جەژنی قەوڵتاس یان سێ شەوەی یاران؛ جەژنی یارسانەکان
جەژنی قەوڵتاس بۆنەیەکی تایبەتە بە کاکەییەکان و یارسانەکان ساڵانە لە وەرزی زستاندا ئەو جەژنە ئەنجام دەدەن کە بۆ زۆری خەڵک نەناسراوە.
ئەمڕۆ ڕۆژی جەژنی قەوڵتاسی کاکەییەکان بوو، کە لە دوای سێ ڕۆژ ڕۆژووگرتن دێت، لە چواردەیەمی چلەی گەورەی زستان تاوەکو ١٧یەمی زستان، لە شەوی سێیەم دەبێتە جەژنیان و لە ڕۆژی جەژندا، کە ئەمڕۆ دەکات، یاران لە جەمخانەکان سەردانی یەکدی دەکەن و جەژنە پیرۆزە لە یەک دەکەن.
بەگوێرەی سەرچاوەکانی ئاینی کاکەیی ناوی “قەوڵتاس” لە واتاکەیەوە وەرگیراوە کە پەیامی ئاسمانییە، یارانی قەوڵتاس ٧کەس بوون، ئەو حەوتەوانەیەی کە (سوڵتان سەهاک) داڕێژەرەوەی ئاینی یارسان، بۆ کاروباری کۆمەڵایەتیی هەڵیبژاردبوون.
ئەو ٧ کەسە دەکەونە ڕێ بۆ خزمەتی سوڵتان سەهاک لە هەورامانی دیوی رۆژهەڵاتی کوردستان، بەهۆی ماندوویەتیی رێگەوە لە نزیک کێوی شاهۆ لە شاری پاوەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ئەشکەوتێکدا دەحەسێنەوە و تووشی لەخۆباییبوون دەبن و دەڵین “ئەگەر سوڵتان سەهاک حەقە با خۆی بێتە پێشوازیمان”.
ئەمەش دەبێتە هۆی توڕەبوونی سوڵتان سەهاک و “مستەفا داودان” دەنێرێتە پێشوازییان و بە فەرمانی سوڵتان هەورێک لە ئاسمان دروستدەکات و سێ شەو بەسەریاندا بەفر دەبارێنێت و دەبن بە ژێر بەفرەوە.
کاکەییەکان لە پێش ئەنجامدانی جەژنی قەوڵتاس سێ ڕۆژ بە ڕۆژوو دەبن، لە چواردەیەمی چلەی گەورەی زستان تاوەکو حەڤدەیەمی زستان، لە شەوی سێیەم دەبێتە جەژنیان و ڕێوڕەسمی جەژن دەگێڕن.
رێوڕەسمەکانی جەژنی قەوڵتاس لە پێنج رۆژی یەک لەدوای یەک بەڕێوەدەچن.
لە رۆژی جەژن کە رۆژێک دوای سێ رۆژی بەڕۆژووبوونەکەیە، یاران لە جەمخانەکان سەردانی یەکدی دەکەن و جەژنە پیرۆزە لە یەک دەکەن.
یارسان یان کاکەیی، دینێکی تایبەتن کە ھەڵگری بیروباوەڕ و فەلسەفەیەکی دێرینی کوردەواریین، مەڵبەندی سەرەتای ئەم ئایینە لە لوڕستان و ناوچەی گۆران و هەورامانی لهۆن بووە، لە گەلێک شوێنی کوردستاندا بڵاون، بە تایبەت لە هەرێمی کرماشان و لوڕستان و ھەڵەبجە و گوندی ھاوار و گەرمیان و گەرمەسێر و کەرکووک و دەشتی نەینەوا.
بە بۆچوونی ھەندێک لە مێژووناسان، ناوی یارسان کورتکراوەی «یارسولتان» ە و مەبەست لێی سوڵتان سەھاکە، یاخود یارسان بە واتای شوێنی یار یان موریدانی ئەھلی حەق یان یاری سان دێت، واتە شوێنکەوتە و یاوەری پاشا و خواوەند، بە کاکەییش ناو دەبرێن،
بوونی ئاینی یارسان دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی میترایییەکان (٤٠٠٠–٥٠٠۰ھەزار ساڵ لەمەوبەر) و تا ئێستاش تایبەتمەندییە میتراییەکانی خۆی بە وەفادارییەوە پاراستووە.
یارسانەکان سێ جەژنیان هەیە، ئەوانیش( جەژنی سوڵتان سەهاک، جەژنی قەوڵتاس(قووتاس) و جەژنی نەورۆز.[١]
..
جەژنی قەوڵتاس یان سێ شەوەی یاران؛ جەژنی یارسانەکان
یارسان بە ئەھلی حەق یان کاکەیی دەگوترێت، گرووپێکی تایبەتن کە ھەڵگری بیروباوەڕی ئایینی جیاوازن، لە گەلێک شوێنی کوردستاندا بڵاون، بەتایبەت لە کرماشان و گەرمیان. ئەمانە ھەموو بە بنەچە و بە ھۆز و زمان و بیروباوەڕی ئایینی دەگەنەوە یەکتر. شوێنەکانی نیشتەجێبوونی ئەھلی حەق (یارسان) لە کوردستاندا، لە کۆنەوە تا ئەم سەردەمە ھەندێک گۆڕانکاری بە خۆوە بینیوە.
