وشەی ژن لەناو مەسڵەتەیل فەیلی

فاتیمە سەڵاح ئەرکەوازی

هەر شیوەزاریگ لە زوان کوردی خاوەن بڕیگ بەرهەم ئەدەبی تایبەت وە خوەیە، هەر لە شیعر و داستان و چیرۆک و مەتەڵ و ئەفسانە بگرێ تا قسەی نەستەق و پەنەیل پیشینە، و شیوەزار فەیلییش وە مدوو ئەوەگ یەکیگ لە شیوەزارە کویەنەیل زوان کوردیە، ک میژووەگەی ئەرا سەردەمان شارستانیەت "مادەیل" چوود، خاوەن شمارەیگ فرە لە بەرهەمەیل فلکلۆری و دێرینەیل، ک وە شیوەی زارەو زار (پشتاو پشت لەبان زوانی یەکتر) ئەرامان وە میراتی مەنییە.

هەر یەک لە ئیمە لەماوەی تەمەنمان چەندین پەن یا مەسڵەت ژنەفتیمنە و یای گردیمنە، هەڵبەت بنچگ ئێ قسەیل شیرین و رەنگین و پڕ مانا ئەرا ئازمان ئەو ژن و پیایەیل دونیا دیدە و زوان زانەیلە گلەوخوەێد، ک ئەرامان دروسی کردنە و وە پشتاو پشت رەسیەسەو پیمان.

لەناو پەنەیل فەیلی مژارەیل فرەیگ بوینەسە باوەت پەنەیل، باوجی ژن پلە وپایەی باڵایگ دیرێد و گرنگی تایبەتیگ وەپی دریەێد وە جویریگ ک وە گیسی قەسەم خوەن، ک ئێ قەسەم خواردنەیلە فەیلی زوانەیل ناوبانگ دەرکردیە لەناو میلەتەیل تریش، و فرە جار وە نموونەی بەرزبوین پلە و پایەی ژن لەناوەین فەیلیەل باس لەلی کریەێد، هاتێ ژن ئافرەندەی کەلتور و داڵگ زوان بوود لەوەر ئەوەس توەنستیە تەنانەت باڵا دەس بوود لەناو پەنە پیشینەیل.

ناو ژن لەناو پەنەیل وە شیوەیلیگ جیاواز هاوریایە جویر: خانم، کەیوانوو، وەوی، دویەت، خوەشک.... تا رەسێدە دویایی، لەهەمان وەخت دریانەسە پاڵ کار و کردەویل جیاوازیگ و هەزار مەسڵەت شیرین و پڕ مانا دروس کردنە.

لەیرا چەن نمونەیگ کەمیگ خەێمنە روی جویر: ( خان لە خانمە) یەکیگە لەو پەنەیل شیوازار فەیلی ئویشیەێد وە کەسیگ خاس و مەرد بوود وەمانای ئەوەس کە داڵگی خاس پەروەردەی کردیە یەیشە جویر خانە، (وەوی لەی جا نەڕەسی دادی وە خودا رەسی) وە مانای ئەوە تێد کە هیمانێ وەوی نەڕەسیە دادکردنی دەرچی ئویشیەێد وە کەسیگ ک ناڕازی بوود و هەمیشە کەسیگە دەم وە گلەییە، (ئاگر خاسە دەم و دوی برا خاسە نە جویر شوی) یەیشە وەفاداری ژن دەرخەێد ئەرا شویەگەی ک هەڵبەت فرەیگ ئاگا دیرن لە چیرووک و چوینیەتی دروسبوین ئێ مەسڵەتە.

مەسڵەتیگ هەیە ک ئویشێد: (ئەگەر بویمە وەوی زانم چوی سەر بوەسمەو)، وەڕاسی یەیش نشانەیگە ئەرا ئەوە ک وەوی شوین گرنگیگ دیرێد، چوینکە لە وەختیگ کابرا ئی مەسڵەتە وەکار تیەرێد هەناێ خوازێد دەسی بڕەسێدە چشت گرنگیگ، و هەر مەوقەی رەسیە ئەو چشتە، زانێد چوین شوین خوەی قایم بکەێد، و پڕ تەختەی خوەی بکەێد.

جی شانازیە ئەرامان خاوەن زوانیگ دەوڵەمەنیمن، وە جویریگ ک هویچ مژاریگ نییە دەس ئەرای بوەیمن گەنجینەی زوانمان بیبەش بوود لەلی، لەلایگیش خانمەیل فەیلی بەش وە خوەیان شیرەژن و گورج بوینە توەنستنە شوین خوەیان بکەنەو لەناو (ئەدەب زارەکی)* پەندەیل پیشینەی جیاواز وە دەوروگەرد خوەیان گردەو بکەن.

‌‌‌‌‌‌* (وە ئەو ئەدەبیتە ئوشیەێد وەبان زوان گڕ خوەێد پشتاو پشت لەزوانی باوان ئەرا مناڵ چوود)