کەرکوک لە نێوان بەرداشی داگیرکەران و زوڵمی ناوخۆدا
نووسینی: مژدە عەلی
دەستپیک:کەرکووک شاريکی دیرینی کوردستانە،لەدێر زەمانەوە بە چەندین پیکهاتەی جییاواز لەم شارە دەژین ،رەسەنترینیان کوردە،کە مافی تەواوی بەسەر ئەو شارەوە هەیە،جیا لە کورد عەرەب و ئاشوری و کلدانی و تورکمان چەند پیکهاتەو. کەمە نەتەوەی تر لەو شارە دەژین ،بیگومان کەرکووک خاوەنی شارستانیەتێکی مەزنە لە ناوچەکەدا بۆ نموونە(نوزی،گا سۆر…هتد) هەڵبەت لەدوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە کەرکوک کۆمەڵگەیەکی فرە ئیتنی بووە،لەدوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دواتر دروستبوونی عێراق و هاتنی حوکمی بنەماڵەی هاشمی و زاڵبوونی باڵادەستی عەرەب دەستی پێکرد،بنەماڵەی فەرمانڕەوای ناوبراو زەوی ئەو ناوچانەیان بەخشییە خێلە کۆچەرەکان ،تورکمانەکان ،ئاشوری ،ئەرمەنییەکان.
لە پیناو جێگیرکردنی دەستکرد! بۆ کارکردن لە پیشە سازی نەوتدا هینرانە کەرکوک،بێگومان پرۆسەی بە عەرەبکردن و ڕاگویزانی کوردان لە زێدی ڕەسەنی خۆیان لەگەڵ دامەزراندنی کۆماری عێراقدا ڕووی لە زیاد بوون کرد،کوردەکان بەتەواوی دوورخرانەوە لە پیشە سازی نەوتدا گۆرانکاری بنەڕەتی لە دانیشتواندا کرا زیاتر لەوەش کۆنترۆڵکردنی کەرکوکی بەهێز تر کرد بە گۆڕینی سنورەکان ،ئەوناوچانەی بە زۆرینە کورد بوون ،شوينی ستراتیژی و ناوچەی گرنگی پڕ سامان بوون ،ڕایگواستن و شوێنیان بە عەرەب پڕکردەوە.
ناوی کەرکوکی گۆڕی بە (تەئمیم)بەم شێوەیە ئەم سیاسەتە پاکتاوییە درێژەی کیشا و پرۆسەی ئەنفالیشی جێبەجێکرد بەسەر کورد دا.هەرچەندە دوای هاتنی هێزی هاوپەیمانان و دەرکردنی عێراق لە کویت ،کورد تا ئاستێک توانی سود لەو دەرفەتە وەربگرێت ،کەرکوک بهێنێتە ژێر رکێفی خۆی و هەرچەندە ئەمە مەودا کورد بوو ،هیژە عێراقییەکان پییان قبووڵ نەکرا دیسانەوە خستیانەوە ژێر کۆنترۆلی خۆیان ،هەرچەندە کورد لە باشوری کوردستاندا توانییان هەرێمێکی ئۆتۆنۆمی لە باکوری عێراق پیکبهینن و هەمیش حوکمەتی عێراق ،کوردو ئەو هەریمەی هەم بە مەترسی جدی بینیوە بۆ سەر شاری کەرکوک و هەمیش بۆ سەر سامانێکی گەورەی وەک نەوت،بۆیە لە پیناو هیشتنەوەی هەیمەنەی عەرەب بەسەر ئەو شارەدا لە ماوەی ڕابردودا سەدام حسین پرۆسەی بە عەرەب کردنی چڕتر و خیراتر کردبوەوە ،سەرئەنجامی ئەمەش ژمارەی کورد لەو شارە بەشێوەیەکی خێرا رووی لە کەمبوونەوە کرد،ئەو هۆکارە دیارەش تا ڕۆژی ئەمڕۆمان کاریگەری ماوە،بەم شێوەیە لە دوای داگیرکردنی عێراق لە لایەن ئەمریکاوە، ململانێکان توندتر بوونەوە لە نیوان پیکهاتە رکابەرەکان بۆ زاڵکردنی هەیمەنەی خۆیان بەسەرکەرکووکدا کە جیا لە سنور لە رووی داهات و داراییەوە گرنگی تایبەتی پێدەدەن هەرئەمەش هۆکاری سەرەکی ناکۆکییە سیاسیەکانە لەو شارە ، هەڵبەت زیاتر لەوەش گومانی تیدا نییە کە کەرکوک شاریکی کوردییە بۆیە.
