٢٠٬٩٧٩
دەستکاری
جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «عیسا به‌رواری»
Jump to navigation
Jump to search
بەبێ کورتەی دەستکاری
Manu (لێدوان | بەشدارییەکان) |
|||
| ھێڵی ٣٨: | ھێڵی ٣٨: | ||
هونه‌رمه‌ند له‌دوای خۆی چه‌ند كه‌ل و په‌لێكی به‌نرخی له‌ماوه‌ی ژیانی هونه‌ریدا به‌ده‌ستی هێناوه‌و له‌گه‌ڵ سێ ئامێری ساز به‌جێ دێڵێ و ده‌بێته ئه‌رشیفی هونه‌رمه‌ند و به‌هایه‌كی پیرۆز بۆ خانه‌واده‌و منداڵه‌كانی، له‌ساڵی (2014) كه داعش شاری مووسڵی داگیر كرد، هه‌ڵئه‌كوتنه سه‌ر ماڵی هونه‌رمه‌ندی كۆچكردوو عیسی به‌رواری، هه‌موو كه‌ل و په‌له به‌نرخه‌كانی هونه‌رمه‌ند ده‌به‌ن و ماڵی تاڵان و وێرانی ده‌كه‌ن. | هونه‌رمه‌ند له‌دوای خۆی چه‌ند كه‌ل و په‌لێكی به‌نرخی له‌ماوه‌ی ژیانی هونه‌ریدا به‌ده‌ستی هێناوه‌و له‌گه‌ڵ سێ ئامێری ساز به‌جێ دێڵێ و ده‌بێته ئه‌رشیفی هونه‌رمه‌ند و به‌هایه‌كی پیرۆز بۆ خانه‌واده‌و منداڵه‌كانی، له‌ساڵی (2014) كه داعش شاری مووسڵی داگیر كرد، هه‌ڵئه‌كوتنه سه‌ر ماڵی هونه‌رمه‌ندی كۆچكردوو عیسی به‌رواری، هه‌موو كه‌ل و په‌له به‌نرخه‌كانی هونه‌رمه‌ند ده‌به‌ن و ماڵی تاڵان و وێرانی ده‌كه‌ن.<ref>سەرچاوە: دلێر ڕەفیق</ref> | ||
[[پەڕگە:1614108 710024969032440 82752327 o.jpg|وێنۆک|چەپ]] | [[پەڕگە:1614108 710024969032440 82752327 o.jpg|وێنۆک|چەپ]] | ||
[[پەڕگە:66402 730984193603184 608012394 n.jpg|وێنۆک]] | [[پەڕگە:66402 730984193603184 608012394 n.jpg|وێنۆک]] | ||
[[پەڕگە:Isa65777.jpg|وێنۆک|چەپ|هونه‌رمه‌ندان عیسا به‌رواری و محه‌ممه‌د عارف جزیری و گوڵبه‌هار. لوبنان، 1973.]] | [[پەڕگە:Isa65777.jpg|وێنۆک|چەپ|هونه‌رمه‌ندان عیسا به‌رواری و محه‌ممه‌د عارف جزیری و گوڵبه‌هار. لوبنان، 1973.]] | ||
ئامادە کردنی: ''[[دلێر ڕەفیق]]'' | ئامادە کردنی: ''[[دلێر ڕەفیق]]'' | ||
ئامادەکردنی: دەحام لوقمان حوسێنی | |||
هونەر بەكارەكی پیرۆزو گەورە لەژیانی میللەتاندا چاوی لێدەكرێت. لەنێو كۆمەڵَگەی كوردیشدا بە نمونەیەكی پێشڤەچوونی فەرهەنگ و شارستانیەت دادەنرێت. ژمارەیەكی زۆر ئەدیب و هونەرمەندی سەركەوتویی تێدا هەڵكەوتووە، كە لەنێو كۆمەڵگەدا ڕێزی زۆریان لێدەگیرێت، نەخاسمە لەلایەن شەیدایان و دڵسۆزانی بواری ئەدەب و هونەر بەگشتی. | |||
