باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن زوانی وژمان
سرەژە گرتن ئەر سەر مێژوو ئەدەبیات کوردی، ڤە ڤەرگەل باشوورێرە ئێ خاڵمانە ئەڕان دیارییە مەکەی گ ئێ بەش تەفراتۊن کریا و ڕزگ و ڕزم شیڤیا گ ئیسە دریمن، کاریگەری فرە کەڵنگی ئەر ڕۊ بناوانیاین جەرخەل ئەدەبی داشتێیەسێ، ڤە هەر هانە ئەژ نابوودی و خاپیربین زووان ڤەرگیری گرتێیەسێ، ڤە ئەژ کەش وژ گورانییەل، نارینەل و دەنگەل مووسیقایی زاگروس ڤە شێڤە فرە خاسێ پەرێزانێیەسێ گ تا ئیمڕوو ماندگار مەننە. هەول و هەڵگدەرەل زووان و فەرهەنگ جیا ئەژ ڤیریایی کردن و ڕەسانن زووان و مووسیقی ڤە دەس چێن دوما وژان، ڕووح نەتەڤەیی، فەرهەنگ، باوەڕ و جهان-بینیانیژ هەر ئەژ ئێ توڕا ڕەسانە دەس چێن دوما وژان و ماندگاران کردن.
ئێ مەردمەل ڤیریا باتەڤەجو ڤە کاریگەری گ دووخەل جوغرافیایی ئەر بان شکل گرتن وژایەتی نەتەڤەیی و فەرهەنگی داشتێیەسێ یەکی ئەژ کاروومەدترین ئەبزارەلێ گ ئەڕا موبارزە ڤە ڕێ مەنن و پێشبرد کردن گرتێیانەسێ ڤەر یە بییەسە گ تەک بئەنەرڕیشە و پێشینەل کوهەن وژان یانێ باوەڕانە ئایین میترا داشتۊ و ئەژن ڤیریایی بکەنێ . ئێ حاڵ و هاوا شەڕاوێن و فەرهەنگییە پێڤەن خاسێ ڤەگەرد دار و چڕین و کەش و کوێسان و ڕووخانە و جوغرافیا زاگروس پێا کردێیەسێ گ ڤە نام گشت دەورەلێر ئێ زەمینە فەرهەنگییە ئەڕا باڵا کردن و درەوشیاین وژ ڤە خاس نیشان داسێ .
چێ گ ماو فرەتر سرەژە ئەرن بگرینێ یەسە گ ڤە نام زاگرووسەێرە گ پێنای سەرزەمینی فرەسێ ئەڕا چە یەکمین توریسکەل پا ڤەگڕداین و یەکاگرتن ڤە لەکستان و هەوگەل باکوور لوڕستان ئیمڕووئییەێرە هێز گرتنە؟ ئێ بەشە چ تایبەتمەندییەڵ جوغرافیایی و فەرهەنگی داشتێ گ مێژوو ئەدەبیات کوردی ئەژ ورەلرا درەوشیا، ڤە یەکمین کەسەل گ دەسەکار ئەدەب و فەرهەنگ و موبارزە بین ئەژ ئە ڤەرگە سەران هێزدا؟ یە وژ نیشانە مێ گ ڕیشە و پێشینە دۊرودرێژ ئەدەبی و فەرهەنگ داشتێیەسێ گ تونستێەسێ ئێ نوو دەس بکییە هەوڵ و تڵاشێ گ ئەژ ئەسکە تا ئیسە ئدامە داشتێیەسێ . ڤجوود دەسکەنەل و دەسکردەل و جال باستانی، دەورەل شکار، یەێجانشینی، شەهرنشینی و کانوونەل قودرەت سیاسی گ ئەسکە بینە شەغلێکە ئەر دۊز و دورس بین ئێ گەپە گ دووخ و قەیقوولەل فرەێ دەسان داسە دەس یەکا تا ڤەرگە باشوور ئێ هەمکە تاوانایی دەرۊنیە ڤە دڵ وژێرە ئاشاریا داشتۊتێ. هرودت ئەژ مەدرەسەل مادی نام بردێیەسێ گ موغەل مادی چەرخاننە و ئدارە کردنە گ دیارییا مەکەێ گ زاگروس هەمۊشە ڕیشە و پێشینە ئەدەبی و فەرهەنگی داشتێیەسێ ئەمانێ نەتۊنستیەسێ ڤە خاس ئەژ ئێ تاوانایی وژە ئەڕا پەرڤەردە کردن و پەخشا کردن ئێ زانستنە هەم ڤە نام مەردم وژێرە، هەمیژ ئەڕا جهانی بین وژ بەهرە بەێرێ. ڕووژهەڵاتشناسەلە مووشن: ئە چێ گ ڤە نام زووان و ئەدەبیات دەورە هەخامەنشیەێرە هەس نیشانە مێ گ ڤرەژ ئەڤە ئەدەبیات ڕیشەدار و پڕبارێ ڤجوود داشتێیەسێ ئەمانێ یەویژە هەر جوور چێیەلێتر ڤە یەخترمە بەریایە و نام وشێڤەوان گوەڕانییەو ڤە نام و شێڤەێ تر ڤە مەردمان شناسانێیە.
