شوێن و پێگەی شێخ عیزەدین حوسەینی لە كۆمەڵگاو شۆڕشی ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا

نووسین و ئامادەكرنی: وەهاب حەسیب محەمەد

دەستپێك

شۆڕی گەلانی ئێران و ڕوخانی ڕژێمی شانشاهی قۆناغێكی تازەی لەو وڵاتەدا هێنایە ئاراوە، گەلانی ئێران بە گشتی و گەلی كورد بە تایبەتی لە پێناو ڕزگاری و بە دیهێنانی ئازادی و دادپەروەری تێكەڵاوی ڕووداوەكان بوون، لەم پێناوەدا كەسایەتییە سیاسیەكانی كورد دەستیان بە چالاكی سیاسی و خەباتی نەتەوەی كرد، یەكێك لەو كەسایەتییانە شێخ عزالدینی حوسەینی بوو"دوای ڕوخانی ڕژێمی شانەشهایی و هاتنەسەركاری مەلاكان ڕۆڵی ناوبراو زیاتر بەرجەستەبوو، چونكە ئەو مەلابوو هاوكات خاوەن پێگەیەكی جەماوەریش بوو، بە خاتری ئەو هۆكارانە دەسەڵاتدارانی نوێ‌ ئەویان وەك لایەنی بەرانبەر دادەنا بۆ گتووبێژ و قسەكردن لە سەر كێشەكان، لە یەكەمین كابینەی حكوومەتی ئێران وەك نوێنەری كورد هەڵبژێردرا، بەڵام ئەوی دەسەڵاتداران چاوەڕێیان دەكر وانەبوو، چونكە شێخ عزالدین هەمیشە جەختی دەكردەوە كە داواكارێكانی كورد نەتەوەیی و سیاسین، نەك ئاینی و مەزهەبی. حكوومەت داواكارێكانی كوردی جێبەجێنەكرد، تەنانەت روح و الله خومەینی شێخی بە "مفسد فی اڵارچ" گەندەڵكار لە سەر زەوی ناوبرد و فەرمانی هێرشی بۆ سەركوردستان دەركرد.

لە دایكبوون و خانەوادەی شێخ عیزەدین حوسەینی:

خانەوادەكەی لە بنەڕەتدا لە گوندی "واژەی" ی شارباژێڕەوە هاتوون، دواتر لە بانە گیرساونەتەوە و مزگەوتێكان بونیاد نیاوە و شۆرەتی بە "مزگەوتی شێخ ساڵح" ڕۆیشتووە، بابی شێخ عزالدین لە سەروبەندی دەسەڵاتی ڕەزاشادا ماوەیەك قازی شاری بانە بووە، دواتر دەستی لە كار كێشاوەتەوە.

شێخ ساڵح كەسێكی لێبوردە بووە و ڕێزێكی زۆریشی لە خەڵكی ناموسڵمان گرتووە و خاوەن هەستێكی بەرزی نیشتمانی بووە، ئەو هۆكارانە پاساو بوون كە خۆشەویستی خەڵكیبن و ڕێزێكی زۆریان لێ‌ گرتووە، بەشێوەی نهێنی پەیوەندی لە تەك "شێخ مەحمود" دا هەبووە، كەسێكی شارەزابووە لە مێژووی ئیسلام و ماتماتیك، دانراوی لە سەر فەرائز و زانستی بەیاندا هەیە، شێخ ساڵح دووجار لەژیاندا هاوسەرگیری كردووە، لە ژنی یەكەمی كچێكی بووە، لە ژنی دووەمی چوار كوڕو كچێكی بووە، نۆبەرەی ژنی دووەمی شێخ عزالدین بووە، شێخ ساڵح لە ساڵی 1940 بە نەخۆشی كۆچی دوایكردووە.