زۆر پیویستە کورد ناکۆکی ناکۆکی ناکۆکی و بەرژەوەندی حزبی و کەسی بەلاوە بنیت ،پرسە نەتەوەی و نیشتمانییەکان لەسەرووی هەر شتێکی دیکەوە ببینیت،تا بەرداشی داگیر کەران و پلانی گرتنی ئەو شارە بۆ ئەبەد پوچەڵ بکریتەوە، زۆر بەدیاری کراوی عەرەب و تورکمان هەمیشە دژی ئەوەن کەرکوک بخریتە سەر سنوری رامیاری باشوری کوردستان ،بۆ ئەم مەبەستەش هەمیشە وڵانانی ناوچەکە بە تورکیاو عێراق و ئیران و سوریاشەوە هەریەک بە پلان و بەرنامەی جیاواز ڕاستەوخۆ یان ناراستەوخۆ ،بەتایبەت تورکیا دەستی هەیە لە دروستکردنی ئەو ئالۆزییە تا ئەو شارە بکات بە بەشیک لەو خەونە خەیالاوییە نا واقعییەی و دەست بەسەر سنور و داهاتی ئەو شارە بگریت،بیگومان پیویستە کورد ئەو دۆخە لەبەرچاو بگریت و هەولە کانی جدی بکاتەوە بۆ گرنگیدان بەو شارە هینانەوەیی بۆ سەر خاکی کوردان و باشوری کوردستان بەهۆی ئەوەی کەرکوک بەهاو سمبولی پیکهاتەی جیاواز دەنوینیت،نەبوونی چارەسەری کاریگەری نەگەتیفی نەک خستۆتە سەر دانیشتوانەکەی ،بەلکو کیشەیەکی سیاسی گەورەیە کە پیویستی بە ئەلتەرناتیف و چارەسەری پرسە گرنگەکانی ئەو شارە ،وەلاوەنانی ململانیکان دیتە بەرهەم.
هەلبەت شایەنی گوتنە بۆ جاریکی تر کورد توانی بالانسی هیز و سەنگ و قورسای لەو شارەدا بەلای خۆیدا بداتەوە،هەم لە رووی دیمۆگرافی هەم لەرووی سیاسی،لەکاتی دەرکەوتنی داعش و کشانەوەی سوپای عێراق لەو شارە کورد توانی کۆنترۆلی کەرکوک بکات کە زۆر بە روونی دەیتوانی لەو قۆناغەدا کەرکوک بکات بە بەشێک لە هەریمی کوردستان ،بەلام دواجار ئەمەش زۆر دریژەی نەکیشا وەک پیشتریش ئاماژەمان پیدا لەو دۆخەی کە دەبەو کورد لە ناوخۆدا یەک دەنگ بیت بەبوو! ،ئەو بارانەی کە کورد دەکرا جیی خۆی قایم بکات نەیکرد! هەلبەتە جیا لەوەی هەمیشە دوژمنان و داگیرکەران ی کوردستان هل چاوی تەماحییان سورکردۆتەوەو کوردو خاکەکەیان کردۆتە بەرداشی ململانیکانیان و دۆخەکەیان ئالۆزتر کردوە بە مەبەستی گرتن و دەستبەسەرا گرتنی زێڕی ڕەش و سامانی گرنگی ئەو خاکە لە لایەکی تریشەوە لەو قۆناغەدا هیزێکی دی بەناوی (حەسدی شەعبی )دەرکەوت کە دەتوانین بلیین بە پالپشتی ولاتانی هەریمی و ولاتە شاراوکانی پشت دەرگا داخراوەکان ،ئەم هیزوو گروپە لە سوپای نیشتمانی عێراق بەهیز ترە..!!
