جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:Penjam»

Jump to navigation Jump to search
٧٢ بایت سڕایەوە ،  ‏١٤:٣٧، ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣
بەبێ کورتەی دەستکاری
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[زەینەب خان – کچە کورد]]'''
'''[[بەیت لە ئەدەبی فولکلۆری کوردی دا]]'''
نووسینی: د. حسێن مکائیلی
[[پەڕگە:6632d (10).jpg|وێنۆک]]


[[پەڕگە:398454.jpg|وێنۆک]]
وەرگێڕانی: سپێدە ساڵحی
زەینەب خان کچی مەلا ڕەئووفەفەندی مەحموودەفەندی خادم سوجادە.


لە ساڵی ١٩٠٠ لە کۆیە لەدایك بووە و لە قەڵای '''[[هەولێر]]''' زۆربەی ژیانی بەسەربردووە و خێزانی کەسێکی ناوداری شاری '''[[هەولێر]]''' بووە؛ هەر لە هەولێریش لە ساڵی ١٩٦٣ کۆچی دوایی کردووە.
'''پوختە'''


خوشکی گەورە و بەخێوکەری شاعيری گەورەی گەلەکەمان "دڵدار"ە، کە ئەم لە ساڵی ١٩١٨ لەدایك بووە وخاوەنی دەقی سروودی نیشتمانیی "ئەی ڕەقیب"ە.  
لە نێو وتەزا جۆراوجۆرەکانی ئەدەبی فولکلۆری کوردیدا؛ بەیت جێگە و پێگەیەکی تایبەتی هەیە و سەرنجی زۆری ڕۆژهەڵاتناس و لێکۆڵەرەکانی بەرەو لای خۆی ڕاکێشاوە. بەیت، مەنزوومەیەکی( پەخشانە شیعر) گێڕانەوەییە بە ناوەرۆکێکی حەماسەیی و لیریکه‌وه‌ کە گێڕانەوە تێیدا لە چاوه‌ی نموونەکانی هاوشێوەی لە ئەدەبی کوردیدا زەقترە و هەروەها جیاوازیگەلێکی لە گەڵ بەرهەمەکانی دیکەی ئه‌م شێوازه‌ ئه‌ده‌بییه‌ لە ناو نەتەوەکانی دیکەدا هەیە. وەک؛ حیکایەتبێژی و سترانبێژی لە ئەدەبی فارسی، عاشقانه‌بێژی لە نێو تورکەکان، بالاد لە ئینگلیزیدا، وەیسەی دانیمارکی، ڕۆمانسی ئیسپانی و بیلنای ڕووسی. “بەیت” بەڵگەی شووناسی ڕابردوو و ئەڵقەی پێوەندی کوردەکانه‌ بە ڕابردوویانەوه‌. لە نێو توخم و چەمکەکانیدا مانایەک هەیە کە زیاتر لەوەی کە مادی بێت، مەعنەوییە و ئەگەر دروست و میتۆدیک شیکاری و لێکۆڵینەوە بکرێن بایه‌خ و به‌هاگەلێکی حاشاهەڵنەگر و نکووڵیلێنه‌کراومان ده‌خه‌نه‌ به‌رده‌ست. بەیت ڕەهەندی زۆر جۆراوجۆر و بەربڵاوی هەیە وەکوو؛ فراوانی خەزێنەی وشەی کۆن و ڕەسەن، ڕیتم و مۆسیقا، هەڵبەست و کێش، چیرۆک و گێڕانەوە، دابونەریت و ڕەهەندە مێژوویی، جوگرافی و کۆمەڵایەتییەکان و…… لێکدانه‌وه‌ی هەر یەک لەمانە پێویستی بە دانانی کات و تێچووی زۆر هه‌یە و هەر بەشێکی دەتوانێت ببێتە کتێبێکی سەربەخۆ بەڵام تا ئێستە بۆ ئه‌م جیهانه‌ بەرفراوانه‌ ئیشێک نه‌کراوە.


بنەماڵەیەکی ئەوەندە ڕۆشنبيربوونە، باوکیان لە ساڵی ١٩٠٦ زەینەبی کچی بە تەمەنی (٦) ساڵییەوە ناردووە بۆ بەغدا بۆ ئەوەی لە قوتابخانەی ڕوشدییەی کچان بخوێنێت.
کلیل وشه‌کان؛ ئه‌ده‌بی کوردی، فولکلۆر، به‌یت، ئه‌ده‌بی زاره‌کی، چه‌شنه‌کانی ئه‌ده‌بی فولکلۆر


ئەم ئافرەتە ڕۆشنبيرە چەندین زمانی زانیوە، لە سەردەمێکدا کەم پیاو هەبووە خوێندەوار و زمانزان بووبێت.
به‌ داوێنی به‌ردادا ده‌ڕۆیمه‌ خوارێ


زەینەب خان بۆتە قوتابخانەیەك بۆ دڵداری شاعير.
ده‌مڕوانی تاقێ سیپانێ وێران بوو


لە خوێندنەوەی ديوانی زەینەب خان – کچە کورد (١٩٠٠-١٩٦٣)، بۆمان دەردەکەوێت سەرچاوەی بيری دڵداری مەزن لە کوێوە هەڵقووڵاوە.
خۆ من نه‌مده‌زانی کاکۆڵی کاکه‌ سه‌یده‌وانییه‌


هەر دڵدار خۆی دەڵێت: "زرووفی ئەوساکەی عائیلەوی، مامۆستای هەرە گەورەم بووە، هەروەها سوڵتەی دایکم و خوشکی لە خۆ گەورەترم، مورشیدم بوون." دەڵێن "لە دوای هەر پياوێکی مەزن، ئافرەتێك هەیە"؛ دڵدار خێزانی پێكنەهێنابووو لە تەمەنی ٣٠ ساڵیدا جوانەمەرگ بوو؛ پێمان واییە زەینەبی "کچە کورد" وخوشکە گەورەی لە پشتی بووە.
ده‌گه‌ڵ گوڵی کوێستانێ، پشوێکه‌ بای شه‌ماڵ


زەینەب خان لە ساڵی ١٩٤٠ شيعری بۆ "سەربەخۆییی کوردستان" نووسیوە.
لێی ده‌دا به‌ یه‌کیان ده‌داته‌وه‌ گه‌ره‌


بۆ کەرکوك لە ساڵی ١٩٥٠ هەڵبەستێکی نووسیوە؛ بۆ کۆچی شێخ مەحموودی حەفيد لە ساڵی ١٩٥٦ هۆزانێکی پڕ لە سۆزی نووسیوه‌؛ بۆگەڕانەوەی  بارزانیی نەمر لە ساڵی ١٩٥٨ بە جوانترین دەقی شيعری بەخێرهاتنەوەی دەکات.


لە ساڵی ١٩٣٢"بە فيدای نيشتمان بم"ی داڕشتووە و، بێ دوودڵی دەڵێت "کورد ميللەتێکی خاوەن عيزەتە - هەقی خۆیەتی دەوڵەتی هەبێ – خەياڵیان خاوە دوژمنانی کورد – کورد هەر دەمێنێ وقەت نابڕێتەوە- ئەگەر بمانکەن بە چەند پارچەی تر – وەدەرمان بنێن بۆ ديوی مۆسکۆ-پشتيوان بە خوا وبەهێزی ميللەت - ئەم کوردستانە یەك دەگرێتەوە."
[[بەیت لە ئەدەبی فولکلۆری کوردی دا|درێژەی بابەت]]
 
 
[[زەینەب خان – کچە کورد|درێژەی بابەت]]

مێنۆی ڕێدۆزی