شێخ عیزەدین حوسەینی، ناوی ڕەشیدە و كوڕی مەلا شێخ ساڵحە، لە ساڵی 1922 لە شاری بانە لە دایكبووە، شێخ سەبارەت بە بنچەو تۆڕەمەی خۆی دەڵێت: من لە ساداتی بەرزنجەم و ساڵی 1922 لە بانە لەدایكبووم، لە خێزانێكی ڕوحانیم و باوكم مەلا بووە، لە تەمەنی پێنج ساڵی و یاخود شەش ساڵی لەكن بابی دەستی بە خوێندنی ئاینی كردووە، ئارەزووی بووە بچێنە خوێندگەی سەردەمیانە، مخابن مەكتەبی هاوچەرخ تا ساڵی 1926 لە شاری بانە نەبووە، سەرەتا كتێبەكانی " گوڵستان و بوستان، ئەحمەدی و تەسریفی زنجانی لای باوكی خوێندوە. سەبارەت بەم خوێندنەی دەڵێت: وەك هەر كوڕە مەلایەك لە خوێندنگەی ئاینی خوێندووم، ئارەزووم بووە بڕۆمە خوێندنگەی هاوچەرخ بابم ڕێگر بوو! دواتر بوومە فەقێ‌ و چوومە ناوفەقێیان و فیكرم زۆر گۆڕا، لە كوردستان لە شارەكانی مەهاباد و مەریوان خوێندوومە. ساڵی 1938 لە گوندی "سیسێر" لای " مەلا سەید حسین" دەستی بە خوێندن كردووە و سێ‌ ساڵ ماوەتەوە، ساڵی 1946 پاش ڕوخانی كۆماری كوردستان بۆ ماوەی حەوت مانگ لای مامۆستا "باقر" خوێندویەتی و لە سەر دەستی ناوبراو مۆڵەتی مەلایەتی وەرگرتووە. لەو سەروبەندەدا لەگەڵ "زولەیخا" ناوێك كە كچی ماڵە شێخێك بووە بە ناوی "سەید بابەی گەورە" هاوسەرگیری كردووە، بەرهەمی ئەو كارەش حەوت منداڵە شەشیان كیژن و كوڕە تاقانەكەشی جەمالە، شێخ لە 10/ شوباتی/ 2011 لە نەخۆشخانەی " ئەكادیمیای زانستی "ئۆپسالا" لە تەمەنی هەشتاو نۆ ساڵ كۆچی دوایكردووە. دواتر تەرمەكی دەگەڕێنرێتەوە كوردستان و لە گردی سەیوان ئەسپەردەی خاك دەكرێت.

بیروباوەڕی شێخ عیزەدین حوسەینی

شێخ خاوەن مێژوویەكی سیاسی بەرجەستەیە، لە لایەك مەلا بوو لە لایەكیتر كەسایەتیەكی ناسراوی بزوتنەوەیەكی چەپ بوو لە كوردستان، سەرەتا لە شاری مهاباد مامۆستای زمانی عەرەبی بوو دواتر لە مزگەوتی"سوری مهاباد" مەلایەتی كردووە، بە هۆی شارەزای و توانستی لە بواری شەرعدا خاوەن بۆچوونی تایبەت بوو، لە بەرانبەردا هاوپیشەكانی زۆربەیان لەو بوارەدا تێگەیشتنیان كۆڵ و لاسەنگ بووە، ئەوكارە پاساو بوو ئەو پێشەنگ و ناسراوبێت.

شێخ باوەڕی وابوو مرۆڤ لە ژیاندا عەقڵ و سۆزی هەیە و ئاین لایەنیكی ڕووحانییە لە ژیانی مرۆڤدا، هەركات عەقڵ بە سەر هەستە خراپەكەدا زاڵبێت ئەوا لۆجیك هەستە خراپە دەسڕێتەوە. لایەنی سۆزداری بریتییە لە پەیوەندی مرۆڤ لەگەڵا خودا، مرۆڤ لە تەك ئادەمزادا، هەندێجار ئەو هەستە لە تەك خراپەدا ئالوودە دەبێت، جاری واهەیە مرۆڤ بەردێك دەپەرستێت یان شێخێك ئەوكارانە ئاین نین و لە هەستەوە سەرچاوەیان گرتووە. هاوكات باوەڕی تەواوی بە یەكسانی ڕەگەزی لە كۆمەڵگادا هەبووە، هەرگیز كچی بە منداڵی مارە نەكردووە، دژی ژن بە ژن و گەورە بە بیچك و ...هتد بووە. هاوكات لە ژێر پەردەی ناموسدا دژ بە كوشتنی ژنان بووە، هەمیشە جەختی دەكردەوە لە فیقهدا كۆشتن بە نێوی نامووس وجودی نییە، تەنانەت ڕەجمیش باوەڕێكی تەوارتییە، ئەوكارانە گشتی دەمارگیرییە و سەرچاوەكەی دوا كەوتوویی كۆمەڵگایە، تەنانەت بە ڕادەیەك ئازادی بە هاوژینەكەی دابوو لە دانیشتنەكانیدا حوزوری هەبوو وهاوكات خاوەن قسەی خۆیشی بوو، ڕێگای بە هەر شەش كچەكەی دابوو ڕێگای ژیانی خۆیان دیاریبكەن لە خوێندن، پۆشینی پۆشاك، هاوسەرگیری و تەنانەت بوون بە پێشمەرگەش، دووكیژی ئەو لە ڕیزەكانی كۆمەڵەدا چەكداربوون. ئەو پێچەوانەی مامۆستایانیتر بیری دەكردەوە، تەنانەت بۆ تەڵاق باوەڕی وابوو ناكرێت بە دووشە شیرازەی خێزانێك هەڵوەشێنرێتەوە بی َئەوەی گەڕانەوە بۆ بەڵگە شەرعێكان لە بەرچاو بگیرێت.

