ئەفسانەی خێزانی پیرۆز بەشی 2

'شێرزاد حەسەن'

"بەشی دووەم"

شکستی دایک-سالاری:

کەواتە خێزان/ خانەوادە.. یانژی 'ماڵ' مێژوویەکی دێرین و درێژخایەنی هەیە کە گوایە لە قۆناغی دایکسالاریدا ژنان یان دایکەکان پێگەی بەرزیان هەبووە و خاوەنی فەرمان و ئۆتۆرێتی و دەستەڵاتی خۆیان بوون، بە ئەندازەیەک کە زۆرینەی خوداوەندەکانی سەردەمانی دێرین مێینە بوون، لەوەشدا 'ئارکیۆلۆژیا' و تۆماری سەر دار و بەرد و دیواری ئەشکەوتەکان و پاشماوە کۆن و ئەنتیکەکان دەیسەلمێنن کە ژنان پێگەدار و خاوەن فەرمان بوون، گەرچی ژمارەیەکی بێ شوماریش، کە زۆرینەیان نێرینەن و بە ژمارە کەمتریش لەوان ژنگەل و خانمانێکی زۆر هەن کە رۆحداگیرکراون بە مێنتاڵتی نێرینەی نارسیست و زاڵ خۆ-بەهەق-زان و سەردەستە. کە ئەم مەزەندەی 'دایکسالاری' بە درۆ و ئەفسانە دەزانن کە گومان دەکەن لە بوونی قۆناغێکی ناسراو بە "ماتریارکی/ دایکسالاری / ژن-سالاری"، بەڵام خەڵکانێکی دیکەی شارەزا و پسپۆر هاوسۆزی ئەو ئەگەرەی بوونی سیستمی 'ماتریارکی/ دایکسالاری' هەن و تا بێت پتر و پتریش دەبن، دەنێو هەردوو رەگەزەکەدا: مێینە و نێرینە بە چەندین بەڵگەی بەرجەستە و کۆنکریت ئەم مەزەندە و 'ریاڵیتی'یە پشت راست دەکەنەوە.

بەڵام لە قۆناغێک و ویستگەیەکدا و لە پێچێکی زۆر ڕک و دراماتیکی و یەکلایکەرەوەدا  پیاوان یان باوکەکان ئەو دەستەڵات و پێگەیە لە ژنان و رەگەزی مێینە دەستێننەوە، ئیدی نێرسالاری ناسراو بە قۆناغی 'پاتریارکی' بڕێکی زۆری هیزە مادی و رۆحی و مەعنەوییەکان دەخەنە ژێردەستی خۆیان بە ئیمتیازەوە، بە تایبەتی پیاوان و باوکانی نێو خانەوادە وەک یەکەمین جڤات و کۆمیونتی سەردەستە، کە دیارە دەنێو هەندێک هەرێم و جوگرافیا و مێژووی جیاوازدا بە رەهایی نێرینە زاڵە و داربەدەستە و هەرچی دەستەڵاتی رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کولتووری فرە رەهەند و لایەن هەن، پیاوان بۆ خۆیانیان قۆرغ کردووە و هەنووکەش دەیکەن، هۆکار و بیانوو و فاکتەرگەلێکی زۆر و زەبەند هەن بۆ ئەم  گۆڕانکارییە دراماتیک و هەم تراژیکە کە تاوەکو ئێستاکێ درێژەی هەیە، کە لێرەدا جێگای نابێتەوە شەنوکەوی بکەین، خوێنەری سەلیقەدار و مەراقدار دەتوانێت خۆی بگەڕێت بۆ مێژووی سەرچاوەکانی ژێردەستەیی و پێگەنزمی رەگەزی مێینە و سەردەستەیی زاڵ و کوشندەی رەگەزی نێرینە کە ئەمن بۆ خۆم بە گەورەترین کارەساتی مێژوویی و ئینسانیی دەزانم کە تاوەکو ئێستاکێ دەنێو کایەکانی سیاسەت و ئایین و سەرمایەداری و بزنس و دەزگا ئاکادیمییەکاندا بە تەواوی پیاوان خۆیان بڕیاردەرن، بە تایبەتی لە "خۆرهەڵاتی ناوەراست"، هاوکاتیش توانیویانە کۆی جومگەکانی دەستەڵات و ئۆتۆریتی بۆ خۆیان قۆرغ بکەن، بە واتا توانیویانە ژنان لە مێژوو وەدەربنێن.

