڕێگربووە لە دەربڕینی.  بیرۆکەی ئازادیدان بە شکڵ بە بزوتنەوەی کوبیست:  1907 وە دەستی پێکرد، بزوننتنەوەی کوبیست یەکێک بوو لە هەرە گرنگترین بزوتنەوەی هونەری کە یارمەتی هونەرمەندانی دا بتوانن بە ئازادیدان بەشکڵ زیاتر هەست و سۆزی خۆیان دەربڕن. ئەمەش وەک پێوسیتیەکی گرنگ، لەبەر ئەوەی وەک چۆن هۆنراوە لە قافیەدا بەند کرابوو، بە ەمان شیوە هەست و سۆز لە هونەردا لە  شکڵێکی کلاسیکیدا. بە پێدانی ئازادی بە شکڵ، هونەرمەندان توانیان لەو ڕێگەیەوە زیاتر گوزارشت لە هەست و سۆزی خۆیان بکەن . بۆ نمونە لەم پەیکەرەی خوارەوە دا کە ساڵی 1913 لە لایەن هونەرمەند : umberto boccioni  کراوە ، دەبینین چۆن هونەرمەند تەواو شکڵەکەی گۆڕیوە، بەو هۆیەوە توانیویەتی هەست و هێزێکی جیاوازتر بدات بەو مرۆڤەی کەهەنگاو دەنێت.[[پەڕگە:پەیکەر...2.jpg|وێنۆک|ڕاست]]

   

نمونەی ئەم پەیکەرانەی خوارەوەش بۆ گایەک یان بۆ ژنێک هەمان بیرۆکەیە.

[[پەڕگە:پەیکەر6665.jpg|وێنۆک|ڕاست]]

ئەو پەکەرەی خوارەوە پەیکەری هونەرمەندی فەرەنسی : ڕۆدان، ساڵی 1880 کراوە، بە زمانێکی ئونیڤێرسێل کراوە، پێویستی بەوە نیە ڕوو لە جمهور بکات، هەرچەندە بە شکڵێکی کلاسیکی کراوە، هەرکەسێک دەیبینێت هەست بەوە دەکات کە ئەو کەسە لەگێژاوی بیرکردنەوەدایە، وەک ئەوەی بە دوای چارەسەرێکدا بگەڕێت، مرۆڤێکی لاواز نیە، هەموو گیانی ماسولکەیە بەڵام وادیارە ماسولکەکانی یارمەتیدەر نەبن لە تەنگژیەکەیدا، سودیان نەبێت لە تەنگژیەکەیدا. ئەمەش باسێکی گرنگ بە دای خۆیدا دەهێنێت.

   

پەیکەرەکەی کاکی زیائەدین، مرۆڤێکە بە سەر پێوە، جۆری وەستانی مرۆڤەکە هیچمان پێ ناڵێت، تەنها لەبەر ئەوەی کە دوو قاچی هەیەو مرۆڤە بۆیە بە پێوە وەستاوە. کاتێک هونەرمەندێک کارێکی هونەری دەکات هەموو جوڵەیەک دەبێت بدرێتە بەر پرسیار وەک چۆن کەسایەتیەک لەسەر شانۆ. هەمو جوڵاندنەوەیەک مەبەستێکی لە پشتەوەیە، بەو جۆرەی ئەو باوکە بە پێوە وەستاوە هیچ شتێک لە هەستمانا ناهروژێنێت، هیچ بیرکردنەوەیەک. گوایە کەسێکی مەحکەم و خۆ ڕاگرە و  چەمکی هەڵسانەوەی نەتەوەیەکمان بۆ باس دەکات.  

بچوکترین جولاندنەوە و باری لەشێک لە نەستی ئێمەدا مانایەک دەبەخشێت، بۆ نمونە کاتێک سەیری ئەم وێنەی خوارەوە دەکەین، ئەو مرۆڤانەی بە گرافیزم کراون بە بێ ئەوەی دەموچاویان ببینین تەنها لە باری وەستان و جۆری دانانی دست و قاچیان، بەبینینی هەر وێنەیەکیان فکرەیەک دێت بە بیرمانا، دەزانین ئەو کەسە چی دەکات، چی دەوێت، لە چ حالەتێکدایە، بەمەرجێک شکڵی زۆر سادە و  ساکاریشن :

   

پەیکەرەکەی کاک زیائەدین تەنها باوکێکمان پیشان ئەدات  دوو منداڵی مردوی بە شانەوەیە بەرامبەر بە بینەر وەستاوە و هیچی تر، ئەمەش  هیچ شتێکی گرنگمان پێ ناڵێت، هیچ داهێنانێکی تێدا نیە.

