جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «چەند ڕاستییەکی شێوێنراو لە بارەی دامەزراندنی لیوای زەنگابادەوە لە ساڵی ١٨٥٣»

ڕاستییەکی تریش ئەوەیە، کە زمانی تورکی زمانی فەرمی دەزگاکانی دەوڵەت بووە. فارسیش زمانی دەوڵەتی دراوسێ و نەیار بوو و بە هۆی پەیوەندی بازرگانی و ئەمنی ئەم دەڤەرە و وڵاتی ئێران نەدەکرا پشتگوێ بخرێت. هەرچی زمانی عەرەبیشە، هەم زمانی ئەو ئاینە بوو کە دەوڵەتی عوسمانی خۆی کردبووە خاوەنی و هەم هەموو جیهانی عەرەبیش لە ژێر دەستیدا بوو. سەرباری ئەوەش لە خوار ئەم دەڤەرانەوە ناوچە عەرەبییەکانی سەر بە ویلایەتی بەغدا دەستیان پێدەکرد، بۆیە باسکردنی زمانی عەرەبیش کارێکی ئاسیی بوو. ئەوەی پەیوەندی بە زمانی کوردیەوە هەیە، ئەوا هەم خەڵکەکە هەموویان دەیانزانی و هەم تا ئەو دەمە و زۆر دواتریش زمانێک نەبوو لە هێچ دەزگایەکی دەوڵەتێدا بەکار بهێنرێت. دەقی نووسراویش بە کوردی تا کۆتایی سەدەی نۆزدەهەم دەگمەن بووە. هەرچی مەلا و خوێنەوارێکی کوردیش هەبووبێت، ئەوا عەرەبی و فارسی و تا ئەندازەیەک تورکیشی زانیوە و هێستا نەبووبوە نەریت کە بە کوردی بنووسن و بخوێنن، بۆیە باسنەکردنی زمانی کوردی نابێت کەسێکی توێژەر و ئاگادار بەو ئاراستە نادروستەدا ببات.