دیمەنی سەرەنج ڕاكێشی گوندو چیاو هاژەی تاڤگەو ڕووبار، ئاوازی دەنگی شمشاڵ و چریكەی بوڵبوڵ، سروشتی كوردستانی ڕەنگین بەگشتی؛ بوونەتە سەرچاوەی ئیلهام و تێڕامان و داهێنان بۆ كەسانێك كە خولیای بوون بە شاعیرو ئاوازدانەرو دەنگبێژیان هەبووبێت. | |||
لەژێر كاریگەری سروشتە جوان و قەشەنگەكەی شاری ئامێدی، عیسا بەرواری وەكو دەنگبێژێك دەردەكەوێت و لەحەفتاو هەشتایەكانی سەدەی ڕابردوو، ڕۆلی خۆی لەوبوارەدا دەبینێت. | |||
'''ژیان و پێگەیشتنی''' | |||
ناوی ڕاستەقینەی (عیسا حوسێن یونس)ە. ساڵی 1933 لەگوندی گاراڤا لەدەڤەری بەرواری ژێری لەقەزای ئامێدی لەدایك بووە. هەتاوەكو پۆلی شەشی سەرەتایی خوێندووە. لەتەمەنی (10) سالیەوە لەگەڵ مامیدا بەشداری شەوچەرەو كۆڕو كۆچك و دیوەخانەكانی كردووە. هەر لەڕێگەی مامیەوە هونەرمەندان؛ سەعیدێ حەمۆ(سەعید ئاغای جەزیری) و (مەریەم خان) دەناسێت. | |||
ساڵی 1947 هونەرمەند سەعید ئاغا كەهاوڕێی مامی عیسا بەرواری بووە بەسەرەدانی دەچێتە ماڵی باوكی، مامی بەسەعید ئاغای دەلێت؛ برازاكەم خاوەنی دەنگێكی خۆشە. سەعید ئاغاش داوای گۆرانییەكی لێدەكات و دەستی لەمل دەكات و پێی دەلێت؛ تۆ سەرەكە لەئێمە دەستێنی و دەبیتە دەنگبێژ. دوای ئەوە زۆرجاران لەگەڵ سەعید ئاغاو مەریەم خان دەچێتە چایخانەی بابان و هەر شەوەی چارەگە سەعاتێك وانەی گۆرانی وەرگرتوە. بەم شێوەیە چاوی بوویەوەو ڕێگای گۆرانی گوتنی بۆ كرایەوەو بوو بەدەنگبێژ. | |||
لەنێو ئەدیبان و نووسەراندا زۆر سەرسامبووە بە (صادق بها‌والدین ئامیدی )و بە میری پەیڤی كوردی داناوە، لەنێو شاعیرانیشدا دكتۆر بەدرخان سندی. زۆر حەزی بە جوانی بەهار، لاوێتی و جوانی، گوتنی ڕاستی كردوە. ڕقی زۆریشی لەدووڕویی و درۆو گۆرانی تەقلید بووە. | |||
ساڵی 1952 دوای ئەوەی وەكو كارمەندێك لە بەڕێوبەرایەتی شوێنەواری موسڵ دادەمەزرێت. ئیتر خانەوادەكەی لەشاری موسڵ نیشتەجێدەبن، تاوەكو كۆتایی ژیانیشی لەو شارەدا دەمێنێتەوە. | |||
'''گۆرانییەكانی''' | |||
هونەرمەند لە منداڵیەوە خولیای كەیف و خۆشی و بەشداری شاهی و ئاهەنگەكانی دەكردو گوێداری دەنگبێژانی كۆچك و دیوەخانانی دەكرد، بۆئەوەی گۆرانیەكان لەبەربكات و دواتر بۆ هەڤاڵەكانی بڵێتەوە. | |||