'''ئەم پەیکەرە سودی چیە ؟'''

راستە لە شوێنێک وەک کوردوستان هەروا ئاسان نیە  بتوانین کارێکی هونەری مۆدێرن و شکلێکی تەواو غەریب لە ناو شارێکدا دابنێین، بەلام خۆ تەنها بە شکلێکی کلاسیکیش دەتوانرا شتێکی جوان دەربڕین کە هەڵقولاوی فکرێکی ژیر بێت و دوبارەبونەوەی ئەو وێنانە نەبن کە لە میدیاکاندا دەیان بینین، لەبەر ئەوەی کە هونەری شێوەکاری دەتوانێت لە قالبە ڕیالیسمەکەی بچیتە دەرەوە بۆ وەدستهێنانی مانایەکی تر بۆ ڕوداوەکان ئەگەر نا ئێمە پیویستمان بە هونەرمەند نیە . باشتر وابو چەند فڕفڕۆکەیەکی گەورەی بە رەنگی پەلکە زێرینە بکردایە بەو بەرزاییەوە، یان شکڵێکی ڕنگاوڕەنگ بۆرازانندنەوەی زیاتری ئەو سروشتە،  زۆر سودی زیاتری بە خەڵکی شارەکە دەگەیاند هەتاوەکو پباوێکی دوو جار مردوو.

ئەو کارەساتانەی روو ئەدەن لەدەوروبەرماندا ئەتوانن ببنە کەرەسەی باسەکانمان، ئەمانەش لە مێژودا رویان داوە، زەقترین نمونە تابلۆکەی پیکاسۆیە بۆ شەڕی ئەهلی ئیسپانیا ساڵی  1937، کاتیک نازی و فاشیستەکان بۆمبارانی خەڵکی سڤیلی ئیسپانیا دەکەن :

   

کاتێک سەیری ئەم تابلۆیە دەکەین،  دەبینین چۆن ئازاری منداڵ و حیلەی ئەسپ و هاواری دایکان پێکەوە لەیەک ستایلدا تێکەڵ بوون، بە شکڵ و هێڵی هەندەسی ژیرانە، ئەگەر پیکاسۆ توانیویەتی بەو جۆرە گۆڕانکاری لە شکڵەکاندا بکات ئەوە بەرهەمی بزوتنەوەی کوبیستە کە یارمەتی داون شکڵەکان ئازدبن و زیاتر گوزارشت لە هەستی ئەو بکەن. لێرەدا پێویست بەوەناکات هونەرمەند چیرۆکمان بۆ بگێرێتەوە، تابلۆکە خۆی ئەدوێت، باسی ئازار و ئەشکەنجەی هەموو مرۆڤێک دەکات لەکاتی شەڕدا ، پێوسیتیشی بەوە نەبووە جلوبەرگی فلامنکۆی ئیسپانی پیشانبدات هەتاوەکو پێمان بلیت کە ئەو کارەساتە لە ئیسپانیا رویداوە، پیکاسۆ باسی ئازاری مرۆڤ دەکات، لە بەر ئەوەی کە هونەر زمانێکی ئونیڤیرسێلە. خۆ ئەگەر کاکی زیائەدین بیوستایەت باسی هەستانەوەی بۆ بکردینایە، پیویستیشی بەوە نەدەکرد کە پیاوێکمان بۆ بکات بە جلکی کوردیەوە،  ئەیتوانی باوکێکمان بۆ بکات دوو منداڵی توند بە باوەشەوە گرتووە و بە زەویدا کەوتوە و دەیەوێت هەڵسێتەوە، یان دەستی دوو منداڵی بگرتایەو بە هەنگاوێک بەرەو ئاسۆیەکی بەرز هەنگاوی بنایە، یان ئەگەر بیوستایە باسی خۆڕاگری و مەحکەمیمان بۆ بکات ئەوا دەبوا لەشی باوکەکەو دو مندالەکەی بۆ بکردینایە بە شکلێکی جێگیر وەک پیرامید .  لەبەر ئەوەی کە کاکی زئایەدین نەیتوانیوە هیچ لەم باسانە بکاتە هەوێنی کارەکەی جگە لە پیشاندانی دوو منداڵی مردو، هەربۆیەش خاڵی هەندەسی کە وەک بیرۆکەی مۆدێرنیتێ بەکاری هێناون هیچ دەورێکیان نیە لە پەیکەرەکەدا، هیچ ڕۆڵیک ناگێڕن.  کاتێک سەیری ئەو تابلۆیەی پیکاسۆ دەکەین دوای هەر هێلێک دەکەویت پەیوەندی و بەردەوامی هەیە لەگەل هێلو شکڵەکانی تر، هەمویان بەستراونەتەوە بەیەکەوە لەبەر ئەوەی لە یەک جیهاندان، لەیەک باسدان، بەڵام کاتێک دوای هێڵە هەندەسیەکانی پەیکەرەکەی زیائەدین دەکەوین، دوای هێڵی جامانەی باوکەکە دەکەوین، هەریەکەو بەلایەکدا دەڕوات، پیوەندیەک دروستناکەن، پێکەوە نەبەستراونەتەوە،  نەبونەتە یەک جیهان هەتاوەکو باسی مەحکەم و خۆڕاگری و سەهەڵدانەوەی نەتەوەیەکمان بۆ بکەن.

