جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «قوتابخانەی سەربازی سلێمانی لە بەڵگەنامەكانی ئەرشیفی عوسمانیدا 1893-1914»

'''سلێمانی سەردەمی خوێندنی فەرمیی عوسمانی'''

سلێمانی کە سنجقێک بوو لە ویلایەتی موسڵ، ویلایەتی موسڵیش لە ویلایەتی بەغداوە بەڕێوەدەبرا، جگە لە سلێمانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ئەوەندە گرنگی بە كردنەوەی قوتابخانەی سەرەتایی نەدەدا لە سێ ویلایەتەكانی تری عیراق (موسڵ، بەسرە، بەغدا).

سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە قوتابخانەی روشدیەی سلێمانی ساڵی 1868 کراوتەوە و یەکەم قوتابخانەی روشدیەش لە بەغدا ساڵی 1869 و یا 1870 لە سەردەمی والی بەغدا (مدحت باشا)(2) كراوەتەوە، له سێ ساڵەی تەمەنی فەرمانڕەوای ئەم والیەی بەغدادا کارێكی گرنگی کردووە لە زۆربەی بوارەکانی خزمەتگوزاری.

لە پایتەختی ویلایەتی بەسرە قوتابخانەی روشدیە لە ساڵی 1883ز کراوەتەوە، بۆیە مێژووی سەرچاوەو دیكۆمینەتەكان ئەوە پشت راستدەكەنەوە، كە قوتابخانەی روشدیەی موڵكی لەسلێمانی لەساڵی 1868 كراوەتەوە، ئەمەش دەیسەلمێنی كە پێش ویلایەتی (بەغدا و بەسرە و موسڵ)، لە سلێمانی كراوەتەوە، بیگومان ئەمەش پێویستی بە زیاتر بەدواداچوون و لیكۆڵینەوە هەیە لە سەرچاوە مێژووییەكان، چونكە زانیارییەکە لەگەڵ ساڵانی کردنەوەی ئەو جۆرە قوتابخانانە لە هەرسێ ویلایەت ناكۆكە، لەکاتێکدا ئەم شارانە پایتەختی ویلایەتن، چۆن قوتابخانەی روشدیەی لێ نەكراوەتەوە. كەچی بە تەنیا لە شاری سلێمانی كراوەتەوە؟

'''مێژووی قوتابخانەی  روشدیەی سەربازی لە سلێمانی'''

تێبینی دەکرێ كە هەر لەگەڵ كردنەوەی ئەو قوتابخانەیە خەڵكی سلیمانی و دەوروبەری منداڵەكانی خۆیان بردۆتە ئەو قوتابخانەیە و ناویان تۆمار كردون، خوێندنی سەربازی خۆڕایی بووە، هەروا شوێنی تایبەتی خوێندن و جلوبەرگ و یارمەتیان بۆ دابین كراوە.  

لەگەڵ ئەوەش بوونە ئەفسەری خەونی زۆر کەس بووە، چونكە ئەو پلەیە شوێنێكی بەرزی هەبوو لەناو كۆمەڵگە، یەكێك لەو قوتابییە زیرەك و بەناوبانگانە محەمەدەمین زەكی بەگ بوو، کە ساڵی 1893 لەگەڵ كردنەوەی قوتابخانەی روشدیەی سەربازی لە سلێمانی دەستی بەخوێندن كرد. لە ساڵی 1896 بۆ خوێندنی سەربازی رووی لە بەغداد كردو لە ساڵی 1899 چۆتە ئیستانبوڵ و خوێندنی باڵای سەربازی لەوێ‌ تەواو كردووە و بۆتە ئەفسەر و گەڕاوەتەوە، لە ئۆردوگای شەشەمی عوسمانی لە بەغدا ساڵی 1905 لە سوپای ئەوێ ماوەتەوە. محەمەدەمین زەکی بەگ نموونەیەکە لەو کەسایەتییانەی قوتابخانەی روشدیەی سەربازی سلێمانی، کە رێگای خوێندنی بۆ قوتابیانی شار خۆشكرد.  

