عومەر ڕەزا
ئامادەکردنی: جه‌مالى ده‌لاك
عومەر حەمە ڕەزا شەریف ، ناسراو بە عومەر ڕەزا ، لەشاری هەڵمەت و قوربانی لەگەڕەكی چوارباخ لەساڵی (١٩٤٢) لە خێزانێكی كرێكارو زەحەتكێش ونەدار لەدایكبووە ،بەڵام عومەرى به‌هره‌مه‌ند نەیتوانیوە تەمەنی منداڵی به‌چێژ و خۆشیی لەسلێمانی بەسەر بەرێت ، بەهۆی ئەو بارودخە ناهەمووارەی دوای جەنگی جیهانی دووەم كە نەهامەتی و قات و قڕی كەبەسەر جیهاندا باڵی كێشاو خانه‌وادەی ئەو هونەرمەندەش كەوتنەبەر شەپۆلی ئەو بەدبەختی و نەبوونیە ، باوكی لەپێناو دابینكردنی نان و ژیان بۆ خۆی و خێزان و منداڵەكانی، ڕوو دەكاتە شاری هەڵەبجە ، ئەو شارەی بەشاری شاعیران و هونەرمەندان و ڕووناكبیران و ڕۆشنبیران ناسراوە، لەوێ درێژە بەژیان دەدەن . عومەر ڕەزا لە هەڵەبجە دەچێتە قوتابخانە ، لە قوتابخانەی هەڵەبجەی سەرەتایی دەخرێتە بەر خوێندن و فێربوونی ئەلف و بێی كوردی ، بەڵام لەو قوتابخانەیە عومەر ڕەزا بەهرەی دەنگخۆشی تێدا بەدی دەكرێت و ده‌رگاى ده‌ركه‌وتن و هه‌نگاو نان بۆ دنیاى هونه‌رى لێده‌كرێته‌وه ،ئەویش بەهۆی مامۆستای ئەدیب وشاعیر و هونەرمەند ( ع،ع، شەونم، 1925_10/10/2020 هه‌ڵه‌بجه) .
مامۆستا ع،ع،شەونم كەسەرپەرشتیاری تیپی سروودی قوتابخانەی هەڵەبجە بووە ، بەهەست و سۆزى هونەرییانەی خۆی دركی بەبەهرەی دەنگ خۆشی عومەر ڕەزا كردووە ،هەوڵی لەگەڵدا داوە و لەتیپی سروودی قوتابخانەی هەڵەبجە دایناوه، بەیانیان عومەر ڕەزا لەگەڵ هاوڕێ قوتابیەكانی بەدەنگێكی خۆش سروودە ڕەسەنە نەتەوەییەكانی گەلەكەمانیان خوێندووە ، وەك ( خۆشم ئەوێ وڵاتەكەم ، ئەی ڕەقیب ، ئەی دلێران ، خوایە وەتەن ئاواكەی ، .....تاد )
ئەو بەردەوامییەی عومەر ڕەزا لەناو تیپی سروودی قوتابخانەی هەڵەبجە زیاتر مامۆستا عەلی شەونمی هانداوە كە گرینگی و بایه‌خى زیاتری پێبدات ، تا ئەو جێگەی ئەو مامۆستا ( ع،ع،شه‌ونم ) بیر له‌وه ده‌كاته‌وه كه دوو گۆرانی بۆ عومەر ڕەزا ئامادەبكات لەهەڵبەست و ئاوازی مامۆستا خۆی بووە ،داویەتی بە عومەرڕەزا تا بیانخوێنێ، گۆرانیەكانیش بریتی بوون لە ( هاتم هاتم , پەڵپ و بیانووم پێ مەگرە ) ئەو گۆرانیانە دەكه‌ونە سەر زاری هاوڕێكانی و جێگەی خۆشی و ستایش و داخوازی خەڵكی دەبن ،
بەمشێوەیە عومەر ڕەزا بەردەوام دەبێت لەخوێندن و ژیان لە شاری هەڵەبجە ، تا ساڵی (١٩٥٧) بەماڵەوە دەگەڕێنەوە شاری سلێمانی و هەڵەبجە بەجێدێڵن ، بەڵام ئەمجارە لەگەڕەكی( سەرچیمەن) نیشتەجێ دەبن .
