ئایا كاكەییەكان یارسانین یان موسڵمانی عەلەوین؟

نووسینی: مەهدی کاکەیی

مەهدی كاكەیی

وشەی (كاكە) رەگێكی زۆر قوولی هەیە لە مێژوودا. ناوی سۆمەرییەكان به سۆمەری (كي إن جي Ki -en –gi)ه كە واتاكەی (وڵاتی خانەدانان)ه [1]. وشەی (كی) بە واتای (خانەدان) دێت و هەر (كاكە) كوردییەكەیە و ناوی كاكەییش هەر پەیوەندی بەم وشەوە هەیە. هەروەها یەكێك لە پادشاكانی كاشییەكان كە باوباپیرانی كوردن، ناوی (ئەكوم كاك ريمي) بووە كە لە ساڵی (1590) پێش زایین پادشایەتی وڵاتی بابلی كردوە. پادشا مادەكانیش كە باوباپیرانی كوردن و لە ساڵانى (700) تا (550) پێش زایین خاوەنی ئیمپراتۆریەی میدیا بوون، ناویان دەستپێدەكات بە (كەی) كە واتاكەی (بەگزادە) یان (خانەدان)ە. دەبینین ناوی (كاكەیی) پەیوەندی بە مێژووی دێڕینی كوردەوە هەیه و وشەیەكی ڕەسەنی كوردییە.

كاكەییەكان یەكێتیيەك بوون، پێكهاتبوون لە زۆر خێڵ، هەر لە كوردستانەوە تا هیند ناوچەی نیشتەجێبوونیان بو. پێش (3800) سێهەزاروهەشتسەد ساڵ لەمەوبەر دەوڵەتێكیان دامەزراندبوو بەناوی (دەوڵەتی كاكەیی)، كە شوێنەكەی بەشێك لە دەوڵەتی ئێستای ئەفغانستان و پاكستان دەگرێتەوە. ئاماژە كراوە بۆ یەكێتیی هۆزانی كاكەیی لە (ريگ ڤیدا Rig Veda) كە كۆنترین بەشە لە پەرتووكی پیرۆزی هندۆسییەكان (ڤیدا Veda) و نووسراوە لە نێوان ساڵانى (1700) و (1100) پێش زایین و به نووسينى سەنسیكریتی كۆن نووسراوە و تيايدا باسى پادشای دەوڵەتی كاكەیی (Ashvapati) دەكات [a]. هەروەها لە چیرۆكە شیعری هیندی (مهابراتا) كە لە سەدەی پێنج تا شەشی پێش زایین نووسراوە، لە زۆر شوێن ئاماژە بۆ یەكێتیی هۆزانی كاكەیی دەكرێت و دەڵێت ئەوان لە خێزانێكی پادشایین [2]. لەم زانیارییە مێژوویانه بۆمان دەردەكەوێت كە كاكەیی وەك هۆز، ڕیشەی قوولێكی هەیە لە مێژوودا و ژیاون شانبەشانی سۆمەرییەكان و هۆرییەكان و باوباپیرانی تری گەلی كورد و كاكەیی یەكێكە لە باپیرە دێڕینەكانی كورد. (مەسعودی) لە كتێبەكەیدا كە لە ساڵی (934)ى زاینی نووسێتی، كە واتا پێش (1088) هەزاروهەشتاوهەشت ساڵ لەمەوبەر، ناوی هەموو كوردە شاخاوییەكان دەبات بە (كاهكاهی) [3]. ئەو زانییاریانەی سەرەوە بە ڕوونی بۆمان دەردەخەن كە كاكەیی وەكو هۆز، بوونێكی قوولی هەیە لە مێژووی دێڕینی كورددا و یەكێكن لە باوباپیرانە دێڕینەكانی گەلی كورد.

ئێستا با بێینە سەر مێژووی ئاینی یارسان، كە ئاینی كاكەییەكانە. سان وشەیەكی هۆرییە، بە واتای (خاوەن) یان (خودا) دێت [4]. هۆرییەكان، كە یەكێكن لە باوباپیرانی كورد پێش زیاتر لە (5000) ساڵ ژیاون لە كوردستان. ئەم وشەیە بە زمانی پەهلەويش واتای (خودا) دەگەیەنێت. (یار) واتاكەی (خۆشەویست) یان (لایەنگر) دێت. كە واتا ناوی (یارسان) بە مانای (لایەنگرانی خودا) یان (خوداپەرەستان) دێت.