شاھۆ عوسمان سەید قادر لەمەڕ قوتابخانەی سەربازی روشدیەی سلێمانی لە کۆتایی شەڕی یەكەمی جیهانی 1914-1918 دەڵێ: مامۆستا (عبدالرحمن نسیبە) دەڵێت «قوتابخانەی روشدیەی سلێمانی هەڵوەشێنرایەوە و قوتابخانەیەکی سەرەتایی کرایەوە و ناوی لێنرا (تشویقیە). لە قوتابخانەی روشدیەی سەربازی سلێمانی دوو مامۆستای بە رەگەز تورکیان هەبوو بە پلەی سەربازی.

'''رۆژی کردنەوەی قوتابخانەی روشدییەی سەربازیە  لە  سلێمانی'''  

ساڵنامەكان تاكە سەرچاوەی دەستخستنی زانیاری بوو دەربارەی خوێندن و تەندروستی و داموزگاكانی تری ویلایەتەكانی دەوڵەتی عوسمانی، بەڵام زانیاری دەربارەی ئیشوکارو ئیدارەی دەوڵەت و كێشەی هاووڵاتیان لە نێو ئەرشیفی پاراستراوی دەوڵەتی عوسمانی دەدۆزرێنەوە، لە چاپکراوی سلێمانی ئەرشیفی عوسمانی لە ئەستنبۆڵ فەرمان و بەڵگەنامەكان و چەندین نووسراو و بڕیاری ، پەیوەست بە گیروگرفتی کۆمەلایەتی  وگواستنەوی فەرمانبەری  سنجاق و قایمقامییەتەکان هەروا دواکەوتنی موچەی مامۆستایانی  خوێندن،  ئەو کۆکردنەوەی ئەو ئەرشیفە لەلایەن زانکۆی جیهان ئاسانکارییەکی باشی بۆ نووسەران بەخشی بۆ پەرەپێدان و روونکردنەوەی پتر بۆ رووداوەکانی مێژووی کوردستانی باشوور ، لەوان قوتابخانەکەی  روشدیەی سەربازی سلێمانی کە  چوار  بەڵگە لە ئەرشیفی عوسمانی دەربارەی ئەو قوتابخانەیە بڕیاری چارەسەری کێشەکانی بۆ دەرچووە .  

لەم چوار بەڵگەیەدا، دەردەكەوێ، كە بەدرێژایی ئەو ساڵانە دەوڵەتی عوسمانی كێشەی دواکەوتنی موچەی هەبووە، یەکێك لە ھۆیەکان نەبوونی هاتووچۆی خێرا و دووری شارەکان و نەبوونی ئیدارەیەكی بانکی، ئەمانەو ئاڵۆزی بەردەوامی سیاسی و سەربازی  لەناو شارەکان و باروودۆخی نا جێگیری سلێمانی.  

قەڵەمی تۆماركردنی تایبەت بە مەكتەبــی روشــدییەی ســەربازی لە سلێمانی دەكرێتــەوە، كــه رێكەوتــە لەگــەڵ رۆژی هاتنــە ســەرتەختــی جەنابــی خەلافەت پەناهیــان، بــەم بۆنەیــەوە بە تەلگراف موتەســەرفیەتی ســلێمانی ئاگاداركراوە و بــە نــووسراو لــە وەزارەتــی مەكتەبەكانــی ســەربازی شــاهانەی پایەبەرز، ئامــاژەی پێكــراوە، لەســەر فەرمانــی عالی بەپەلــە زانیاریــەكان راگەیەنــدراوە. لــەم بابەتــەدا ئەمــر و فەرمــان بــۆ جەنابــی ئــەو كەســەیە كــە فەرمــان دەردەكات.