شێخ عیزەدین حوسەینی باوەڕی وابوو پێویستە ئاینی ئیسلام لە تێڕوانینی سیاسی و بەڕێوەبردنی دەسەڵاتدا گۆرٍانی بە سەردا بێت، زۆر چشت لە ڕابردوودا زەمیینە هەبووە بۆ ئەنجامدانی بەڵان ئەمێستاكە گونجاو نییە و پیادە ناكرێت، ناكرێت وەك ڕابردوو هەڵسووكەوت بكەین، ئەو وەك شێخێك خاوەنی مورید نەبووە، دژبەری شێخایەتی، تەكیە و خورافات بووە. شێخ عزالدین زانستی عەرەبی و ئیسلامی كۆنی تێكەڵ بە بیروباوەڕی مۆدێرن و پێشكەوتنخواز دەكرد، مەبەستی ئاڵوگۆڕی كۆمەڵایەتی و ڕیفۆرمی مەزهەبی، باوەڕی وابوو ناكرێت مرۆڤ ئاین بكاتە ئامرازێك بۆ دەستبەسەراگرتنی ژیانی خەڵك و دیاریكردنی چارەنووسیان. باوەڕی وابوو هێزی عەقڵ و ماریفەت دەتوانێت خۆیی بەڕێوەببات. ئەم خوێندنەوانە لەو كاتەدا پڕ بایەخ بووە چونكە مەلاكان دژایەتیان كردووە! ئەو هەمیشە دەیگووت: ئاین مەسەلەیەكی ڕووحانیە، ئێمە لایەنگری پرۆسەی پەرەسەندنین، گشت مرۆڤێك بە كۆمەڵێك قۆناغدا تێ دەپەڕێت تا دەگات بە ئامانج، مرۆڤایەتی بە درێژایی مێژوو وایهێناوە، پاشئەوەی مرۆڤایەتی گەشەی كردووە ئینجا پەیامبەران و چاكسازان دەركەوتوون. بە ڕاشكاوانە گوتوویەتی من باوەڕم بە حكوومەتی ئاینی و مەزهەبی نییە!

پاش شۆڕشی گەلانی ئێران و جێگیركردنی "ولایەتی فەقیه" شێخ باوەڕی وابوو بەردی بناغەی ولایەتی فەقیه لە سەر دیكتاتۆریەت دامەزراوە. چونكە بڕوای وابوو ئاین بە پێی قۆناغە جیاوازەكان ئەرك و ڕۆڵی دەگۆڕێت، زۆر جار لە سەر بیروبۆبۆچونەكانی تەكفیر كراوە! دەردەكەوێت شێخ عزالدین ئەگەرچی مەلا بووە، بەڵام خاوەن بیروبۆچونێكی كراوە بووە و جیاواز لە هاوپیشەكانی خۆی بیركردۆتەوە و لێكدانەوەیەكی مرۆڤ دۆستانەیی وردیشی هەبووە، دژ بە چەقبەستوویی، كۆنەپەرستی و خورافات بووە. ساڵی 1979 لە پەیامێكدا داوای لە جوتیاران كرد بۆ بەرگری لە مافە ڕەواكانیان لە ڕێكخراوی جوتیاراندا ببنە ئەندام.