ئاینی یارسان ئاینێكی هۆری بووە [b] وكاكەییەكانیش هەر ئەم ئاینەیانە هەبووە، و خۆر پیرۆز بووە لايان و داب و نەریتیان هاوبەشی هەیە لەگەڵ داب و نەریتی ڤیدیدا. هەروەها ئاینی یارسان ئاینی فەرمی میدیا بووە [5]. ئەمە وادەگەیەنێ كە هۆرییەكان و كاكەییەكان و مادەكان هەموویان یەزدانی (یارسانی) بوونە. كە وابێت، كاكەیی و ئاینەكەی زۆر كۆنترن لە بیستنی ناوی عەرەب و دەركەوتنی ئیسلام، ئیتر چۆن كاكەییەكان موسڵمانی عەلەوین؟!! ئەوەی جێی ئاماژەیە، هەڵاوییەكان (عەلەوییەكان) موسڵمان نین و بەشێ بوون لە یارسانییەكان و بەهۆی قڕان و كوشتن و ڕاونانەوە، كۆچیان كرد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان و پەخش و بڵاوەیانكرد لە ئەو شوێنانە كە ئێستا نیشتەجێن تیایدا.

ئێستا با بەراوردی ئاینی یارسان، كە ئاینی كاكەییەكانە بكەین لەگەڵ ئاینی ئیسلامدا تا بۆمان دەركەوێت كاكەییەكان یارسانین یان موسڵمانن بەپێی ئەرك و نەریتییەكانیان. پەرتووكی پیرۆزی كاكەییەكان (سەرەنجام)ه كه بە كوردی نووسراوە و هەمووی پێكهاتووە لە هۆنراوە. كاكەییەكان نوێژ ناكەن، كە نوێژ یەكێك لە ئەركە سەرەكیەكانی ئیسلامە. كاكەییەكان ڕۆژووى ڕەمەزان ناگرن، بەڵكو لە چلەی زستان (3) سێ ڕۆژ ڕۆژوو دەگرن. كاكەییەكان زەكات نادەن، و حەج بۆ مەككە ناكەن، بەڵكو حەج دەكەن بۆ مەزرگای نوێكەرەوەی ئاینی یارسان (سان سەهاك)، كە دەكەوێتە ناوچەی هەورامان لە دیوی ڕۆژهەڵاتی كوردستان. كاكەییەكان بڕوایان بە دۆناودۆنە، بڕوایان نيه به بەهەشت و دۆزەخ و ئەو دونیا. لە ئاینی كاكەییەكان پەیامبەر نیە چوونكە خودا خۆی دەكاتە مرۆڤ و چاكسازی دەكات لەسەر ئەم سەرزەمینە. مردن و شەیتان بوونی نیە لە ئاینەكەیان. كاكەییەكان سمێڵ دەهێڵن، بەڵام موسڵمانەكان ریش بەخێو دەكەن. ئەو ڕاستییانەى سەرەوە بۆمان دەردەخەن كه ئاینى یارسان كە ئاینی كاكەییەكانە، هیچ پەیوەندییەكی بە ئیسلام و بە هیچ ئایینێكی ترەوە نیە، و لە هەموو ئایینەكانى تر دێڕینتر و كۆنترە و ئاینێكی ڕەسەنی كوردیە.

كاكەییەكان ئەوە سەدان ساڵە لە ژێر دەستەڵات و كولتووری ئیسلامیدا دەژێن و قڕان و كوشتن و سووكایەتییان پێ دەكرێت. بۆ پاراستنی ژیانیان و ئاینەكەیان، هەڵسان بە ئاسایيلێكردنەوەى موسڵمانەكان و بەدرۆكردن گوایە ئەوان موسڵمانن. لە كاتی سەفەوییەكاندا قڕان كران و بۆ پاراستنی خۆیان و ئاینەكەیان، كەسایەتی شيعه، وەك عەلی كوڕی ئەبو تالیبیان هێناوە ناو ئاینەكەیانەوە بەهۆی دۆناودۆنەوە (چوونی ڕەوان بە ناو گیانی مرۆڤێكی تر پاش مردن).