ئەمانا ئێ بنچێنەدار بین و ڕیشی داشتن و هن وژمان بینە گ ڤەگەرد ڕووح نەتەڤەیی و فەرهەنگمان هامێتە بییە، بییەسە کەڵنگە یە گ هەر چەن کەمڕەنگ و بندەس و فرمانکەریمن ئەمانێ هالی چێمانێ ئەر جامێان مەنێیە. دورس جوور موسیقی گ درەڤنا بییە و ئیسە بێخاونە. ئەمانا هالی هەر هەسێ و جاجاێ سەر هێزە مەێ و وژ نیشانە مەێ. ئە چێ گ ئیسە ها نام زاگرووسەێرە و ڤە نام ئەدەبیات کوردییە مەشناسرێ هالیپا هەر ناشناس مەنییە کارەل نەکریا فرەێ درێ گ دەر براێبەر کارەلێ گ دیگەران ئەڕا زووان و فەرهەنگ وژان کردێیانە، ئەدەبیات کوردی هۊچ ئەڕا وژ نەکردێیەسێ. ڤە ئێ نامێرە جایگا و نەخش باشوور ڤە نام چوارچوو ئەدەبیات کوردیەێرە چییە؟ ڤە چەنێ تونستییەسێ چۊ یەێ هەگە جرەیان ساز و کاروومەد بوو؟ ئایا بین و نەوینێ کارساز بییە؟ ئەگەر هەس کارکرد و کاروومەدی چە بییەسێ؟ ئەڕا یە جایگا زاگروس نامێن= باشوور بکەیمنە دی بایست بهێمنەر ئەسکە و مێژوو ئەدەبیات کوردی، ڤە ئەژ ئەسکە تا ئیمڕوو ڤە دید زەنجیرڤار و پێڤەسە ئەریەک شییا بکەیمنێ و بخوەنیمنێ. دوما یە گ عرەوەل هەتنەڕا ئێران ، ڤێرانی و کوشتار فرەوانێ کرد، ڤە تا ساڵها بێدەنگی و تئەریکی ڤڵات ئێران گەتێرا، ڤڵات ئێران ئاهانە سەخت لەرزییا گ مەردمەی فرەهان دەرگیر شەڕ و کوشتار و ئەڕیاچێن بین تا یە گ ڤە سەدە دوڤم و سڤمەێرە کەم کەم کەڵنگەلێ ئەژ ڤڵات زاگروس هێز گرتنەور و بینە زەز درەکییەل خاک ئراگر و دەسان کردە موبارزە فەرهەنگی، ئێ کەسەلە، ڤە قاوا شعر چوارخشتێەێرە دەسمێیەت فەرهەنگ و ئەدەب کوردییان دا تا گیان بگرێ هانە گ ماو بووشیمن یانەلە بینە گ بەردبناوا زیێابین زووان و ئەدەب کوردییان ڤە نام زاگرووسەێرە نیا. شاعرەلێ گ پیڕەو ئایین یاری بین ڤە ئە زووان کوهەن و ئەدەبی و نەتەڤەیی زاگروس یەعنێ گوورانی شعران ڤت. داخماندڕا یەگ قەێر فرەوانی ئەژ بێن چێیە.
