غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی
ئامادەکردنی: مانو بەرزنجی
غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی شاعیر، نووسەر و وەرگێڕی کوردی کرماشانی.
غوڵام ڕەزا ڕەشید یاسمی لە 20-11-1896 لە گاوارەی سەر بە داڵاهۆی کرماشان لەدایک بوو.
غوڵامڕەزا ڕەشید یاسمی لە شاری گاورەی سەر بە پارێزگای داڵاهو لە پارێزگای کرماشان لە دایکبووە.
محەممەد وەلی خان غۆرانی باوکی شاعیر و نیگارکێش و خەتنووس بووە.
باپیری لە لای دایکیەوە محەممەد باقر میرزا خوسرەوی کرماشانی، نووسەری چیرۆکی شەمس و تۆگرە کە بە هاوکاری ڕەشید شیعرەکانی چاپ و بڵاوکراونەتەوە.
ڕەشید یاسمی خوێندنی سەرەتایی لە کرماشان تەواو کردووە. پاشان چووە تاران و خوێندنی ناوەندی لە ئامادەیی سانت لویس تەواو دەکات.
لەو کاتەوە بە هاندانی نیزام وەفا کە مامۆستای ئەدەبی بوو، دەستی بە شیعر نووسین کرد.
یاسمی لە لای ئیلاهی قومشایی و حاج عەباسەلی کەیوان قەزڤینی فەلسەفە و عیرفانی خوێندووە. دوای تەواوکردنی خوێندن، ماوەیەک لە وەزارەتی پەروەردە و دارایی و دادگا کاری کردووە.
لە هەمان کاتدا جیرگەی دانشواری دامەزراند کە دواتر بە هەوڵی مەلیک شەعرە بەهار بوو بە کۆمەڵەی فاکەڵتی.
هاوکات لەگەڵ هاوکاری لەگەڵ گۆڤاری کۆلێژ، ڕەشید هاوکاری لەگەڵ نووسەران و شاعیرانی ئەو سەردەمە وەک محەمەد تەقی بەهار، سەعید نەفیسی، عەباس ئیقبال، ئیبراهیم ئەلفات و ئەوانی دیکە کردووە. لە هەمان کاتدا دەبێتە ئەندامی "کۆمەڵگەی ئەدەبی ئێرانی" و یەکەم بەرهەمی خۆی لەسەر "ابن یامین فریومدی" شاعیری بنەماڵەی سەربەدەران بڵاوکردەوە.
لە ساڵی 1921ەوە ڕەشید یاسمی لەژێر سەرنوسەری عەلی دەشتی دەستی کرد بە بڵاوکردنەوەی بابەتەکانی لە ڕۆژنامەی شەفەق سۆرخ و ئەم بابەتانە ناوبانگی دەرکرد.
لەم نێوەندەدا زمانی عەرەبی و ئینگلیزی فێربوو و فەرەنسییەکەی تەواو کرد. زمانی پەهلەوی لە هێرزفێڵدەوە فێر بووە.
لە ساڵی 1933 وە وەک مامۆستا لە فاکەڵتی ئەدەب و خوێندنی باڵای زانکۆی تاران وانە دەڵێتەوە.
دواتر بوو بە ئەندامی ئەکادیمیای ئێران.
لە ساڵی 1943 لە چوارچێوەی شاندێکی پرۆفیسۆرانی ئێرانی لەگەڵ عەلی ئەسغەر حیکمەت و ئیبراهیم پوورداوود سەفەری هیندستان دەکات.
لە ساڵی 1945 بۆ خوێندن چووە فەرەنسا و بۆ ماوەی دوو ساڵ لەو وڵاتە دەمێنێتەوە. ڕەشید یاسمی تا کۆتایی تەمەنی وەک مامۆستا لە زانکۆی تاران وانەبێژ بووە.
لە 02-12-1948 لە کاتی وتاردان لە فاکەڵتی ئەدەبیات تووشی جەڵتەی مێشک دەبێت و دوای چارەسەریش گەشتێکی دیکەی بۆ ئەوروپا کرد.
دوای گەڕانەوەی بۆ ئێران، لە 09-05-1951 لە تاران کۆچی دوایی کرد.
ڕەشید یاسمی، جیا لەو وتارە ئەدەبی و مێژوویی و فەلسەفی و ڕەخنەییانەی کە لە گۆڤارەکانی نۆبەهار، ئەرمەغان، ئایندە، پەروەردە و تەربیات، یەغما، مێهر و گۆڤارەکانی دیکەدا بڵاویان کردۆتەوە، خاوەنی چەندین ئاواز و لێکۆڵینەوە و وەرگێڕانە.
ڕەشید یاسەمی یەکێک بوو لە یەکەم شاعیران کە پێویستی مۆدێرنیزاسیۆنی لە شیعری فارسیدا قبوڵ کرد و هەوڵیدا ڕەنگێکی نوێ بە قسەکانی بدات.
بەرهەمەکانی
- احوال ابن یمین، ۱۳۰۴
- اندرزنامه اسدی طوسی (تصحیح)، ۱۳۰۴
- سلامان و آبسال جامی (تصحیح)، ۱۳۰۶
- نصایح فردوسی، ۱۳۰۶
- قانون اخلاق، ۱۳۰۷
- دیوان هاتف اصفهانی (تصحیح)، ۱۳۰۷
- تاریخ ملل و نحل، ۱۳۱۵
- آیین نگارش، ۱۳۱۶
- کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او
- ادبیات معاصر (ذیل بر ترجمهٔ جلد چهارم تاریخ ادبی ایران ادوارد براون)، ۱۳۱۶
- دیوان مسعود سعد سلمان (تصحیح)، ۱۳۱۸
- تاریخ مختصر ایران
- دیوان اشعار، ۱۳۳۶
وەرگێرانەکانی
ھەروەھا ئەم کتێبانەشی لە ئینگلیسی و فەڕەنسی و پەھلەوییەوە کردوە بە فارسی:
- تاریخ قرن هیجدهم، انقلاب کبیر فرانسه و امپراتوری ناپلئون، آلبر ماله و ژول ایزاک، ۱۳۱۰
- تاریخ ادبیات ایران، ادوارد براون، جلد چهارم از صفویه تا عصر حاضر ۱۳۱۶
- ایران در زمان ساسانیان، کریستنسن، ۱۳۱۷
- چنگیز خان، هارولد لمب، ۱۳۱۳
- تاریخچهٔ نادرشاه، مینورسکی، ۱۳۱۳
- رمان شاگرد (دیسیپل) از پل بورژه
- آیین دوستیابی، دیل کارنگی، ۱۳۲۰
- نصایح اپیکتتوس حکیم
- تئاتر انوش (منظوم)
- اندرز اوشنرداناک (از زبان پهلوی)
- اندرز آذرباد مهراسپندان (از پهلوی)
- ارداویراف‌نامه (از زبان پهلوی)
سەرچاوە: کتابراه