كەسایەتی شێخ عیزەدین حوسەینی

كاتێك مەڵاكانی ئەو ڕۆژگارە لە دەستی دوو و سێ‌ ئیسلامیان ناسكردبوو، ئەو گەورە زانایەك بوو، هەڵكەوتوو، پێشەنگی هەمووان و ناسراوترینیان بوو، لە زۆر باس و خواسی مەزەهەبی و ئاینی دیدو بۆچونی خۆی هەبوو. كەسێكی بیر تەتسك نەبوو دید و هۆشیاریەكی فراوانی هەبوو، بە خاتری ئەو هۆكارانە زۆر شوێن فەقێی شێخیان وەرنەدەگرت بۆ نموونە شاری " لاجان" لە بەرانبەردا كەسانی خەباتكار و ڕۆشنبیر قوتابی مامۆستا بوون چەندین كەسیان دەرسیان لە كن خوێندووە، بۆ نموونە مەلا ئەحمەدی شڵماشی ناسراو بە "مەلا ئاوارە" و عبداللەی حەسەن زادە.

شێخ كەسێكی ڕۆشنبیرو خوێنەر بوو، ئاگاداری ڕەوتی ڕووداوەكان بوو لە بوارەكانی ئاینی، سیاسی و كۆمەڵایەتییدا، زمانەكانی كوردی، فارسی و عەرەبی زۆر بەباشی زانییوە، مشتاقی خوێندەوەی بوارەكانی ئاین، فەڵسەفە، كۆمەڵناسی ، ئەدەبی و سیاسی بووە. پەیوەندیەكی زۆر باشی لە تەك چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگادا هەبووە، ماڵ و حوجرەكەی شوێنی ڕۆشنبیران و خوێنەرانی كورد بووە. لە چاوپێكەوتنێكی بۆ گۆڤاری بەربانگ دەڵێت: وەختایەك مەلا بووم دەستمكرد بە خوێندنەوەی گشت جۆرە كتبێك، بە تایبەت كتێبەكانی جەمالدین ئەفغانی و محەمەد عەبدە.

شێخ لە بواری كۆمەڵایەتیشدا باوەڕی تایبەت بە خۆی هەبووە، مرۆڤێكی ئازادیخواز بووە، لایەنگری دادپەروەری كۆمەڵایەتی بووە، دژ بە چەوساندنەوە و چینایەتی وەستاوەتەوە، هەمیشە فەقیرو هەژاری هانداوە لە سەر پای خۆیان بووەستن، وەبیری هێناونەتەوە كە پەیامبەر "سڵێمان" نەبێت پاكی پێغمبەران لە چینەكانی خوارەوەی كۆمەڵگابوون. هەژران چینی بژاردە ئێوەن دەبێت ئاگاداربن، گشت گەورە پیاوان لەو نێوەندەدا دەركەوتوون.

یوسف ئەردەڵان سەبارەت بە كەسایەتی شێخ عزالدین دەڵێت: هەرگیز خواستی بە دەستهێنانی دەسەڵاتی نەبووە، گووتویەتی: هەركات مەزهەب دەسەڵات بگرێتە دەست شەریعەت جێگای قانوون دەگرێتەوە، هەمیشە دەیگووت: من كوردم ئەو جا موسڵمانم، چونكە كوردایەتی پێش ئیسلام هەبووە، بەڵان ئیسلام بەر لە كوردایەتی وجودی نییە.هیچكات هەوڵی نەداوە جێگەو پێگەی كەسایەتیەك بۆ بەرژەوەندی خۆی لێژ بكات، ئەو شیعرێكی دڵخوازی هەبوو هەمیشە دەیگووت: تێكۆشەرێكی هەژاری كوردم +++ هیچ پەشیمان نیم لەوەی كردم.

شێخ عیزەدین حوسەینی و كوردایەتی

ساڵی 1944 پەیوەندی كردووە بە ڕێكخستنەكانی "ژ.ك" ەوە و ناوی نهێنی "هەوێن" بووە، لێرە بە دواوە دەست لە ئامانجی نەتەوایەتی هەڵناگرێت و بە درێژای تەمەنی لەگەڵیدا ژیاوە، ئەوكات سوێندی خواردووە خیانەت نەكات تا كۆتایی تەمەنی وەفاداری ئەو سوندە بووە، لە ڕێوو ڕەسمی هەڵكردنی ئاڵای كوردستان لە شاری بۆ كان بەشداریكردووە.