دوو جۆر گروپی كاكەیی هەیە، كە درۆدەكەن و دەڵێن موسڵمانن. یەكەمیان لە ترسی كوشتن و توندوتیژی و هەڕەشەدا، ئەم كارە دەكەن بۆ پاراستنی ژیانیان، بەڵام ئەم كارەیان هیچ لە دۆخەكە ناگۆڕێنێ چوونكە هەمووان دەزانن كاكەییەكان موسڵمان نین و بۆیە هەڵوێستی تیرۆرستان بەرامبەر كاكەییەكان ناگۆڕێت ئەگەر بڵێن موسڵمانن یان نا.

گروپی دووهەم پێكهاتوون لەو كاكەییانە كە بەدوای بەرژەوەندی كەسی خۆیاندا دەگەڕێن و هەموو شتێك دەكەن بە مەبەستی دەسكەوتنی دراو و پایە و پلە و ئەمانە لە هەموو كاتێكدا خۆیان نزیك دەكەنە لە میری عێراق و ئەوان سەر بە چ ئاینزایەك بن، ئەمانیش دەڵێن كاكەیی سەربە ئەو ئاینزایەيە.

گروپی سێیەم، خۆیان بە یارسانی دەزانن و ئاینەكەیان بە ئاینێكی سەربەخۆ دەزانن. ئەم گرووپەیش پێكدێت لە دوو بەش، یەكێكیان یارسانی سەلەفین، ناخوازن هیچ ڕاستكردنەوەیە بكرێت لە ئاینەكە. ئەمانە گۆڕانكاری مرۆڤایەتیی و ژیان لەبەر چاو ناگرن و دەیانەوێت وەك ئیسلامییە سەلەفێكان ئاینەكە بە هەڵسەنگاندنی كۆن بمێنێتەوە و ئەمانەیش دەبنە هۆكاری نەمانی ئاینی یارسان و نەهێشتنی. بەشی دووهەمی ئەم گرووپە هەوڵدەدەن بۆ لێكدانەوەی ئاینەكە بە ڕێكوپێكی و ئاشكراكردنی و دەرگای ئاینەكە بكرێتەوە بۆ ئەو كەسانە بڕوایان بەم ئاینەیە و دەخوازن ببنە یارسانی.

هەر مرۆڤێك ئازادە لە بڕواكانی خۆی و ئازادە سەر بە ئەو ئاینە بێت، كە باوەڕێ پێیەتی. ئەو كاكەییانە خۆیان بە موسڵمان دەزانن، ئازادن با ببنە موسڵمان و ئەوانەیش خۆیان دەبیننەوە لە ناو ئاینی یارساندا، سەربەستن لە باوەڕی خۆیان. ئیتر كەس بۆی نیە ڕێگە بگرێت لە باوەڕی هەر مرۆڤێكی كاكەیی. ئەم چەرخە چەرخی ئازادی و سەربەخۆییە و با هەمووان ئازاد بن لە هەڵبژاردنی ئاین و ژیانیان.

داوادەكەم لە كاكەیی یارسانییەكان خۆیان ڕێكبخەن و دەستگایەك بۆ خۆیان دروستبكەن و خەباتبكەن بۆ داننان بە ئاینی یارسان بەفەرمی وەك ئاینێكی سەربەخۆ و چاكسازییەكی ڕێكوپێك بكەن لە ئەم ئاینە و بیناسێنن بە جیهان و جێبەجێی هەموو مافە ئاینی و كۆمەڵایەتییەكانی یارسانییەكان بكەن. ئەگەر خەبات نەكرێت بۆ ئەم ئامانجانە، ئەوە ئەم ئاینە نامێنێت و گەلی كوردیش بەشێكی گرینگ لە زمان و كولتور و ئەدەب و شرۆ و مێژووی خۆی لەدەست دەدات.