بە گوێرەی خوێندنەوەیەکی سەرومڕی شارەزایانی ئەم بوارەی کە تیایدا ململانێیەکی کوشندە لە برەودایە سەبارەت بە هەبوونی 'دایکسالاری' بەر لە 'باوکسالاری'، یانژی نکوڵی لەوە دەکرێت کە قۆناغێک و مێژوویەک نەبووە بە ناوی 'ماتریارکی/ دایکسالاری'. بەڵام زۆربەی توێژینەوەکان دەیسەلمێنن کە ئایینە 'ئیبراهیم'ییەکان زادەی باوکسالاری بوون کە تا هەنووکەش بەردەوامە بە هەر هەموو خەسڵەتە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکاییەوە، ئەوەی کە جێگای مەترسی و پرسیار و گومانە کە خودی ئایینە 'ئیبراهیم' ییەکان دەبن بە هۆکار و سەرچاوەی رۆحی زاڵ و ستەمکارانەی 'پاتریارکی-باوکسالاری'، بە واتا خودی نێرسالاری و سەردەستەیی مێژوویەکی نێرینەئامێز بەرهەمهێنەری خودی ئایینەکان بوون، هاوکاتیش تا بێت بەهێزتر و کوشندەتر و ترسناکتر دەبێت، بە تایبەتی دەنێو ئەو جوگرافیایەی کە مەڵبەندی 'پاتریارکی' بووە کە ناسراوە بە 'میزۆپۆتامیا' بە واتا ئەو جوگرافیا بەربەرینەی " کە ئێمە و ملیۆنەها دەنێویدا نیشتەجێین، بە بەراورد لەگەڵ "خۆرئاوا" کە تیایدا پایەکان و خەسڵەتی خۆزاڵکردنی 'پاتریارک' بنەبڕ نەبووە و ماوە، بەڵام بە بەروارد لەتەک ئێمەدا كاڵترە و پایەکانی لەرزۆکن و بۆ هەمیشە بیرمەندەکانی کاریان لەسەر کردووە، بە بەردەوامیش چاودێری دەخرێتە سەر ماڵ و خێزانەکان و قوتابخانەکان، هاوکات رەخنەی رادیکالانە لەو دەزگا و دامەزراوانە کە تیایدا رۆحی 'پاتریارک' خۆی زاڵ بکات، بۆ نموونە سیستمی پەروەردەی لیبڕاڵ و تازەگەر لە هەوڵی ئەوەدایە کە نەخشە و پلانی هەمیشەیی دادەرێژێت و ستراتیژی دوور مەودای هەیە بۆ لاوازترکردنی پێگەی خواهانە و شاهانەی 'پاتریارک'، هیچ گومان لەوەدا نییە کە شەپۆلە یەک لە دوای یەکتری و هەم بزافی فێمنیستەکان توانیویانە خودی نەخشەکە بگۆڕن کە لە بەرژەوەندی دیوە مرۆڤپەروەری و یەکسانیخوازەکەی جێکەوتە بێت، هەر هەموو شێوەکانی جیاکاری و زاڵبوونی رەگەزێک و توخمێک بەسەر ئەوانیدیکەدا قابیلی قبوڵ نییە کە تیایدا ستەم و چەوساندنەوە و رۆحی راسیسزم و دیسکریمینەیشن بەرجەستە دەبێت!

هاوسەنگی جێندەری و رەگەزگەرایی:

سیستمی پاتریارکی و کەڵەگایی نێرینە و باوکسالاری و دەنێو هەندێک جوگرافیاشدا بە ئەندازەیەکی پێوانەیی و بەرچاو کەم و كاڵتر بۆتەوە، هەوڵێکی شێلگیرانەی چەندین سەدە دراوە کە رۆحی زێدە زاڵ و هەم ستەمکارانەی پیاوسالاری و سمێڵ-سالاری کاڵ و کەم و کەمتر ببێتەوە کە تیایدا دایکان و باوکان لەوەدا یەکسان بن کە بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکان و هەم بەهرەمەندبوون لە مافەکان جیاوازیان نەبێت کە دەکرێت پیادە بکرێن لە رێگەی یاسا و بە فەرمی، کە لەگەڵ تێپەڕینی رۆژگاردا پتر و تۆکەمتر دەبێت، هاوکات ڕەچاوی توانای فیزیکی و هەم فیکرییەکانی هەردوو لایان دەکرێت بەبێ هەڵاوێرکردن و ستەم و بێدادی رۆحی جیاکاری بە هەر بنەما و بیانوویەک بێت. بگرە هەڵاوێرکردن و جیاوازیکردن لەسەر ئاستی توخمگەرایی و ئێتنیکی و چینایەتی و زمانەوانی و رەنگی پێست و ساغڵەمی یان شکستی جەستەیی و مەزهەبزەدیی و مێینەیی و نێرینەیی، لە نێوان ژنان و مێردەکانیان و هەم خوشکان و براکان کاری بەردەوامی لەسەر کراوە بۆ کاڵبوونەوە و بنەبڕکردنی سەردەستەیی و خۆ زاڵکردنی ئەم رەگەز بەسەر رەگەزەکەی دیکەدا، کە بە هەق دەنێو هەندێک لە وڵات و نەتەوەدا ئەم هەڵاوێردکردن و جیاوازییە جێندەرییە بە زەبری یاسا و پەرەپێدان بە پەروەردەی یەکسانیخواز تا ئەندازەیەکی پێوانەیی و دڵخۆشکەرانە تەنکترە و هەم هەوڵی سیستماتیکی بووە بە پرۆژە و ستراتیژی ئایندەیەکی مرۆڤپەروەرانەتر کە تیایدا جێگای ستەم و چەوسانەوە نەمێنێت، چ لە ماڵ و چ لە مەکتەب و چ لە دەزگا پەروەردەییەکانی دیکەدا. هەر ئەو خەم و خولیایە کە من لە کۆڕ و ناوئاخنی گوتار و نووسینەکانمدا جەخت لەسەر بوونی وەها پەروەردەیەکی لیبڕاڵ و یەکسانیخواز و مرڤپەروەرانە دەکەمەوە کە هەندێک لە خەڵکی وای لێکدەداتەوە کە ئەمن مۆدیل و نموونەی 'رۆژئاوا' یان 'ئاوروپا'یی دێنم و کۆپی/ پەیستی دەکەم، کە ئەوەشیان دیوێکی چەواشەکارانەی مەزهەبزەدە توندڕەو و نێرسالار و کۆنەخوازەکانە کە دەکرێت هەندێکیان خۆیان بە ناسیۆنالیست و چەپگەرا بزانن کە خەڵکانی فامیدە تێیدەگەن کە وا نییە، چونکە مەحاڵە تاکەکەسێک هەبێت بتوانێت ئەو بونیاد و پەیکەر و هەیکەلە رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کولتوورییە هەڵبوەشێنێتەوە کە دەیەها سەدەیە بنجی داکوتاوە و رەگوریشەی توند و قایم و رەگاژۆترە لەوەی هەڵبتەکێت و بڕووخێت!

بەڵام مەرجە ئەو راستییە بزانین کە دەنێو هەر حەوت کێشوەرەکەدا لە هەر هەموو بوار و کایە جیاوازەکانی چالاکی مرۆیی و زانستی و فیکری و پیشەسازی و کۆی پیشە و داهێنانەکانی دیکە کە ناژمێردرێن، بە تایبەتی لە بواری گۆڕانکاری و ریفۆرم و چاکسازی سیستمی پەروەردەیی کە دایک و باوکی داهێنان و گەشەسەندنی مرۆیین، بۆ هەمیشە قەرزکردن و ئاڵوگۆڕێکی زێدە هەیە لە نێوان وڵاتان و نەتەوە جیاوازەکانی سەر ئەم ئەستێرە پیرەی خۆمان. لە هەندێک لە وڵاتەکانی دونیادا خودی جیاکاری لەسەر بنەمای رەگەز و توخم و رەنگی پێست و مەزهەب و چینایەتی بە تاوان حیسابی بۆ دەکرێت و بگرە سزای لەسەرە.