ساڵی 1951 – 1953 لایەنگری حكوومەتی موسەدەق و ریفۆرمە لیبراڵێكانی بووە، لەو ڕۆژگارەدا ئەو كەش و هەوایە بارودۆخێكی لە باری بۆ چینە چەوساوەكان ڕەخساند، لەو سەروبەندەدا شێخ عزالدین مەلابووە لە گوندەكانی "كانییە ڕەش، گۆڵی و قاراوەی" موكریان، بزوتنەوەی جوتیاران لە ناوچەكەدا بەهێزبووە شێخیش پشتیوانی لەو بزوتنەوەیە كردووە، دواتر كەوتۆتە بەر هەڕەشەی ئاغاو خاوەن موڵكەكانی ناوچەكە ئەویش ناچار بووە گوندی " گۆڵێ‌" بە جێبهێلێت، ئەحمەد ئەسكەندەری لە زاری شێخەوە هۆكاری دەركردنی لە گوندە گۆڵێ‌ بەمشێوە دەگێڕێتەوە: وەختایەك ئاغای گوند ژن بۆ كوڕەكەی دەهێنێت داوا لە پاكی ئاوایی دەكات جلكی جوان وزراڤ بپۆشن و ئامادەیی شایەكەبن و بەو بۆنەیەوە ئاهەنگ و دیلانێ‌ بگێڕن، كاتێك خەڵكی ئاوایی پرسیان بە شێخ كردووە لە وەڵامدا گوتوویەتی: قەیدی ناكا، ئاغاو دەوربەكەی هەمانشێوەی ژنك و كێژانی مە جلكی جوان لە بەر بكەن دگەل مە شایی و دیلانێ بكەن، كاتێك خەوەرەكە دەگاتەوە ئاغا دەزانێت پیلانەكە لە ژێر سەری شێخدایە پلان دادەنێت تۆڵەی لێ بكاتەوە، ئەویش پاشماوەیەك دێیەكە بەجێ دەهێڵێت. ساڵی 1968 لە شاڵاوە بەر بڵاوەكەی ساواك بۆ سەر ئازادیخوازان و نیشتمان پەروەران گیراوە و ماوەیەك لە سەربازخانەی "جڵدیان" یان پەستاوە، ئەو یەكێك بوو لەو مەلایانەی هەرگیز بە زوانی كوردی دوعای بۆ شا نەكردوە. تەنانەت هەركات بۆ بۆنەو مەرسیمەكان بانگهێشتكرابا تا ئەو جێگایەیی بوارهەبوایە نەدەچوو.

لەكاتی شۆڕشی گەلانی ئێراندا وەك ڕێبەری سەرجەم گەلی كورد لە ناوەو دەرەو چاوی لێ كرا، هەمیشە جەختی لە سەر كوردایەتی دەكردەوە، بە تێڕوانینی ئەو كوردایەتی بریتییە لە خەبات بۆ ڕزگاری میللەتی كورد لە هەموو چەوسانەوەیەك، سەرەتا چەوسانەوەیی نەتەوایەتی، پاشان فەرهەنگی و ئەدەبی و ...هتد، باوەڕی وابو كورد وەك نەتەوەیەك هەموو جۆرە چەوسانەوەیەكی لە سەرە، ئامانجێتی وەك نەتەوەیەك هەژماری بۆ بكرێت. كاتێك قسە كردن دەهاتە سەر میللەتی كورد شێخ دەیفەرموو:كاتێك قسە لە سەر كورد دەكەین، لە سەر گشت كورد و كوردستان دەپەیڤین، ئەوكات میللەتی كورد وەك میللەتی موسڵمان سەیر ناكەین وەك میللەتێك سەیری دەكەین بسڵمانە سونە و شیعە، ئێزدی و كاكەیی، مەسیحی و جوو ...هتد تیادایە.

نەتەوەیەكە هەموو بیروباوەڕەكان لە خۆ دەگرێت، باسی و مۆسڵمان و نابسڵمان ناكەین، دەڵێین: كی كوردە و كێ‌ خەبات و تێكۆشان بۆ ڕزگاری گەلی كورد دەكات، ئەوكات هەر كەسێك لەو ڕیزەدا بێت، هەر ئاین، بیروباوەڕ و بۆچونێكی هەیە قبوڵ دەكرێت.