ئەمانێ شعرەلێ گ مەنییەسە جا نیشان ئەژ زەڤەردی و بان گستن و کەڵنگمەنشی ئێ کەسەلە درێ. عەباسییان گ ڤە ڕووژگار دەسڵاتدارییانەێرە بێشوو ستەمکار بین هەوڵ و تڵاشان یە بییە گ نەتەڤەلێ گ عرەو و مسەڵمان نین زووان و فەرهەنگان ڤە نام زووان و فەرهەنگ عرەوی – ئسڵامیەێرە یا بتێڤننا یا فرەهان تەسک و بێ ئاز و هرەنگانا بکەن. ڤە سانگ یەوا ئەڕا یە ئەژ زووان و فەرهەنگ کوردی ڤیریایی و پشتیهواری بکرێ و نوا ئەژ بێن چێن بگیررتێ کەڵنگەل و هەوڵدەرەل ئیمە، ڤە ناچار مەدرەسە و مەکتەبخانەل وژان بردێیانەسێ نام کوێسان و مەخارەل دۊر ئەژ دەسڕەسێ گ دەسبڕس حوکوومەتەل ئە ورەلە فرەهان سەخت بییە. مووسیقی بەش کەڵنگ و موهمێ ئەژ سونەتەل ئایینی زاگروس بییە. هەر ڤە ئێ توڕێرە گ مەردم فێشتر ڤە گەرد ژەنیاری و خوەنن ئاشنا بینە تونستێیانە نارینەل، مووسیقی، نەغمەل و نەوال کوهەن زاگروس زنێیا بکەن و ئەژ مەترسی خاپیر بین بپەرێزننان. چێ گ ئیمڕوو ڤە نام مووسیقی کوردییە مەشناسیمن ڕیشی هایتێە نام ئوڵگووەل موبارزاتیکەێرە گ ئەژ ئەسکە تا ئێمروو ئدامە داشتییەسێ. ئێ ڤیرمانا نەچوو گ هەر جۆمشت و جرەیانی گ کەتێیەسەوڕی و ئدامە داشتێیەسێ ئەڕا ئەوڕێ ئاشتنێ دووخ و قەیقوول خاسی ئێ گرەکەسێ گ نیازمەندە هەم ڕیشەو پێشێنە داشتۊتێ، هەمیژ مەردمێ ئێ گرەکەسێ گ وژان بێیان ڤە بتۊنن جۆمشت و جرەیان بایژنەو ڕێ. ئێ زەمینە ڤە نام زاگروس نامێنێرە ئێ سەرئرا فراهەم بییە گ هەمباز ڤە ڕووژگار وژێرە بەردبناوا مەنرتێ ئەو کار و باوەل شعر و ئەدەب کوردی ئەژ ئێ سەرزەمینە سەر هێزە مئەن و مانەدی. ئەڕا نموونە نام چەن کەس ئەژ کەڵنگەل ئەدەب کوردی ڤەگەرد شعرلەوان ئەر ئێرەلە ماریمن.
ڤە نام بەشا کردن دەورەل ئەدەبیات کوردیەێرە یەکمین دەورەێ گ پڕبارە، دەورە بەلی دوڵەفە ڤە نامێن ساڵەل 210 تا 285 ک ئەژ ئسفاهان تا شەهر زوور، ڤە ژێر دەسڵاتداری کوردستانەێرە بییە. بەلۆل ماهی یا بەلۊل مادی، ڤە نامێن سەدە دوڤمێر ڤە لوڕستانەێر هەتە دی ڤە سال 219 ک ئەرکوێ تەنگەگۆل گ ئیسە بەشێ ئەژ شاباد کرماشانە قاوا چووڵ کردێ. بەلۆل ماهی چێیەڕا بەغداد و ئێ ورەلا هەتەڕا کرماشان و دەس کردێیە ئامووختە کردن مەردم و شناسانن ئایین وژە دیگەران. هەر ئێ کەسە دومارێ ڤە نام بەلۊل دێوانە نام کردێیەیرە. بەلۊل شاگردەل فرەی پەرڤەردە کردێ گ هەم وژ هەمیژ شاگردلێ ئەژ کەڵنگەل شعر و ئەدەب کوردین. بەلۊل ڤە نام یەکێ ئەژ چوارخشییەلێ هانە ڤتێیەسێ:
- ئەو واتەی یاران، ئەو واتەی یاران ئێمە دیوانەین، ئەو واتەی یاران
- هەنی مەگیڵین یەک یەک شاران تا زندە کەریم ئایین ئیران