لەساڵی 1950 دەچێتە ئێزگەی كوردی ڕادیۆی بەغدا و گۆرانی (مەدینەیێ) بەناوێكی خوازراوەوە بەناوی (عەبدولقادر بەرواری) تۆماردەكات، لەبەرئەوەی باوكی سەرەتا لەگەڵ ئەو كارەی ئەودا نەبووە. ئەم گۆرانییە دەبێتە نۆبەرەی بەرهەمەكانی. لەساڵانی حەفتاكاندا بەتەواوی خۆی بۆ كاری هونەری تەرخان دەكات و هەر لەوكاتەشدا وەكو بەرپرسی بەشی میوزیكی كوردی لەئێزگەی كوردی بەغدا دەست بەكاربووە. لەمەوە پەیوەندی تەواوی لەگەڵ هونەرمەندانی ئەو سەردەمەی ئێزگەی بەغدا پەیداكردووە. | |||
هونەرمەند بۆیەكەمجار لەگەڵ هونەرمەند محەمەد عارف جەزراوی گۆرانی دووقۆلی دەچڕێت، دوو قەوان پڕدەكاتن بۆ كۆمپانیای (بشیرفوان) لەبەغدا. دواتریش لەگەڵ هونەرمەندانی تردا؛ حەسەن جەزیری، گوڵبەهار، عەیشەشان، تەحسین تەها، نەسرین شێروان، فەوزیە محەمەد، سەبیحە محەمەد، صالحێ ئامێدی، كەماڵ ئاكرەیی، عەبدۆ ئالانی و سالم حەلەبی گۆرانی دوو قۆلی گوتووە. هەروەها پەیوەندی دۆستایەتی لەگەڵ هونەرمەندان؛ عەلی مەردان، تاهێر تۆفیق، مەحمود حەسەن كەلهوڕی، محەمەدی شێخۆ، ڕەسول گەردی، محەمەد عەزیز شاكر، خەلیل باكوزی و جگەرخوێنی شاعیردا هەبوو. | |||
هونەرمەند لەدرێژەی تەمەنی هونەری خۆیدا لە ئێزگەی كوردی نزیكەی (300) بەرهەمی پێشكەشی جیهانی هونەری كوردی كردووە. لەتەلەفیزیۆنیش نزیكەی (50) گۆرانی تۆماركردون. كە بابەتەكانی: سروشتی كوردستان، نیشتمانی، خۆشەویستی و ئەڤینداری، كۆمەڵایەتی، فۆلكلۆری و لاوكی قارەمانێتی بەشی زۆری ناوەڕۆكی گۆرانی لەخۆدەگرێت. | |||
دیارترین گۆرانییەكانی كلیپی بۆكردون بریتین لە: (زەمبیل فرۆش) كە بەهاوبەشی لەگەڵ هونەرمەند گوڵبەهار ساڵی 1983 گوتویەتی، هەڵبەست و ئاوازی فۆلكڵۆرە، غازی فەیسەل و سەباح ئیبراهیم دەرهێنانیان بۆ كردوە. گۆرانی (جیرانێ) كە هەڵبەستی خۆیەتی و تاریق فازل دەرهێنانی كلیپەكەی بۆ كردوە. گۆرانی (عەردێ مە) هەڵبەستی خۆیەتی و سەباح ئیبراهیم دەرهێنانی بۆ كردوە. | |||
لەلایەنی نیشتیمانیشەوە خاوەن هەستێكی بەرزبووەو خۆشەویستیەكی قولی بۆ خاك و سروشتی كوردستان هەبووە، لەم ڕووەوەش سێ لاوكی بەهەستێكی پڕ لەئەحساسەوە گوتووە ئەوانیش: لاوكی (وەلاتێ مە كوردستانە.. جهێ عەگیدو خۆش مێرانە)، لاوكی (كوردۆ دینۆ)، لاوكی (كوردستانە ڕەنگینە.. تێدا مێرگ و كانینە). لەلایەنی ئەڤینداریشەوە كۆمەلێك بەرهەمی هەن؛ ناودارترینیان: لاوكەكانی (ئەسمەرێ و صالحێ نوری- 1966)، (خەجۆو سیابەند) و (زەمبیل فرۆش)نوێی كردونەتەوەو بەشێوازێكی تایبەت زیندوی كردونەتەوە. هەروەها لاوكی(مازی چنێ - 1970) لاوكی (شەمسی خانێ) و ئەوانەو چەندان بەرهەمی تری، كە لەپێگەی ئەلیكترۆنی(یوتیوب)ەوە بەردەستن. | |||