ئەو گەڕانەوەیە بۆ عومەر دەبێتە هۆی دەستبەرداربوونی لە خوێندن بەهۆی سەختی ژیان و ناچار لەگەڵ باوكیدا شان دەداتە بەر كرێكاری و دەبێتە كرێكار لە دروستكردنی كارگەی جگەرەی سلێمانی ، بەڵام لەگەڵ ناڕەحەتی ژیان و ئەو ئەركە گرانەی سەرشانی ، بەڵام دەست بەرداری هونەری گۆرانی وتن نابێت و هەمیشە لەخەمی ئەوەدا دەبێت كە گەشەبەهونەری گۆرانی گوتن بدات ،
ساڵی ( ١٩٥٨) عومەر ڕەزا ڕوو دەكاتە شاری بەغدا و لەوێ بەڕێكەوت ( خەلیل عەبدوڵا و ئەحمەدی شێخاڵی و هونەرمەند شەماڵ صائیب ) كه‌ئه‌و كاته هه‌رسێكیان له‌ڕادیۆى كوردى به‌غدا ده‌بن ، دەبینێ و زۆر خۆش حاڵ دەبێت بە دیتنی ئەو كەسایەتیانە ، دوای باس و خواسی هونەری داوای گۆرانی لێدەكەن و عومەر ڕەزاش گۆرانیان بۆ دەچڕێ ، زۆر سەرسام دەبن بەدەنگی و بڕیاردەدەن لەگەڵ خۆیان بیبەن بۆ ئیستگەی كوردی ،
كاتێك هونه‌رمه‌ند دەیبەنە ئیستگە دواى تاقیكردنه‌وه‌ى ده‌نگى وەریدەگرن و ناوی دەنووسن بە (( عومەر ڕەزا ) ) ناوی (حەمە) كەی لێدەكەنەوە ،له‌و كاته‌وه به ( عومه‌ر ڕه‌زا ) ده‌ناسرێت و ناوبانگ په‌یدا ده‌كات.
لەئیستگەی كوردی بەغدا ئەو دوو گۆرانیەی كە مامۆستا ( ع،ع، شەونم) لەشاری هەڵەبجە بۆی ئامادەكردبوو، لەوێ لەگەڵ تیپی مۆسیقاى ڕادیۆ ، بەمیوزیكەوە دەیانخوێنێ ،هونەرمەند عومەر ڕەزا دەڵێت ( من خۆم هەستم بەو بەهرەی دەنگخۆشیە نەئەكرد كە لەمندا هەیە بەڵام مامۆستای گەورەو پیرۆزم ( ع،ع،شەونم) ئەو بەهرە هونەرییەی لەمندا بەدی كرد ئەو گۆرانیانەی بۆدانام ،بەڵام كاتێك چوومە بەغدا و لەئیستگە ئەو گۆرانیانەم بەمیوزیكەوە خوێند ، تام و چێژێكی زۆری هەبوو ، هەستم بەخۆشی و دونیایەكی گەورە دەكرد و لەخۆشیدا گەشكە ئەیگرتم
دوای تۆماركردنی ئەو گۆرانیانەو بڵاوبوونەوەیان لە ڕێگەی ئیستگەی كوردی بەغداوە ، دەبێتە جێگەی خۆش حاڵی خەڵك و زیاتر بووە هۆی ناساندنی عومەر ڕەزا لەنێو خەڵكیداو بەهۆی ئەو ڕادیۆیەوە دەنگی عومەر ڕەزا سنووری بەزاندوو لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانیش نێوبانگی په‌یداكرد ،ئەو سەردەمە له‌شاره‌كانى كوردستان گۆرانیەكانی عومەر ڕەزا ڕۆژ بەڕۆژ لەنێو جەماوەردا دەنگی دەدایەو و خەڵكی پێی ئاشنا دەبوون ، لەهەمانكاتدا تیپی مۆسیقاى مەولەوی بەسەرپەرشتی هونەرمەندی گەورە (قادر دیلان ) كارە هونەرییەكانیان ئەنجام دەدا ، هەروەها هەردوو هونەرمەند لەیەك گەڕەكدا دەبن و هاوسێی یەكتریش دەبن واته ( قادر دیلان و عومه‌ر ڕه‌زا) ، هونەرمەند قادر دیلان، عومەر ڕەزا دەبات بۆ تیپی مۆسیقاى مەولەوی ، لەوێ بەم هونەرمەندانەی دەناسێنێ وەك ( ولیەم یوحەننا ، نەجاتی عەبدە ( نای ژەن)، حازم حەداد (عود ژەن) ، هادی عەنبەر ( كەمانچە ژەن ) ، حاتەم سەعید ( ئیقاع) ، بەهجەتی سەعاتچی و خاڵە حەمەفەرج و چەند كەسایەتیەكی تر وەك لەتیف حەمدی ) ( یادیان بەخێر)