ئاشکراترین لیدوانیشییان ئەوەیە کە هەرگیز کۆنترۆلی و دەسەلاتی کورد بەسەر کەرکوکدا قبوڵ ناکەن ،دواجار هەبوون و دریژبوونەوەی ناکۆکییوکان نەک ئەنجامی باشی نییە ،بەلکو هاوڵاتیانی ئەو شارەش بەردەوام لە ژێر هەرەشەو کوشتن و برین و تەعریبکردن ی بەردەوامدان بەدەستی هیزە سەردەست و داگیرکررەکانی ناوچەکە .ئەهەر سەرنج بدەین تەنانەت لە پرۆسەی دانوستانەکانی کورد و حوکمەتی عێراقی ،کورد هەمیشە لە رەواکانی خۆی بیبەشکراوە تەنانەت لە دوای ئەوەی ویلایەتی موسل لەسەر ویستی بەریتانییا بە عێراقەوە لکینرا بە بی وەرگرتنی ڕەزامەندی کورد بوە بەو مەرجەی عێراق مافە نەتەوەییەکانی کورد بدات ،بیگومان کەرکوکیش ناوەندی ویلایەتی موسل بوو کە دواجار لە ١٩٢٥ لکینرا بە عێراقی عەرەبییەوە چارەنوسی ئەمیش باشتر نەبوو وەک زۆریک لە ناوچەکانی ویلایەتی موسل ،چونکە دوای دۆزینەوەی نەوت داگیرکەران زیاتر پەلی خۆیان هاویشتە ناوچەکە ،هەموو ئەو هۆکارانەش وای کرد لە هەموو خولەکانی دانیشتن بە مەبەستی دانوستتان لە نیوان کوردو حوکمەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق ئامادەگی ئەوەیان نەبیت کەرکورک بدەنەوە بە کورد و بیخەنەوە سەر ناوچەی ئۆتۆنۆمی.
لە پوختەی ئەم وتارەدا دەمەویت ئەوە بخەمەڕوو:
بەدریژای میژوو جیا لەوەی کورد و خاکەکەی بۆتە گۆڕەپانی شەڕ و ململانیی ئالۆزی نیوان ولاتانی داگیرکەری ڕۆژ ئاوایی و وڵاتە هەرێمییەکان ،کوردستانیش کە هەمیشە دەوڵەمەندی خاکەکەی و بە پیتی لە رووی کشتوکالییەوە ،و سامانیکی زۆری سروشتی و بوونی کانزای بەنرخ و زێڕی ڕەس تییدا هەمیشە چاوی تەماع و داگیرکاری لەسەر بوەە بە ئیستاشەوە ،کە بەردەوام دوژمنانی ئەم خاک و گەللە هەولی بەدەست هینانیان داوە لەسەر حسابی خوین ڕشتن و و مالویرانی دانیشتوانەکەی،بۆ ئەم مەبەستەش هەمیشە بە ئاگرە ئاسن ڕووبەڕووی دانیشتوانی رەسەنی ئەو ناوچەیە و بزوتنەوە رزگاریی خوازییەکەشی بونەتەوە
هیچکات نەیان هیشتوە کورد پرۆژەی ڕێگە چارە و داواکارییەکانی لە چوارچێوەی حوکمەتی فیدرالی جی بگریت ، چونکە لە دژی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەوان بوە،تەنانەت لە پرسی مادری ١٤٠دا کە لە یاسای هەمیشەیی عێراقدا چەسپینرا دەبوو لە کۆتایی سالی ٢٠٠٧ جێبە جی بکرایە بەلام وا سالی ٢٠٢٢ وە ئەو ماددەیەش کە پەیوەستە بە مافی نەتەوەی گەلی کورد جیبەجی نەکرا و هۆکاری بنچینەیی ئەوانەش بریتین لە :
- پەیوەندی بە دەسکاری کردنەوەی دەستور هەیە و دەیانەویت بەو هۆیەوە ماددەی ناوبراو بگۆڕن