شێخ عیزەدین حوسەینی و ڕۆڵی لە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كورد" 1979-1989"

دوای شۆڕشی گەلانی ئێران، بە هۆی پێگەی سیاسی و كۆمەڵاتی شێخەوە پێویستی بە نووسینگەیەك هەبوو، بۆ وەڵامدانەوەی خواست و ویستە ئاینێكان، هەروەسا پیشاندانی هەڵوێستی سەبارەت بە ڕووداوەكانی ئەو ڕۆژگارە، بەر لە دامەزراندنی دەفتەر بە پێشنیاری مام جەلال و بە هاوكاری زەبیحی هەوڵی دروستكردنی ڕێكخراوێك دەدرێت، بە هۆی ناكۆكی نێوانی لایەنەكان كارەكە سەرناگرێت، "یوسف ئەردەڵان" لەم بارەیەوە دەڵێت: شێخ نەیدەویست ڕێكخراو پێكبهێنێت. تەنانەت ڕۆژێك بە خزمەتی شێخ گەیشتم لەگەڵا كۆمەڵێك مامۆستای ئاینیدا باس و خواسیان هاتبووە سەر پێكهێنانی دەفتەر شێخ رازینەبوو. بەڵام دواتر دەفتەر دامەزرا.

حوسێن موراد بێگی سەبارەت بە دامەزراندنی دەفتەر دەڵێت: دامەزراندنی دەفتەر بە دەست تێوەردانی كۆمەڵە و بۆ بە دەستهێنانی پشتیوانی خەڵك بوو، لە ئەیلولی 1979 لە "توژەڵە" دەفتەر دامەزرا، بە خاتری ئەوەی دەفتەر حیزب و ڕێكخراونەبوو، كەسانێكی زۆر بەشداری كارو چالاكییەكانی بوون و یارمەتی دەفتەریاندا، "فاتیح شێخ ئیسلام" بوو بە سكرتێری دەفتەر، ناوەندەكەی لە شاری : مهاباد" بوو لە شارەكانیتریش لقی هەبوو، لە گرنگترین كارەكانی دەفتەر گتووبێژ بوو لە تەك كۆماری ئیسلامیدا. ساڵی 1982 " ئەحمەد ئەسكەندەر" وەك نۆێنەری دەفتەر گەشتی ئەوروپای كرد بەمەبەستی ئاگادار كردنەوەی ڕای جیهان لە سەر بارودۆخی گەلی كورد" هەروەها لە ڕێگای دەفتەرەوە چەندین نامە نێردرا بۆ پاپای ڤاتیكان و سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتۆكان، لە هەمانساڵدا شێخ حوسێن گەشتێكی نۆ هەفتەیی بۆ فەرەنساو وڵاتی سعودیە كرد. سەرباری كارە دیبلۆماسێكانی دەفتەر بە سەرپەرشتی "شێخ جەلالی حوسێنی" دەستیەكی سەربازی هەبوو كە لە لایەن كۆمەڵەوە دابینكرابوو، ئەگەرچی بە ژمارە كەبوون، بەڵام كارابوون تەنانەت لە كاتی هێرشی كۆماری ئیسلامی بۆ سەر كوردستان هاوشانی هێزەكانی پارتی دیموكرات و كۆمەڵە شەریانكردووە و ڕۆڵیان هەبووە، دەفتەر هەتا هێرشی دووەمی ئێران بۆ سەر كوردستانی ڕۆژهەلات و چوونە دەرەوەی شێخ بۆ وڵاتی سوید بەردەوام بوو لە كارەكانی.

هێرشی دووەمی كۆماری ئیسلامی بۆ سەر كوردستان و ڕۆڵی شێخ عیزەدین حوسەینی

لە 1/ كانوونی دووەمی/1980 كۆماری ئیسلامی ژمارەیەك چەكداری لە شاری سنە بڵاو كردەوە، ئەوكارەش پێچەوانەی ڕێكەوتنی نێوان دەستەی نوێنەرانی گەلی كورد و كۆماری ئیسلامی بوو، لە بەرانبەردا خەڵك خۆپیشاندانیان كرد، پاسداریش لە خۆپیشاندەران هاتنە دەست و پەرچەكردارەكە ژمارەیەك بریندارو كوژراوی لێ‌ كەوتەوە، لەم نێوەندەدا شێخ پەیامێكی بڵاوكردەوە لە كوردستاندا بازاڕو بەڕێوەبەرێتێكان داخران.

