ئێران موجەرەد (ئێران خانم)
ئێران خانم لە گوندی ئیچکەسۆ سەر بە ناوچەی برادۆست لە 01-01-1951 لەدایکبووە. ناوی باوکی عەبدوڵڕەحمان و ناوی دایکیشی پەریبشان بووە. بنەماڵەکەی فەقیر و جووتیار بوون و لە منداڵییەوە کاری کردووە و لە بواری ئابوورییەوە یارمەتی بنەماڵەکەی داوە؛ ھەر بۆیەش لە سەختی و ناخۆشیدا گەورە بووە.
ھاوسەرگیری لەگەڵ سەعید ناوێک کردووە و لە گوندی سۆماناوا ژیانی بەسەر بردووە. بە پشتیوانیی مێردەکەی درێژە بە کاری دەنگبێژی داوە. لە سەعید کچێک و دوو کوڕی ھەبووە، کاتێک سەعید ویستوویەتی ھەوێی بەسەر بھێنێت ماڵ و منداڵی بەجێ ھێشتووە و گەڕاوەتەوە ماڵە بابی.
ساڵی 1971 بە یارمەتیی مستەفا عەلیزادە، حەمید یوسفی و ئیبراھیم نەورووزی بە شێوەی فەرمی لە بەشی کوردیی ڕادیۆی ورمێ دەستی بە دەنگبێژی کردووە.
لە وێڕا ناسراوە و خەڵک خۆشی ویستووە و ھەموو کوردستان گوێی لێ گرتووە. شۆڕشی ئیسلامی ئێران ڕەوشی ڕادیۆ و ھونەرمەندانی گۆڕاند و ھەر کوردێک بیویستبا بە ئازادی زمان و کلتووری خۆی بەکارھێنابا بەرەوڕووی گوشار و زەخت دەبۆوە، لەو کاتەدا ئێران خانم ناچار بووە بە شێوەی نھێنی درێژە بە کاری ھونەریی خۆی بدات، چەند بەرھەمی خۆی بۆ بڵاوکردنەوە بە شێوەی قاچاغ بردووەتە باکووری کوردستان و لەو ڕێگەوە خەڵکی باکووریش بە دەنگی ئاشنا بوونە و گوێیان لێ گرتووە.
ئێران خانم مێردی بە پیاوێک بە ناوی داداش ناسری کردووەتەوە و چوونەتە تاران و لەوێ ماونەتەوە.
پاش سێ ساڵان چوونەتە شاری سەڵماس و بۆ ماوەی 15 ساڵ لەوێ ماونەتەوە و پاشی وێ بڕیاریان داوە بگەڕێنەوە ورمێ و لەوێ دووکانێکیان داناوە و پێکەوە کاریان لێ کردووە و بژێوی ژیانیان دابین کردووە.
ھەرچەند کەس باوەڕی نەکرددوە بەڵام بەپێی ڕاپۆڕتی نەخۆشخانەی ورمێ ئێران خانم لە 10-08-2001دا خۆی ھەڵاوەسیوە و کۆتایی بە ژیانی خۆی ھێناوە.
بەرھەمەکان
بەشێک لە بەرھەمەکانی ئێران خانم بریتین لە: عارفۆ لاوۆ، کولا دلێ من، دەلال، باژۆ، ئەمیرێ من، دۆتمام و پسمام، گەورێ و لۆ شڤانۆ.
بە گوێرەی ھەندێک سەرچاوە لە ماوەی 31 ساڵ ژیانی ھونەریی خۆیدا زیاتر لە 100 بەرھەمی پێشکەش کرددوە.
خاتوو ئێران چۆن چووە ڕادیۆی ورمێ؟
نووسەری کتێبەکە، سایەمە خاکپوور، ئاگادارمان دەکاتەوە کە بە گوێگرتن لە گۆرانییەکانی خاتوو ئێران گەورە بووە. لە کاتی ماتەمینی و ئاهەنگ و مەراسیمەکاندا، کە ژنان گۆرانییەکی خەوتن یان گۆرانییەکیان دەوتەوە، دەیانگوت ئای تەندروستیت باشە، خەڵک دەڵێن تۆ خاتوو ئێرانیت. دەنگ و کاسێتەکانی خاتوو ئێران لە هەموو ماڵێکدا بوون. لەو کاتەدا زۆر ئاسان بوو خەڵک بگەنە لای خاتوو ئێران، بۆ ئەوەی میوانی دەربارەکەی بن. بەڵام کەس نەگەیشتووەتە چیرۆکی خاتوو ئێران، باسی ژیانی خۆی نەکردووە.