.jpg)
هەرچەندە هونەر بەگشتی لەو سەردەمەدا جێگەی بایەخ نەبووه لەناو كۆمەڵگادا ، بەڵكو لەلای هەندێك خێزان و بنەماڵەی ئەو شارە پەسەند نەبوو بەڵكو بەكەمیش سەیردەكرا ، بەڵام ئەو هونەرمەندە بەڕێزانە توانیان بەهەموو شێوەیەك خزمەتی ڕاستەقینەی هونەری كوردی بكەن و بناغەیەك بۆ میوزیك و گۆرانی كوردی دابڕێژن ،دوای ئەوەی هونەرمەند عومەر ڕەزا بەتیپی مۆسیقاى مەولەوی ئاشنا دەبێت و دەكەوێتە كاركردن لەگەڵیاندا ، ئەو تێكەڵاوبوونە دەبێتە هۆی هه‌وێنى تۆماركردنی چەند گۆرانیەك وەك گۆرانی :
( لەیارەوە ) لە هۆنراوەی شاعیری گەورە ( ئەحمەد هەردی ) یە هونەرمەند قادردیلان ئاوازی بۆ دادەنێت پاشان گۆرانی ( دیاری ) كە هونەرمەند ( نەجاتی عەبدە) بۆی ئامادەكردووە ، هەروەها مامۆستای گەورە ( ولیەم یوحەننا ) گۆرانی ( گوڵاڵەی ژیان) ی بۆئامادە دەكات ، بەو گۆرانیانە عومەر ڕەزا زیاتر ناوبانگی دەركردو ناسرا ،
یەكێك لەكارە گرینگەكانی تیپی مۆسیقاى مەولەوی كەبەرامبەر هونەرمەند عومەر ڕەزا ئەنجامیان داوە و خودی هونەرمەندیش هەمیشە سوپاسگوزاری ئەو كارە باشەیە كه‌له‌گه‌ڵییاندا كردووه ،كە تیپی ناوبراو توانیویانە عومەر ڕەزا وەك فەرمانبەر لە فەرمانگەی دارستانی سلێمانی. ( دائرە غابات ) وەك چاودێر دایبمەزرێنن،لەساڵی (١٩٥٩) لەلایەن ئیستگەی كوردی بەغداوە بانگهێشت دەكرێت ، بۆمەبەستی بەشداریكرنی لەئاهەنگی یادی شۆڕشی ١٤ ی تەمموز ، لەهۆڵی ئوتێلی بەغداد ، كە چەندین كەسایەتی نیشتمان پەروەری كورد و عەرەب و ( عبدالكریم قاسم ) ئامادەی ئەو ئاهەنگە بوون ،هونەرمەند عومەر ڕەزا لەهەمان ساڵدا لەئیستگەی كوردی بەغدا بەهاوكاری هونەرمەند (شەماڵ صائیب) چەند گۆرانیەكی تر ئەخوێنێ ، گۆرانی ( بۆتۆیە دڵ بۆ تۆیە و تاكەی تاكەی ) كەلەئاواز و هەڵبەستی شەماڵ صائیب بوون ،
سەبارەت بە و گۆرانیانە و هاوڕێیەتی و دۆستایەتی لەگەڵ شەماڵ صائیب ، عومەر ڕەزا بەم شێوەیە دەدوێت :
(هەر لەساڵی ١٩٥٩ دا بوو ڕۆژێك شەماڵ صائیب بانگی كردم و وتی وەرە دوو دیاری چاكم بۆ ئامادەكردوویت ، بەخوێندنی ئەو گۆرانیانە دەبیت بە ( فەرید ئەترەش) ( ئەو كاتە فەرید ئەترەش یەكێك بوو لە هونەرمەندە گەورەكانی عەرەب و كاریگەری لەسەر هونەرمەندانی كورد بەتایبەت شەماڵ صائیب دانابوو ) منیش وتم دەستەكانت ماچ ئەكەم كاكە شەماڵ ، هەربۆیە كاكە شەماڵ بەعودەكەی خۆی لەئیستگە سووكە پرۆڤەیەكی پێكردم ، شەماڵ وتی بڕۆ بەخوا خۆیەتی..! سبەینێ عەسر وەرە با بە كوێرەكانی لەبەر بكەم و تەسجیلی كەین ، مەبەستی كوێرەكان ، گرووپە میوزیکژەنەكانی ڕادیۆی كوردی بەغدابوو)ئەوەبوو لەكاتی دیاریكراودا كە هونەرمەند شەماڵ صائیب داینابوو ئەو دوو گۆرانییە تۆماركراو و بڵاوكرایەوە ، دەنگی دایەو و سەركەوتنێكی گەورەبوو بۆمن