لەم نێوەندەدا  لە ئێران كار بۆ هەڵبژاردن و دانانی سەرەك كۆمار دەكرا، كورد كاندیدی نەبوو، دواتر بڕیاردرا بەشداری هەڵبژاردن بكات و دەنگ بە  كاندیدی موجاهیدنی خەلق "مەسعود ڕەجەوی" بدرێت، هۆكارەكەش ئەوەبوو لە كاتی دەنگ دان بە كاندیدی ناوبراو لە چوارچێوەی گەڵاڵە نامەی "26" مافی خودموختاری بۆ میللەتی كورد پەسەند دەكات. 

روحوو الله خومەینی لە سەرو بەندی هەڵبژاردندا جاڕیدا كە پشتگیری هیچ كانددێك ناكات، بەڵام دواتر پشتیوانی لە بەنی سەدر كرد! لە كۆتاییدا بەنی سەدر بە سەرەك كۆمار هەڵبژێردرا. دواتر بۆ گوتووبێژ دەستەیەكی ناردە كوردستان، شێخ عزالدین وەك سەرۆكی دەستەی نوێنەرانی گەلی كورد ڕایگەیاند گەڵالەَ نامەی " 26" مادەیمان قبوڵە، لە بەرانبەردا سەرەك كۆمار داوای دانانی چەكی لە هێزە سیاسێكانی ڕۆژهەلات دەكرد.

ڕۆژی 26/ ئازار/ 1980 جارێكیتر شەڕ دەستی پێ‌ كردەوە. حكوومەت بە خەستی قەڵاتانی تۆپبارانكرد، خەڵك ناچاربوون ماڵ و حاڵیان بە جێبهێڵن، لە ڕێگای بە یاننامەوە جارێكتر شێخ عزالدین ئەم شەڕەی سەركۆنەكرد، لە درێژەی بەیاننامەكەیدا دەنووسێت: بە درێژای ئەم شەڕە من لە بیری ئێوەدا بووم، جەنگ بیست و شەش ڕۆژ بەردەوام بوو، بۆ سەركوتكردنی خەڵك حكوومەت گشت جۆرە چەكێكی بەكارهێنا، هەوڵدرا بە گفتووگۆ شەرەكە چارەسەر بكرێت، مخابن 17/ نیسان/ 1980 تا 2/ئایار/ 1980 جارێكیتر جەنگ هەڵئایسایەوە، ئەگەرچی جارێكتر ئاگر بەست ڕاگەیەندرا" بەڵام حكوومەت پابەندی ئاگربەستەكە نەبوو.

لە 22/ ئەیلول/ كۆماری ئیسلامی لە تەك وڵاتی عێراقی دەرهاوسێیدا تووشی شەڕبوو، سەرئەنجام ساڵی 1983 هێزەكانی ڕۆهەڵات بارەگاكانیان بردە ناو خاكی عێراقەوە. سەرەتا شێخ بڕیایدا شار بە جێ‌ نەهێڵێت و لە شاری مهاباد بمێنێتەوە، دواتر شارەكەی بە جێهێشت و ڕوویكردە ناوچە سنورێكان.لە چاوپێكەوتنی لەگەڵ ڕۆژنامەی "ئایت دیز" فەڕەنسی لە مهاباد دەڵێت: بە پێچەوانەی ڕاپۆرتەكانی تاران،خەباتی پارتیزانی ڕۆهەڵات پەیوەندی بە جیابوونەوەی كوردانی ئێران و یەكگرتنیان نییە لە تەك پارچەكانیتری كوردستاندا نییە. دواتر بە هۆی ئەو باردۆخەوە نەخۆش دەكەوێت، بەڵام بەردەوام بووە لە كارو چالاكی سیاسی و دەركردنی بەیاننامەو بڵاو كردنەوەی بیرو بۆچونەكانی. سەرەتا لە گوندی " مالومە" نبشتە جێ بووە، دواتر ڕویكردۆتە دێهاتەكانی " ئەرتەش و سورە قەڵان" لە كۆتاییدا ڕویكردۆتە گوندی "چۆخماخ" و هەتا ساڵی 1988 لە ناوچەكەدا ماوەتەوە، ساڵی 1989 لە تەك لیژنەیەكدا چاویان بە " یاسر عرفات" كەوتووە، ساڵی 1990 كوردستان بە جێ‌ دەهێلێت و لە وڵاتی سوید نیشتە جێبووە.