لەو ماوەیەدا کە خاتوو ئێران دەچووە سەر ڕادیۆ و دەنگی تۆمار دەکرد، خەڵک بە شتێکی هەڵە دەبینی، بە گوێرەی کۆمەڵگا نەبوو یان دەیانگوت چۆن ژنێک دەتوانێت بچێت دەنگی تۆمار بکات. بەڵام هاوژینی خاتوو ئێران پشتیوانی لێدەکرد. کاتێک خاتوو ئێران بۆ تۆمارکردن دەچووە ڕادیۆ، هاوسەرەکەی هەمیشە یاوەری دەکرد. گوڵستان کچی خاتوو ئێران دەڵێت کاتێک باوکم کارێکی هەبوو لەگەڵ دایکم ئامۆزاکەم دەناردە ڕادیۆ. سەیمە خاکپور سەبارەت بەم بابەتە دەڵێت: "ئێران خانیم ناچار بوو لە گوندەکەیەوە دەیان کیلۆمەتر ببڕێت بۆ ڕادیۆ و لەبەر ئەوەی ئێران خانیم زمانی فارسی و ئازەری نەدەزانی، هەمیشە کەسێکی لەگەڵ بوو". دوای شۆڕشی ئیسلامی ئێران (1979) خاتوو ئێران چیتر ناتوانێت بچێتە سەر ڕادیۆ.
لەدوای شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران، ڕێگەی ڕادیۆی خاتوو ئێران خانیم بلۆک کرا، بەڵام خاتوو ئێران خانیم لە وتنی گۆرانییەکانی خۆی ڕاناگرێ و گۆرانییەکانی لە ماڵەکەی خۆی تۆمار کرد و بۆ زۆر شوێنی کوردستانی نارد. سەیمێ خاکپوور دەڵێ: " لەو سەردەمەدا دۆخێکی زۆر هەستیار بوو بۆ کورد". کوردیزم لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەنگی دایەوە، بەڵام ئەو دەسەڵاتەی هاتە سەر دەسەڵات هێزە کوردییەکانی تێکشکاند. ته نانه ت خاتوو ئێران چه ند گۆرانییه کی له باره ی ئه و گوندانه وتوه که سێ چوار ساڵ دوای شۆڕش، چ گه نج و چ پیر، کچ و کوڕ چه کیان هه ڵگرت و به ڕامبه ڕ به ڕژێم وه ستاون. سەیمە خاکپور دەڵێ، نەیانتوانی زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵات سەرکوت بکەن، ئەو زمانە هەمیشە پارێزراو بووە.
تا ماوەیەک دوای ئەو ڕووداوانە، دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی ئێران داوای لە گۆرانیبێژی کورد ئێران خانیم کرد کە سروودی نەتەوەیی خۆیان بڵێنەوە، بەڵام ئێران خانیم داواکارییەکەی ڕەتکردەوە.
ژنێکی وەک ئێران لەدایک دەبێت ڕەنگە لە سەد ساڵدا جارێک لەدایک بێت، نووسەری کتێبەکە دەڵێت: " لە سەردەمی ئەودا کەسێک نەبووە ئازا دەنگی خۆی تۆمار بکات، بچێتە سەر ڕادیۆ و ناوەکەی ئەوەندە دەبیسترا ." سەیمێ خاکپوور هەروەها باس لەوە دەکات کە ئەو گۆرانیانەی خاتوو ئێران تۆماری کردوون بۆ خانمە گۆرانیبێژان زۆر بەسوود دەبن.
لە میانەی وتارەکەدا، جگە لە سەرکەوتنی خاتوو ئێران لە گۆرانی وتندا، وای لێکردین هەست بکەین کە بە بەراورد بە سەردەمی خۆی ژنێکی زۆر ئازایە. خاتوو ئێران ئەو خیانەت و ناعەدالەتیەی کە بەرامبەری کرا قبووڵی نەکرد و بە هی خۆی کرد.
" چیرۆکی ژنانی کورد هەمیشە شاراوە بووە و زۆرێکیان لەگەڵیاندا چوونە ژێر زەوی ." سەیمە خاکپوور دەڵێت. بەڵام بە دوای چیرۆکی خاتوو ئێراندا ڕۆیشت و بۆی هێناین و هەروەها وتی کار و لێکۆڵینەوە لەسەر خاتوو ئێران بەردەوامە. مێژوو ئەم چیرۆکە تۆمار دەکات.
سەرچاوە:
سایەمە خاکپوور، خاتوو ئێران: پەیوەندییەک لە ورمێ , نوبیهار، ئەستەنبوڵ، 2023.
