نۆڤڵێتی (بەسەرهاتی خێزانێكی) مارف ناسراو

كەمال نوری مەعروف

بەرلەوەی باسی رووداوەكانی گوندی كانی بكەم لە ناوچەی پێنجوێن، دەمەوێت بڵێم: ئەم نۆڤڵێتە دوای (13) ساڵ لە نووسینی گەیشتووەتە دەستم و ئەم چەند لاپەڕەیەم لەسەر نووسیووە.

نووسەرەكەی مارف ناسراو، یەكێكە لە خاوەن قەڵەمە دیار و بە بڕشتەكانی ئەدەب و رۆشنبیری كوردی كە خاوەنی چەندین بەرهەمە لە بوارەكانی شیعر و چیرۆك و بابەتی كۆمەڵایەتی و رۆژنامەنووسی و لە ئەمڕۆدا بەهۆی خانەنشینی و چاوكزییەوە هەرلە ماڵەوە ژیان بەسەردەبات.

ئەوەتا لەم بەرهەمەیدا، لە دووتوێی (146)لاپەڕەی قەوارە مامناوەندیدا، رووداوەكانی بەناونیشانی (كانی) دەیگێڕێتەوە، نۆڤڵێتەكەش بە هێمای (هیوا) داڕشتووە كە بە شێوەیەكی ئەدەبی لە دەمی دایكییەوە باسەكانی وەرگرتووە بە ئێمەی ئاشنا دەكات. نۆڤڵێتەكە بابەتی رۆژگارێكن باوكی بە هێمای (بارام) لە چلەكانی سەدەی رابردوو لە گوندی ناوبراو پۆلیسی سوارە بووە.

ئەوەش دیارە بەپێی گێڕانەوەی ناو نۆڤڵێتەكە، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكەی خەڵكی ئەو گوزەرە وا دەردەكەوێت هاوسۆزی یەكتری بوون، لە خۆشی و ناخۆشیدا دەستی یارمەتییان بۆ یەكتری درێژكردووە. لایەكی تری پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكەی ئەو گوندە كە ژیانی خەڵكەكەی لەسەر ئاژەڵداری و كەمێكیش كشتوكاڵ بووە، پارێزگاریكردن لێی بەهۆی ئەوەی لە سنووردا بووە، پەیوەست بووە بەو چەند پۆلیسانە و پاشچاوەشەكەی.

بەسەرهاتەكانی ناو نۆڤڵێتەكە:

سەرەتا (هیوا) دەستپێكی رووداوەكان بەو جۆرە پێناسە دەكات: (لە گەرمەی شەڕی جیهانی دووەمدا ساڵی 1942، كە قاتوقڕیی و گرانی بوو، بەتایبەت لە بواری هاتوچۆی شار و شارۆچكەكانی ئەو دەڤەرە، خەڵكی شارۆچكەی پێنجوێن و دەوروبەری، پاسە تەختەكەی (مینە) هۆكاری گواستنەوەیان بووە لە شارەوە بۆ پێنجوێن و بە پێچەوانەوە، تاوەكو هامشۆی پێ بكەن). ئەمە دیمەنێكە بۆ ئەو رۆژگارەكە چۆن و بە چی شێوەیەك خەڵكەكەی بۆ شار هاتوچۆیان كردووە بۆ دیدەنی و كەسوكاریان و كڕینی پێداویستییەكانیان، كە ناڕەحەتی زۆریان دیوە لەم هەوڵەیاندا. ئەوەش بەپێی گێڕانەوەكە ئەوە دیارە خەڵكی ناوچەكە نەدارا بوون و هاتوچۆیان لەناو سنوورەكەیاندا زیاتر بە وڵاخ بووە. هەروەكو نۆڤڵێتەكە دەڵێت: ئەوانەی بۆ چوونە شاریان بووە لە یەكێك لە رۆژەكانی سەرەتای رووداوەكەدا، (بارام) یان دیوە، هەردوو دەستی بە كەلەپچەوە بووە، لە نێوان دوو پۆلیسدا، وەكو ئەوانی تر لە چاوەڕوانیدا بووە.. ئەمە سەرەتایەكە بۆ چوونە ناو باسەكە و رووداوەكانی ناو نۆڤڵێتەكە كە بارام بۆچی گیراوە و لەبەرچی بووە؟ نووسەر لەبەردەم دەرد و خەفەتی ئەو رۆژگارە و دوای ساڵانێكی زۆر لە بەسەرهاتەكان، بەو شێوەیە دەیگێڕێتەوە، بەڵام نابێت ئەوەش لە یادبكەین، كە سەرەتاكەی بۆ چلەكانی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە. (هیوا)ش كۆرپەیەك بووە ساڵی 1943 هاتۆتە دنیا و لە ئامێزی دایكیدا (فاتمە) گەورە بووە. لێرەوە باسەكە دەبەینەوە بۆ ژیانی خێزانەكەی بارامی مێردی فاتمەی گوندی (كانی) و ژیانی ئاساییان. (بارام) بە پێی باسی ناو نۆڤڵێتەكە، لەناو پۆلیسەكاندا خۆشەویست بووە، بەتایبەتی لای باشچاوەش، چونكە تفەنگچییەكی نیشانشكێن بووە، كەس نەیتوانیوە لەبەرامبەریدا بوەستێت. رۆژ و مانگ و ساڵ دەڕوا و تێكەڵاوی لە نێوان خێزانی هەردوولا، بارام و باشچاوەش دروست دەبێت، هەر ئەوەش دەبێتە هۆكاری سەرهەڵدانی ململانێ لە نێوان (ریحان)ی كچی باشچاوش و (لیمۆ)ی كچی بارامی پۆلیس كە هەر یەكێكیان خۆی لەوی تر بە جوانتر زانیوە. لەم بگرە و بەردەیەدا كچی باشچاوش زیاتر غیرەی لە (لیمۆ) كردووە چونكە لەو جوانتر بوو، بۆیە دژی وەستاوەتەوە و بەدوای فرسەتێكدا گەڕاوە بیخاتە داوەوە كە توانیویەتی لە سەر كانی ناو گوندەكە بەیارمەتی دوان لە كچەكانی تری ناسیاوی بەناوی (خونچە) و (پیرۆز) لە بەیانییەكی زوودا، لەناو كانییەكەدا لەناوی بەرێت.