پەیوەندی شێخ عیزەدین حوسەینی لەگەڵ پارت و ڕێكخراوەكانی ڕۆهەڵاتی كوردستان.

شێخ زادەی پەروەردەیەكی ئاینی بوو، بەهەمانشێوە خاوەن پێگەیەكی ئاینیش بوو، بەڵام ڕۆشنبیرو خەڵك دۆست بوو، باوەڕی بە سیستمی سیاسی سیكولار هەبوو، سەبارەت پەیوەندی لە تەك كۆمەڵەدا دەڵێت: باوەڕم بە كوردایەتی و ڕێگای كوردستان هەبوو، شایەد كۆمەڵە گەشە بكات باشترە، چونكە ڕێكخراوێكی نوێیەو لە " حدكا" باشتر دەبێت. عەبدوڵڵا موهتەدی سەبارەت بە پەیوەندی شێخ لە تەك كۆمەڵەدا دەڵێَت: شێخ كەسێكی كوردپەرەوە، ئازادیخوازو ئاشتیخواز و لایەنگری چینە چەوساوەكان بوو، هۆكاری ئاینی و بنەماڵەی لە نزیكبوونەوەی هەردوو لا كاریگەریان نەبووە.

یوسف ئەردەڵانیش لە مەر پەیوەندی هەردولا دەڵێت: شێخ نەیدەتوانی وەك كەسایەتییەكی سەربەخۆ لە كوردستاندا بمنێتەوە، دەبوو یەكێك لەو دوو هێزە هەڵبژێریت، دواتر لەتەك كۆمەڵەدا ڕێگای گرتە بەر. ئیبراهیم عەلیزادەش دەڵێت: لە سەرەتاوە كۆمەڵە لەگەڵ شێخ ناكۆكبوو، ئەو دەیگووت ئێوە كوردستانیبن، ئێمە لە سەر دوو پا دەڕۆیشتین یەكێكیان كوردستانی و ئەویتریان ئێرانی. هەروەها پەیوەندی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی كۆماری كوردستان، بەڵام پاش هەڵوەشانەوەی "ژك" نەبووە ئەندامی هیچ حزبێك. عبدالله حسن زادە دەڵێت: دوای هەفتەیەك لەگەڕانەوەمان پێمان خۆشبوو، شێخ ڕەگەڵمان بكەوێت، بەڵان كۆمەڵە دەور و خولیان دابوو كاریگەری زۆریان لە سەری هەبوو، گایەك گەرەكیان بوو وەك ڕێبەرێك خۆی بنوێنێ‌، بە دویكێتریشدا كاریگەریان لەسەر دانابوو دژایەتی "حدكا" بكات.

جەلیل گادانیش دەڵێت: چوومە لای شێخ و داوام لی كرد كارمان لە تەكدا بكات لە وەڵامدا گووتی: لە تەك "حدكا" كار ناكەم، گووتم لە تەك كێدا كار دەكەیت گووتی ناوێك پەیدا دەبێت. هەروەها لە تەك "سازمانی خەبات"دا پەیوەندی هەبووە، بەهەمانشێوە پەیوەندی لە تەك مەكتەبی قورئان و ئەحمەدی موفتی زادەدا هەبووە، پەیوەندێكەشیان دەگەڕێتەوە بۆ بەر لە شۆڕی گەلانی ئێران، ئەگەر چی دوو كەسایەتی جیاوازیش بوون.

ئەنجام: شێخ عیزەدین توانی وەك خەباتگێرێكی نەتەوەی، مۆدێلێكی نوێی كاری سیاسی پێشكەش بكات، وەك مەلایەكی نەتەوەی شۆڕشگیڕ، بزاوتێكی لە هەناوی بیری شۆڕگێڕانەی ئیسلامی تێكەڵ بە بیری چەپ بكات، تاكۆتایی تەمەنی بەردەوام بوو لەو خەباتە، لەتەك رۆشنفكرانی كوردو ئێران وەك كەسایەتێكی دیار تا دوا ساتەكانی تەمەنی لەو پێناوەدا كارو كۆششی كرد.

سەرچاوە: شێخ عیزەدینی حوسەینی (1979- 1989) توێژینەوەیەكی مێژووی سیاسی.

ماستەر نامەی خوێندكار "سنەوبەر سەردار ستار"

چاپ و بڵاو نەكراوەتەوە.