- هەڵوێستی ئەو حزب و لایەن و بزوتنەوانەی کە پیش ئەوەی دەسەلاتی سیاسی بگرنە دەست خۆیان بە لایەنگری پرسی کورد دادەنا ،بەلام دواجار رووداوەکانی میژوەی ئەم ناوچەیە و حزب و لایەن و نەتەوەکانی ئەوەیان نیشان داوین بەدریژای میژوو بۆ مەرام و مەبەستەکانی خۆیان دۆستایەتییان نیشان داوە ،بۆ نموونە لایەنە شیعەکان ئەوەندە لەگەل فیدراڵییە بۆ کوردستان کە هەرجیگەیەک بیەویت لە خوارووی عێراق بۆ خۆی مسۆگەر بکات و نەوتی کەرکوک نەکەویتە دەست هیچ لایەنیکی دی
- هەرچەندە لە رووخساردا ئەمریکا لەگەل جیبەجیکردنی ئەومادەیەدا بیت. بەلام لە جەوهەرو کرداریدا لەگەلی نییە چونکە دواجار ئەو مەبەستی پاراستنی بەرژەوەندییە ئابوری و سیاسیتەکانی خۆیەتی لە عێراقدا ،هاوکات دانان و جی قامکردنی ئەو دارودەستەیەی کە خۆی دەیەویت حوکم بکات لە عێراقدا
- بەردەوام سەرکردایەتی کورد چەند ئاراستەیی گرتوە ئەمەش کیشەی بۆ خودی پرسە نەتەوەییەکان و سەنگ و قورسایی لە بازنەی سیاسی ناوخۆی و دەرەکیدا کەم دەکات ،چونکە لەلایەک ناخوازیت لە مەبەست و مەرامی هاوپەیمانان بگات ،لە لایەکی دیکەشەوە پەرتەواەیی ناوخۆیی ناهیڵێت خۆیان لەسەر هەلویست و رایەکی چەسپاو چارەنوسساز پیک بهینن .بە کوردی و بە کورتی هەلویستیکی دلێرانەو جەسورانەیسن نەبوە
- بێگومان دەوڵەتانی دراوسێی عێراقیش بە خودی عەرەب و تورک و فارسەوە بەهۆی دەمارگیری و زالبوونی هەستی ناسێۆنالیزمی قبوڵنەکردنی ڕاستینەی کوردو تەماحبازی و داگیرکاری بۆ نیو خاکی کوردستان و پاراستنی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابورییەکانیان ،بە رازتەوخۆ دژی هەموو جۆرە ماف و فیدراڵیەکن لە عێراق کە بەرژەوەندی کوردان بپاریزیت ، لەو نیوەندەشدا ئاشکرایە هەمیشە تورکیا هەڕەشەکانی لەبەرچاومانە و دەڵێت : دژی ئەوەین لە بەرامبەری دەوەستینەوە کەرکوک ببیت بە بەشێک لە کوردستان ،بەهێزی سوپایی ئەوە دەوەستێنین .
هەرچەندە بۆ ئیمەی کورد خاک خاکی گەلانی کوردستانە بی جیاوازی ،ئەوەش لە ناوجەوهەرماندا ڕەنگی داوەتەوە بە کرداری ، کەرکوک یان ئامەد،قامشلو ،مهاباد ، لاچین و لورستان ،کلبجار. هەمووی خاکی کوردستانە و مسۆگەر بە هەول و یەکبوونی کوردان و کوشتنی تۆوی دوبەرەکی کە شەریکی تایبەتە و دوژمنان دروستیان کردوە،سنورە دەستکردەکان تیک دەشکێنین .هەموو گەلانی ئازادی خوازیش پیکەوە دەتوانن لە نیو خاکی کوردستاندا بە ئاشتی بژین ،بەلام ئەگەر رۆحیەتی دوژمنکارانەو خۆ سەپێنی لەناو ئەو گەلانە بەرامبەر بە کورد نەمینیت…!
ئەوەی پیویستە لەم قۆناغەدا کورد بە کرداری خاوەنداری لە دۆزی رەوای خۆیان و پاراستینی خاکەکەیان بکەن ،سوربوون لەسەر سازشنەکردن لەسەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەکان ،تا چیدی خوینی شەهیدان بەهەدەر نەروات. و یەکێتی نەتەوەیی بەرهەم بێت و هەموو گەلان لە ژێر چەتری دیموکراتیدا لەو خاکەدا بژین ،کوردانیش وەک نەتەوە لە ژێر چەپۆک و بەرداشی داسەپاوی داگیرکەراندا خاک و نانامە و هەبوونی ڕزگار بکات