بە بۆچوونی ھەندێک لە مێژووناسان، ناوی یارسان کورتکراوەی «یارسوڵتان»و مەبەست لێی سوڵتان سوھاکە. ھەرچەند بوونی ئایینی یارسان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی میتراییەکان (4 بۆ 5 ھەزار ساڵ لەمەوبەر) بەڵام سوڵتان سوھاک بە داڕێژەرەوەی ئایینەکە دادەنرێت کە رێبەرێکی دیاری ئەم بیروباوەڕەیە لە کوردستاندا. یاخود یارستان بە واتای شوێنی یار یا موریدانی ئەھلی حەق. کۆنترین ناودارانی یارسان بابا تاھیری ھەمەدانیە کە لای یارسانەکان پیرۆزە و ھەندێک لە نووسراەوەکانی لە سەرەنجام بەدی دەکرێت کە نووسراوی ھەرە پیرۆزی یارسانە.
ئایینی یارسان بە چەند گەڕێکی (دەوران) دا رۆیشتووە، بەپێی سەرئەنجام (نووسراوی پیرۆزی یارسانەکان) پەیڕەوانی ئایینەکە ماوەی ھەر گەڕێک بە 300 ساڵ دەخەمڵێنن. ھەتاوەکو سەردەمی سوڵتان سوھاک ئایینی یارسان ھەشت گڕێ بەخۆوە بینێوە، کەواتا تەمەنی ئەم ئایینە بە لانیکەمەوە بۆ 2400 ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە.
کورتەیەک لەسەر جەژنی قەوڵتاس یان سێ شەوەی یاران
یارانی قەوڵتاس 7 کەس بوون، ئەو حەوتەوانەیەی کە سوڵتانی یارسانەکان (سوڵتان سوهاک) بۆ کاروباری کۆمەڵایەتیی هەڵیبژاردبوون کە بریتی بوون لە قولی، شابدین، شاکە، شا نەزەر، عیسا، شاموراد و پیرە دلاوەر. رۆژێک ئەو 7 کەسە لە ئازەربایجانی ئێرانەوە رێگەی چوون بۆلای سوڵتان لە هەورامان (رۆژهەڵاتی کوردستان) دەگرنەبەر تاوەکو لە "پەردیوەر" بچنە خزمەتی سوڵتان. بەڵام ماندوویەتیی رێگە لە نزیک کێوی شاهۆ لە شاری پاوەی ئێستا، وایان لێدەکات کە تووشی لەخۆباییبوون بن و دەڵین ئەگەر سوڵتان سوهاک حەقە با خۆی بێتە پێشوازیمان.
یارسانەکان باوەڕیان وایە سوڵتان سوهاک حەقە و ئاگاداری هەموو قسە و گوفتار و کردارێکیانە. بۆیە لێیان تووڕە دەبێت و مستەفا داودان دەنێرێتە پێشوازییان. مستەفا داودان لە ئایینی یارسان هەمان ئیزرائیلە. بۆیە مستەفا بە فەرمانی سوڵتان هەورێک لە ئاسمان دروستدەکات و سێ شەو بەسەریاندا بەفر دەبارێنێت و دەبن بە ژێر بەفرەوە. ئەو گەشتەی یاران لەکاتی چلەی گەورە روویداوە.
کاتی بەڕۆژووبوونی قوڵتاسی لە چواردەیەمی چلەی گەورەی زستان تاوەکو حەڤدەیەمی زستانە. ئەو یارسانانەی کە سێ رۆژی یارانی قەوڵتاس بەڕۆژوو دەبن، بڕوایان وایە لەوکاتەوە بە ئەمری سوڵتان سوهاک و بە شوکرانەی رزگاربوونی یاران، بەڕۆژووبوون لە سێ رۆژی رۆژووی قەوڵتاس بەسەریاندا واجب کراوە و لە شەوی سێیەم دەبێتە جەژنیان و رێوڕەسمی جەژن دەگێڕن.
رێوڕەسمەکانی جەژنی قەوڵتاس لە پێنج رۆژی یەک لەدوای یەک بەڕێوەدەچن، بەڵام رێوڕەسمەکان هەمان رێوڕەسمە هەمیشەییەکانی یارسانەکانە. خواردنەکان برنج و کەڵەشێرن بە رۆنی حەیوانی لە هەر شەوێکدا. نانی پیرۆزی "گردە"، قوربانیکردنی مەڕ، نانی تیری و شوکرانە کە بریتین لە هەنار و شەکر و نەبات دەبرێنە خزمەتی جەم و لە رێوڕەسمی جەم و لە جەمخانە پیرۆز دەکرێن.
لە رۆژی جەژن کە رۆژێک دوای سێ رۆژی بەڕۆژووبوونەکەیە، یاران لە جەمخانەکان سەردانی یەکدی دەکەن و جەژنە پیرۆزە لە یەک دەکەن.[٢]