هەر چەن ئەژ لاینی بڕیکەیرە نام دێوانە نریاسێ ئەربان . ئەمانێ هەر ئێ کەسە ، ڤەسانگ ڕووح شەڕاوێن و پا ڤەگڕدەرێ داشتێەسێ مووشێ : شەهر ئەر شەهر سەفەرە مەکەیم تا دوگلە ئایین کوهەن ئیران زنێیا بکەیمن . ڤە یە وژ نیشان ئەژ باوەڕ پاوەرجا و گستن ڕاسکاینی درێ گ مەیتێ ئێ فەرهەنگ و ئەدەب پامال کریا و تەسکا بییە ئەژ نوو زنێیا بکەی. باوە لوڕە لوڕستانی یەکێ ئەژ لایندارەل و پیڕەوەل باوە بەلۊل گ ڤە هەوگە لورستانەێرە درەوشیایە. چەن نموونە ئەژ چوارخشتییەل ئێ کەڵنگ زاگرووسیە:
- ڤە هەفتینەوە ڤە هەفتینەوە جەمێمان نیان ڤە هەفتینەوە
- شکاریم ئاورد نە کەمینەوە بەهلوول گەورەما ڤە ئەمینەوە
- ساقی ناکامم، ساقی ناکامم جامی بدەر پێم ساقی ناکامم
- جەو مەیەی کۆنە بڕێز نە جامم هانەسا بەڵکە ساڕێش بوو زامم
هەر چەن فرە ئەژ چوارخشییەل ئێ کەڵنگەل ئەژ ڤیرا چنە، ئەمانێ هەر ئێ چەنگە چوارخشتییە جهان بینی کەڵنگێ ڤە نام وژانەێرە دێرن گ بناوا شعری و ئەدەبی ئە کەڵنگەلە نیشانە مئەن. یەکێ تر ئەژ پێرەوەل و شاگردەل بەلۊل، باوە ڕەجەب لوڕستانییە گ بێژگە یە گ ڤە نام شعر و ئەدەبەێرە پاێەبەرز بییەسێ تەمورەژەن فرەهان زەڤەردەسیژێ بییە. خاسترە بزانیمن گ ئێ کەسەلە نە تەنیا ئەژ لاینی حوکوومەتەل ستەمکار و ملهوڕ فشاران ئەر بان سەر بییە گ ئەژ لاینی جرەیانەل سیاسی و دینی وژانیژێرە تەڵ و تون بەرخوردان ڤەگەرد کردیایە. بێژگە یانەل مەرج و دووخ کوومەڵگا هامڕێ و هامدەنگان نەوییە. با تەڤەجو ڤە ڕووح سازشکارانەێ گ ڤە نام کوومەڵگا ئیمەێرە بییە دوما یەگ درەکی و بیگانە دەسڵات سیاسی و دینییان کەتەو دەس، مەردم دی چنانێ خوەشان ئەو کەسەلێ نمەهەت گ زەز دەستگا حوکومەت بین. یا ڤە هانە کەسەلێ مەوتان لێڤە یا باوە ڕەجەب ڤتەنی لێڤەوانە مەکردن:
- ئاسوودەم کەردن ، ئاسوودەم کەردن
- بەهلوول گەورەما ئاسوودەم کەردەن
- ساقیا دەستم ساقیا دەستم
- جامێ تر باوەر بگێرە دەستم
- ئەز جە مەیخانەی ڕۆی ئەڵەست مەستم
- ڤە مەستی پەیمان ئایینم بەستم
هەنێ عەباسییان ڤە ئەوج قودرەتێرە بین، ئەژ باوەت دین و سیاسەت، بێشوو تەڵ وت ون ڤەگەرد گشت کەس و گشت چێ بەرخوردانە مەکرد. هانە گ ئەر کولجاێ خوێن و کشتار بێشوو بی، ڤە یە بییە مدووم یە گ کەڵنگەل شعر و ئەدەب کوردی ڤە تەرز سڕەپەپوو و ڕاز و ڕەمزدارێ دەردەل و ژانەل وژان بارنەو زووان، ڤە ئێ جوور پێغام وژانە مەڕەسانەو گووش ئەونەلە گ لاینداران بین. باوە حاتە لوڕستانی یا باوە حاتم ک ئەویژ ئەژ پێڕەوەل بەلۊلە مووشێ :
- ساقی جام مەی ساقی جام مەی
- پەرێم باوەرە ساقی جام مەی
- جەو مەیەی کۆنە پەی ڕێشم سادەی
- بدەر پێم جامێ جە جامەکەی کەی
باوە حاتە ئەر ئێرەلە کلک ڤرێ جام کیانی یە مەدوڕنێ ئرا و شراوێ گ مزە کوهەنێ درێ و قەدیمییە ( یەعنێ ڕیشە درێ) ڤە زئەمەلێ گ هایتێیە گیانەیرە، تەنیا ڤە گەرد هواردن نووشدارووئێ – گ ئەژ ڕووژگاران کوهەن هەتێیە و هامێتە ئایین باپیرانمان بییە– خاسا ماو.