هەروەها لە ئالەتە مۆسیقیەكاندا بە ژەنینی تەمبور(ساز) ناسراوە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی لەهەموو گۆرانی و لاوكەكانیدا دەبیسترێت و زۆربەی كاتیش خۆی ژەنیویەتی. | |||
'''ناوبانگیەكەی''' | |||
بەشێكی زۆری ناوبانگی هونەرمەند دەگەڕێتەوە بۆ ئەوبەشدارییە گەورەیەی، كە لەسالانی حەفتاكاندا لەئاهەنگ و ڤیستیفالە هونەریەكانی دەرەوەی وڵاتدا بینیویەتی. لەساڵی 1973 لەگەڵ هونەرمەندان محەمەد عارف جەزیری و گوڵبەهار بۆ ڤیستیفالی بەیروت دەچن، گۆرانی بۆ ڕادیۆو تەلەفیزیۆنی لوبنان تۆماردەكەن، ئاهەنگێكی هونەری گەورەشیان لە (سینەما ڕۆلێت) لەو وڵاتە تۆماركرد. هەروەها لەساڵی 1977 بە هەڵكەوتنی جەژنی نەورۆز لەگەڵ هونەرمەند گوڵبەهار دەچێتە ولاتی بەریتانیا و بەجلی كوردی و تەمبورەكەیەوە بەشداری ڤیستیفالێكی لەندەنی كردووە. لە ساڵی 1978یشدا لەگەڵ تیپی (التراپ العراقی) بەسەرۆكایەتی هونەرمەند و ئەدیبی گەورەی عێراقی "منیر بشیر" (موسڵ1930- 1997) دەچێتە هەردوو وڵاتی فەڕەنساو نەمسا. ساڵی 1979 دەچێتە یۆنان و لەسەر داوای كۆمپانیایەكی هونەری لەشاری ئەسینا (6) كاسێتی گۆرانی پڕدەكات. یەكەمین هونەرمەندی كوردە دەچێتە ئێزگەی (مونت كارلۆ) و گۆرانی دەڵێت. هەروەها وڵاتانی ئەلمانیا، بوڵگاریا، هەنگاریا، ڕۆمانیا، ئیسپانیا و توركیای سەردانكردوەو ئەزمونی هونەری ئەو وڵاتانەی بینیوە. لەهەمویان بەناوبانگتر ئەو ئاهەنگەیەبوو كە لەشاری نیس لەوڵاتی فەڕەنسا ئەنجامی دا، ژمارەیەكی یەكجار زۆر لەجەماوەر هەوادارانی ئامادەی ئاهەنگەكە بوون و لەلایەن بەڕێوەبەری هونەری شاری نیس خەڵاتكراو مەدالیایەكی زێڕو كاسەیەكی پێدرا. | |||
بەهۆی ئەو بەشدارییە گەورەیەی لەئاهەنگ و كۆنسێرت و ڤیستیفالەكانی دەرەوەی ولاتدا هەیبووە، لەلایەن ئەدیبان و نووسەرانی بواری هونەری گۆرانی كوردی نازناوی "باڵیۆزی گۆرانی كوردی" پێدراوە. | |||
لەچاوپێكەوتنێكی ڕۆژنامەوانیدا بیرەوەرییەكی خۆییمان بۆدەگێڕێتەوە؛ كە بەشداربووە لەئاهەنگێكی هونەری گەورە لەفەڕەنسادا، كاتێك چووەتە سەر مەنەسەو دەستی هاویشتووە بۆ تەمبورەكەی تاوەكو گۆرانی بڵێت، تێلەكانی تەمبورەكەی كەوتۆتە خوارەوەو هەستی بەتەریقبوونەوەیەكی زۆر كردوە لەبەرچاوی نزیكەی (6) هەزار كەس، كە بۆ بەشداری ئاهەنگەكە كۆببونەوە. ئەگەرچی هەر لەوكاتی پاش ماوەیەك لەچاوەڕوانی جەماوەرەكەی تەمبورەكەی چاك كردۆتەوەو ئاهەنگەكە بەردەوامبووە. | |||