بووكێ بەردەكەوێت

ئەمە سەرەتای باسەكەیە و لێرەوە بەسەرهاتی بنەماڵەی بارام، واتە (هیوا) دەستپێدەكات، كارەساتەكانیش هەر بە مردنی (لیمۆ) كۆتایی نایەت، بەپێی گێڕانەوەكە مردنی (نەسرین)ی خوشكی دووهەمی (لیمۆ)ش لە ئەنجامی ئەو بەسەرهاتەدا بەدوایدا دێت. ئەم تاوانەیان ئەم غەدرە كە لە خێزانی بارام دەكرێ، چنینەكەشی لە ماڵی باشچاوشە و ریحانی كچی دەیگێڕێت. ئەمە لای بارام تاوانێكە لێخۆشبوونی نییە، ئەوەتا لە شووكردنی ریحان بە برازایەكی خان لە گەرمەی ئاهەنگگێڕان و سەما و هەڵپەڕكێدان (بارام)ی باوك تۆڵەی هەردوو كچە غەدرلێكراوەكەی دەكاتەوە و سەرەتا دەیەوێت باشچاوەش بكوژێت لە رۆژی گواستنەوەی كچەكەیدا بەڵام قەدەر وا رێدەكەوێت، بووكێ بەردەكەوێت. لێرەوە دیمەنی گرتنەكەی بارام جارێكی تر دێتەوەڕوو، ئەوەتا دوای خۆبەدەستەوەدانی بە دوو پۆلیس لە پاسەكەی مینەدایە و كەلەپچەی لە دەستدایە و دەیبەن بۆ سلێمانی بۆ دادگاییكردنی چونكە تاوانبارە بە كوشتن، هەرچەندیش بارام لەپێناوی دوو كچەكەیدا تۆڵەی سەندووەتەوە. ئەوەی لە نۆڤڵێتەكەدا ئاشكرایە، باسی ئەوە دەكات كە بارام بە (20) ساڵ لەلایەن دادوەر حوكمی بەندكردنی بەسەردا داوە و دەست و قاچیشی بە زنجیر بەستراوەتەوە و رەوانەی باشووری عیراق كراوە. بەوەش ژیانی خێزانەكەی تێكدەچێ و (فاتیمە) داوا لە براكەی دەكات لە سلێمانی ژوورێكی بۆ بەكرێ بگرێ، بۆ ئەوەی لەگەڵ دوو كوڕە منداڵەكەیدا، بە ژیانی كولەمەرگی ژیان بەسەربەرێ. لێرەوە رۆڵی (فاتیمە) دەستپێدەكات بۆ خزمەتكردنی منداڵەكانی و رازیبوونی بە جلشۆری ماڵان و نانكردن بۆیان تاوەكو منداڵەكانی برسی نەبن، كە (هیوا) لەوی تر منداڵتر بووە. رۆژگار دەڕوا و ژیانی ئەو خێزانەش بە كولەمەرگی لە ژوورێكدا دەگوزەرێت كە لە گەوڕی ئاژەڵ چووە.