ڤە دەورەلێترێر ئەدەبیات کوردی، ڤە زەمان حەسەنوویە کوردئەێر ( 330-406 ک) گ سەرماج پایتەخت بییەسێ شاعرەل فرەی درەوشیانە. سەرماج ها نامێن هەرسین و بیستۊنەێرە گ ئیسە بەشێ ئەژ پاریزگا کرماشانە. شاعرەل دەورە حەسەنوویە توڕدەس شاعرەل ڤەرێنانان ئدامە دایە و شعر و ئەدەب کوردییان پڕبارترکا کردێیە. خوەنن و شییاکردن شعر شاعرەل ئە دەورە چەن خاڵمان ئەڕان دیارییە مەکەی.
1- ئێ بەشبەش کردنەلە ئێ ڕۊ جائەرجابین وئاڵشتبین مەرکەزەل قودرەت و سیاسەت بینە. هەسای دووخ و زەمینە، ڤە نام زاگروس یا بەشێ ئێ زاگروس فراهەم بییە مەرکەزەل فەرهەنگی وژان ئەر ئە ڤەرگە، ڤە خاس نیشان داێە.
2- ئێ دەورەل ئەدەبییە هەرکام ئدامە ئەوا دەورە بینە. هانە گ مەۊنیمن ئەریەک پێڤەسن و ڕێ و توڕان دیارییە، ڤە نەخێ یانەلە پێڤەنە مێ ئەر یەکترەکی ئەوڕریایە. هەر دەورەێ ئەژ جنس دەورە ڤرەژ وژ بییە و ڕووح و فەرهەنگان هامبەش بییە، ڤە گشتان یەێجوور موبارزە مەکەن . هانە گ ئێ چەن دەسەگیە گ ئیسە ڤە نام زاگروسەێرە دریمن ئەسکە نیاشتمانە.
3 – زاگروس حوزە فەرهەنگی کەڵنگی بێیە گ ئەگەر فشار سیاسی یا دینی هەتێیە سەر بان یەی مەنتەقە نیرووەل فەرهەنگی ورەلە تونستێیانە ئێ ورەلە باربکەن و بچنەڕا جاێ تر زاگروس تا وژان ئێ شەڕ و ئێ خاپیربین بپەرێزنن.
4- زووان نەتەڤەیی و یەێ پارچەێ گ زووان ئەدەبی بییە ئەڕا گشت زاگروس ڤجوود داشتێیەسێ گ ئەژ شەهر زوور تا لوڕستان ڤەگەرد ئێ زووان ئەدەبییە نۊساوانە. ئاهانە گ نماو دیاری بکەین کام شعر هن لوڕستانە، کام شعر هن شەهر زوورە، جیائرا کردنان ئەژ یەک کار فرەهان سختێکە . زووان شعرەلە جووریکن گ بگر گشتان یەێ شاعر ئەژ یەێ مەنتەقە ڤتنە. ڤە ئێ یەێدەس بین و هامدەنگ بین و هامڕێ بین و هامڕەنگ بینە چێکە گ ئیمروو زاگروس بێشوو نیازە بێن درتێ.
5- گشت زاگرووس ئەڕا یەێ هەدەف و ئەڕا ڕەسین ڤە ئاوەخت و ئامانجەلێ گ ڤە نامانەێرە هامبەش بییە شەڕان کردێیە. بەلۊل مادی باوە سەرهەنگ دووادان هەردکی هەدەف و ئاوەخت وژان زنێیا کردن ئایین پاماڵ کریا و تەسکابی پێشنانە مەزانن. هدەفەل هامبەش، ئستراتژی هامبەش و کار یەێجوور ئەژ نیشانییەل ئێ تڵاشەسە. ڤە شناسنامە دیاری و ئاشکراێکە دەر براێبەر دیگەری گ ئاشکرا و مەعلوومە .