لەسەر ئاستی عێراقیش جگە لەو گۆرانیانەی تۆماریكردون لە ڕادیۆو تەلەفیزیۆن، هەروەها ساڵی 1983 كۆنسێرتێكی هونەری گەورە لەشاری بەغدا سازدەكات. ساڵی 1985یش لەڤێستیفالێكی فۆلكلۆری و مۆسیقی بەناوی (مهرجان بابل الدولی) بەشداردەبیت، كە ڤێستیفالێكی ساڵانەبوو لەناوەڕاستی عیرَاق لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیرییەوە بەڕێوەدەچوو. | |||
'''تێروانینی بۆ هونەری دەنگبێژی كوردی''' | |||
هونەرمەند عیسا بەرواری زۆرترین گۆرانی فۆلكلۆری و لاوكی قارەمانی گوتووە . پێی وابووە گۆرانی كوردی هێشتاكە لەقۆناغی كلاسیكدایەو پێویستی بە گۆرانیبێژی گەنج و لێهاتوە بتوانێتن دەست بهاوێتە ئاوازی بیانی بۆ خزمەتی پێشخستنی ئاوازو گۆرانی كوردی. ئەمە لەكاتێكدابووە كە خۆشی نەیتوانیوە ئەو قۆناغە تێپەڕێنێت. | |||
دۆستێكی زۆر نزیكی محەمەد عارف جەزراوی بووەو بەقوتابخانەیەكی گۆرانی كلاسیكی كوردی و سەرۆكی ئەم ڕەوتە پارێزگارەی دەبینی، زۆریش سەرسام بووە بەكارە هونەرییەكانی ئەو. | |||
كۆچی دوایی | |||
هونەرمەند عیسا بەرواری تاوەكو ساڵی 1990 لەئێزگەی كوردی بەغدا كاری كرد، كۆمەلێك بەرهەمی خۆی لەوێ تۆماركردوە. لەساڵی 2000دا بۆ حەجی ماڵی خوا دەچێت و دوای گەڕانەوەشی چیتر گۆرانی ناڵێت و تۆمارگەكەشی لەشاری موسل دادەخات. دوو خێزان و (11) منداڵی هەبوون، كە دوو كوڕو نۆ كچ بوون. لەڕۆژی 19/7/ 2002 لەموسل كۆچی دوایی كرد و هەرلەوێ بەخاك دەسپێردرێت.<ref>سەرچاوە:دەحام لوقمان حوسێنی</ref> | |||
'''سەرچاوەی زانیارییەكان''' | |||
- احصان صدیق ئامێدی، ڕەنگین ل دیوانا هونەرمەندێ دەنگ زەلال عیسا برواری، گۆڤاری (ڕەنگین)، ژمارە (9)، تەمموزی 1988. | |||
- Zeyneb yaş, Şakarên Muzika Kuedi, çildê 2, (1931- 2013), Bajarê Mezin ya Amedê, 2015. See less | |||
[[پۆل: کەسایەتی]] [[پۆل:زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست]] [[پۆل:رەگەزی کەس: نێر]] | [[پۆل: کەسایەتی]] [[پۆل:زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست]] [[پۆل:رەگەزی کەس: نێر]] | ||
[[پۆل:نەتەوە: کورد]] [[پۆل:وڵات - هەرێم: باشووری کوردستان]] | [[پۆل:نەتەوە: کورد]] [[پۆل:وڵات - هەرێم: باشووری کوردستان]] | ||