درێغی ناكەن

(فاتیمە) بەپێی باسی ناو نۆڤڵێتەكە (ماڵی) (ساڵح ئەفەندی) دێ بە خەیاڵیدا، بۆ ئەوەی بەهۆیانەوە نانێك بۆ منداڵەكانی بە ئیشكردن پەیدابكات، تاوەكو برسیان نەبێت، بۆیە سەردانیان دەكات. لێرەدا پێویستە ئەوە بڵێین، ئەو ماڵە خاوەنەكەی (مامۆستا ساڵح قەفتانی) (مێژوونووس)ە و لەوێ دەكەوێتە خزمەتكردنیان، بەهۆی ئەوەی لەوەوبەریش ناسیاویان بووە، ئەوانیش خاوەن بەزەیی دەبن و یارمەتی دەدەن لە خزمەتكردنی (فاتیمە) درێغی ناكەن. ژیانی ئەم خێزانە كە (فاتیمە)ی دایك بەڕێوەیدەبات لەناو كولەمەرگی و داماویدا بەردەوامی دەبێ و بە جلشۆری و نانكردن و پاكردنەوەی ماڵی ساڵح ئەفەندی رۆژ و مانگ بەسەردەبات و گرێیان دەدات هەتاكو (هیوا) دێتە سەر گەورەبوون و دایكی مامەڵەی ناونووسینی لە قوتابخانەی مەڵكەندی 1950 بۆ دەكات و دەبێتە قوتابییەكی نموونەیی سەركەوتوو لە وانەكانیدا، بەڵام (سوارە) خزمەتی دایكی ناكات و لە ژیانی خێزانەكە دووردەكەوێتەوە، هەرچەندە شاگرد بەقاڵیشە و رۆژانەی خۆی هەیە، بەڵام بۆ خۆی خەرجی دەكات و سوود بەوان ناگەیەنێت. هەر لەو سەروبەندەشدا، (بارام) بە رۆشتنی چەند ساڵێك بەسەر حوكمەكەیدا و گواستنەوەی بۆ سلێمانی بە یارمەتی پیاوچاكان، ماوەی گرتنەكەی تەواو دەكات و لە بەندیخانە رزگاری دەبێت. بەڵام جارێكی تر لەبەر ئەوەی چارەنووس بەپێی كورتە رۆمانەكە وا هاتووە، (فاتمە) دەكەوێتە ناو ئاوی لافاوەكەی 1957ی سلێمانی لە ژوورەكەیدا و كۆتایی بە ژیانی دێنێت. نامەوێ لەوە زیاتر لەسەر رووداوەكانی ناو نۆڤڵێتەكە بدوێم، چونكە پاشماوەكەی هێما ئامێز نییە و رووداوەكانی بەرەو ئەوە دەچێت كە هیوا لە قۆناغێكی خوێندنیدا واز لە قوتابخانە دەهێنێ، لە هەوڵی دۆزینەوەی كارێكدا دەبێ، كە دواتر لە دەزگای رۆشنبیری دادەمەزرێ و دەبێتە ئەو نووسەرەی دەبێتە خاوەنی چەند كتێبێك بۆ دەوڵەمەندكردنی كتێبخانەی كوردی. باوكیشی لە كونجێكی شارەكەی دووكانێكی بچكۆلە دەكاتەوە، هەرچەندە لە سەرەتادا لافاوەكەی سلێمانیدا زیانی پێدەگەیەنێت بەڵام بەردەوامی پێدەدا و باشچاوش و خزمەكانیشی لە شۆڕشی چواردەی تەموزی 1958 دوای هەڵگیرسانی شۆڕشی كورد لە 1961، دەبنە جاشی رژێم و دژ بە كورد دەجووڵینەوە، بەڵام سەرئەنجام سەریان تێدا دەچێ و كۆتایی بە ژیانیان دێ.

لێرەوە قفڵ لە رووداوەكانی تری ناو نۆڤڵێتەكە دەدەین و دە گەینە ئەوەی كە بڵێین:

1- مانەوەی ئەو خێزانە و بەردەوامی بە ژیانیان، گەورەییەكەی بۆ (فاتیمە) دەگەڕێتەوە، كە هەتاكو دوا رۆژەكانی ژیانی لەگەڵ ئازار و ناخۆشییەكانی لەگەڵ كوڕەكانیدا مایەوە، بەخێوی كردن.

2- گومناوكردنی بەسەرهاتی خێزانەكە بە نووسین بۆ خستنەڕووی ژیانە سەختەكەیان و ئەو رووداوانەی بەسەریاندا هاتووە گەورەییەكەی بۆ (هیوا) (مارف ناسراو) دەگەڕێتەوە كە بووە هیوای نەمری بۆ خستنەڕووی ئەو نۆڤڵێتە مێژوو ئامێزە و مانەوەی لە كتێبخانەی كوردیدا.

سەرچاوە: کوردستانی نوێ