6- ئەدەبیات باشوور منەی یە مەکەێ گ ئەرزشت و ئحترام و حەقشناسی فرەترێ ئەڕا وژ باڕێیە دەس. ڤە نەخش و جایگا وژە نام تاریخ ئەدەبیات زاگروس کەڵنگەێرە فرەتر بشناسێ گ ڤە هانە بزانێ و باوەڕ بکەێ گ باوەل شعر کوردی، ڤە نام دەورەل ڕەش ئستبدادێر ئەژ ئێ ئاو و خاکە هێز گروتنە و بناوا فەرهەنگ و ئەدەب ئیمڕوو کوردستانن. هەر ئە جوورە گ خوراسان هەلوورکی پەرڤەدە کردن پدەران شعر فارسی بییە و هەمۊشەێژ ئێ ماف و ئێ حورمەتە ئەڕا وژ قائلە.
7- تا چەن دەهە پێش شاعرەل زاگروس نامێن شعران ڤە گوورانییا نۊسایە، ڤە گوورانییان زوان سەرەکی و نەتەڤەیی و نژادی وژان زانستێیە، ڤە هۊچ جوورێ وژان ئەژ گوورانی جیا یا دۊر نەزانستێیە و ئاهانە گ بەش کەڵنگی ئەژ شناسنامە ئێ مەردمە، ڤە ئێ زووان و ئەدەبیاتا شکل گرتێیە. کتاوەل و نۊسریال مەردم زاگروس دەس ڤە دەس گێردینە و خوەنریانە. هەر هانە نارینە، گوورانی و مووسیقا زاگروس، ڤە یەێ زووان گ ئەویژە زووان نەتەڤەیی و دیاری بییە ژەنریانە و خوەنریانە.
8- ئێ تاریخ دۊر و درێژ فەرهەنگ و ئەدەب کوردییە نە تەنیا ئێ خاڵمانە ئەڕان دیارییە مەکەێ گ ئسباتیژە مەکەێ زاگرووس کەڵنگەل و مەردومەل جووراێجوور و کەڵنگی ئەڕا یەکاگرتن و یەێ پارچە بین و فەهم موتەقابل درێ.
سیفا کردن و سرەژ گرتن ئەر بان ئێ مەسەڵە و ئاهانە مەسەڵەلێ ئیمە ڤرێ ئێ گەپمانە پێشە مەێرێ گ نەتەڤە بفەهمیمن تا ئەژ پەریشانی و تەفراتۊن بینەل بێخرەدانە، ئەژ شێڤیاینەل ناموتەمەدنانە ئیمروو، ئەژ ناوچەگرایی و ئەژ هووز و عەشیرەت بازییەلێ گ هەر ڕووژ درن فرەترکا مەون ئازاد بۊمن.
9- مەردم لەکستان هەر ئیسکەێژە زوان ئەدەبی گوورانی، ڤە عونوان زوان داڵکەیی و زوان وژانە مەزانن، هۊچ فەرخ و جیایی ڤە بێن زوان موحاورە و ئەدەبی وژان نمەۊنن، ڤە هەردکانە یەکێ مەزانن. چێ گ دیاریە گوورانی فرەتر ئەژ هەر چێ نزیک وە لەکییە؛ ئەخنکە گ مراد و مەبەست ئەژ گوورانی ئە نام مەردم لەکەێرە هەر زوان لەکی ئیسکەییەسە. شعر شاعرەل چەن دەهە پێش تا جاێ گ نۊسریانە ڤەگەرد شعرەل فولکلور فرەترکان گوورانین. مەردم لەک یانەلە ڤە عونوان سەرمایە و داشتەل وژانە مەزانن. ئنکار و نەدیدە گرتن زووان ئەدەبی گوورانیەرزشت نەنیاین ئەڕا کار زانستی ئەر ڕۊ ئێ زوانە و ئەر ڕۊ لەکی جوورێ نەدیدە گرتن و ئنکار مەردم ئێ سەرزەمینەسە.
10- ڤە ئێ نامێرە هامە شاعرەل و بنۊسەل و قڵەمەدەسەل ئەێ جیای عەشیرەگرایی ڤە ئاوەخت و ئامانجەل کەڵنگترێ فکر بکەن. ئاسوو چئەم و سیفامان ڤە کەڵنگی زاگروس بوو تا بەڵکەم ڤە پێنای زاگروسەێرە دەرک و فەهم بێترمانێ ئەژ یەکترەکی داشتۊ. ڤە زووان ئەدەبی، زوان هامبەش گشتمان بوو. باوە سەهەنگ دوودان ڤتەنی: تا دووارە زندە کەریم ئایین کوردان .