کاکی هونەرمەند باسی چەمکی سەرهەڵدان و خۆڕاگری بۆ نەکردوین، واتە بەدوای ئەو کەرەسانەدا نەگەڕاوە کە بتوانێت ئەو چەمکەمان پیشانبدات بە شێوەیەکی هونەری، بەڵکو باوکێکی کردوە وەستاوە بە دوو منداڵی مردو لەسەر شانیدا لە دەرئەنجامی تەقینەوەک یان ڕوداوێکی جەنگیدا و ئیتر لەویادا ئەو باوکە وەستاوە بە بێ گریان و خەمباری جگە لە جۆرێک ناڕەزایی کە بەسەرچاویەوە دیارە، ئەمش بۆ کاکی هونەرمەند جۆرێکە لە خۆراگری و سەرهەڵدانەوە و مەحکەم، وەک ئەوەی ڕوبکاتە ئێمەو پێمان بلێت : ئەگەر کۆرپەکانیشم بکوژن ئەوا کاریگەری نیە لەسەر من، لێرەدا ناجولێمەوە و بە پێوە دەوەستم، من کەسێکی خۆڕاگرم، ڕۆژێک تۆڵەی خۆم دەسێنمەوە . یان وەک ئەوەی  کەسێک بەرامبەر بە دوژمن بوەستێتو بڵێت : تۆ کۆرپەکانم دەکوژیت ؟ ئەوەتا دەمبینیت من لەجێی خۆمدا وەستاوم و نەدەگریم و نەخەمباریشم،  با دوژمن بزانێت کە کوشتنی مندالەکانم هیچ کاریگەری نابێت لەسەرم. ئەمەیە گەورەترین هەڵەی کاکی هونەرمەند، دەیەوێت بەحەماسەوە پێمان بڵێت کە ئەو باوکە هیچ باکی نیە کە مندالەکانی دەکوژرێن، ئەمەش پێشنیاری حەماسی پیاوێکی سیاسیە بۆ باوکێک، دروشمێكی سیاسی درۆزنە، نەک هەست و سۆزی باوکێک بۆ نیشتمان و بۆ کۆرپەکەی .

   

ئەم فۆتۆگرافیەی هەڵەبجە، بە خۆڕایی نیە کە بۆتە ڕەمزی کیمیا بارانی هەڵەبجە، خۆ فۆتۆگرافەرەکە چەنەدەها وێنەی تری گرتووە لە کاتی بۆمبارانەکەدا، بەلام تەنها ئەمەیان بۆتە ڕەمزێکی جوانی ئەو کارەساتە، بۆچی ؟  لەبەر ئەوەی کە گوزارشت لەخۆشەویستی باوکێک دەکات هەتا دوا هەناسەی بۆ کۆرپەکەی لەو تراژیدیەدا. ئێمە هەمیشە وەها ڕاهاتوین کە  کۆرپەمان لە باوەشی دایکانا بینیوە، لەم فۆتۆفگرافیەدا باوکێک دەبینین کۆرپەکەی بە باوەشەوەیە، هەر ئەوەشە کە سەرنجی فۆتۆگرافەکەی ڕاکێشاوە بەلای خۆیدا، باوکێکمان پیشان ئەدات کە ئازارەکانی ڕێگرنەبون لە پاراستنی کۆرپەکەی، خۆ سەلمێندراوە کاتێک مرۆڤ بە ئازارێکەوە دتلێتەوە و بەرەو مردن دەڕوات ئەوا دەستبەرداری خۆشەویسترین کەسی دەبێت، بەلام ئەو باوکە تەنانەت کۆرپەکەی لە ژێر لەشی خۆیدا نەپلیشاندۆتەوە، لە باری ڕاکشانیدا هەست بەوە دەکەین کە هەتا دواهەمین هەناسە ئاگاداری کۆرپەکەی بووە، ئەم هەستەیە کە کاریگەریکەی بێ ئەندازەی لە نەستی ئێمەدا دروست کردوە، بەجۆرێک کە هەرجارێک دەیبینین موچڕکە وەک تەزوی کارەبا بە لەشماندا دێت و دەڕوات، هەست و سۆزمان دەهروژێنێت. بەمەش دەلێن هەقیقەتی ژیان، خۆشەویستی . بەڵام ئەو باوکەی زیائەدین  باوکێکی درۆزنە، باوکێکی دەستکردی مرۆڤێکی بەحەماسە، پێشنیاری پیاوێکی سیاسیە، مرۆڤی بەحەماسیش وەک هەمو مرۆڤێکی بێ ئاگا لەژیان مرۆڤێکی بێ مەععریفەتە، ئەو باوکە دورە لە ڕاستیەوە، زیاتر لە وتار و حەماسی پیاوانی سیاسی دەچێت هەتاوەکو کاری هونەرمەندێک کە بە تەنگ ئازارەکانی مرۆڤەوە بێت، وەک ئەوەی کە دەستی بەزەیی و خۆشەویستی لەگەڵ بەرخۆدان و سەرهەڵدانەوەدا نەگونجێت.