دوای ماوەیەك هەردوو گۆرانی ( ئەرێ لەیلێ و بۆتۆیە دڵ) هونەرمەند شەماڵ صائیب بەدەنگی خۆی تۆماری كردونەتەوە،
لەساڵی (١٩٦١) مامۆستای هونەرمەند ( لەتیف حەمدی ) چەند ئاوازێكی بەتێكستی باش و سەركەوتوو بۆ عومەر ڕەزا ئامادە دەكات وەك گۆرانی ( یاری چاوكاڵ و گۆرانی ئەڵێم وەك ساماڵ ) ئەو گۆرانیانەش دەچنە سەر خەرمانی هونەری عومەر ڕەزا و زیاتر ناوبانگ لەنێوەندی هونەریدا پەیدا دەكات ،بڵاوبوونەوەی ئەو بەرهەمانەو زیاتر ئاشنابوونی دەنگی عومەر ڕەزا لەنێو خەڵكیدا بووە هۆی ئەوەی لەلایەن كۆمپانیای (چەقماقچی) داوا لە عومەر ڕەزا بكرێت كە گۆرانی ( هاتم هاتم ) لەسەر قەوان تۆماربكات بەڵام بەشێوازێكی نوێ و كۆرسی كچانی لەگەڵدا دەبێت ،ئەوكارە بۆ ئەو سەردەمە زۆر دەگمەن بووە ، لەبەرامبەر تۆماركردنی ئەو گۆرانیە لەسەر قەوان كۆمپانیای چەقماقچی بڕی (٢٠٠) دیناری ئەو سەردەمەی وەك پاداشت پێده‌ده‌ن ،لەناوەڕاستی سەدەی پێشوو هاوشانی كاری هونەری میوزیك و گۆرانی ، كاری هونەری نواندن و شانۆ لەبرەودادەبێت و كۆمەڵێك هونەرمەندی بەتوانا كۆمەڵێك كاری باشیان ئەنجام داوە ، لەنێوان ساڵەكانی ( ١٩٦٠ بۆ ١٩٦١) شانۆگەری و ئاهەنگی گۆرانی و میوزیك بەیەكەوە پێشكەشكراون ، عومەر ڕەزا وەك هونەرمەندێكی گۆرانیبێژ لەگەڵ تیپی مۆسیقاى مەولەوی لەچەندین ئاهەنگدا لە شانۆگەری ( بەرەو دوا ) ، (مەم و زین ) و ( پیسكەی تەڕپیر) بەشداری كردووە ، لەو شانۆگەریانەدا هونەرمەندی شانۆكارو دەنگخۆش مامۆستا ( ڕەفیق چالاك ) ڕۆڵی گرینگ و بەرچاوی هەبووە ،لەگەڵ چەندین هونەرمەندی تری شاری سلێمانی لەبواری شانۆدا،هونەرمەند عومەر ڕەزا بەیەكێك لەگۆرانیبێژانی ئیستگەی كوردی بەغداد دێتە ئەژماركردن ، كەسایەتیەكی بێدەنگ وهونه‌رێكى كه‌م وێنه له‌ڕووى تۆنى ده‌نگ و ئه‌داى گۆرانییه‌وه، هونەرمەندێكی هەست ناسك و خۆشەویستی نێو هاوەڵەكانی دەبێت ، پەیوەندیەكی پتەو و خۆشی لەگەڵ هونەرمەندانی ئیستگەی كوردی بەغداد دا دەبێت ، وەك:
254.jpg)
(مامۆستا عەلی مەردان ، تایەر تۆفیق ، باكووری ، ڕەسوڵ گەردی ، شەماڵ صائیب ، محەمەد عارف جزیری و حەسەن جزیری و جەلال كۆچەر ....تاد)
دوای تۆماركردنی ئەو بەرهەمانە ، بەهۆی پێكهێنانى خێزان و بوونی منداڵ و قورس بوونی ئەركەكانی سەرشانی و بەهۆی كەمدەرامەتیەوە ئەو هونەرمەندە لە هونەری گۆرانیبێژی دوور دەكەوێتەوە ، نەبوونی و سەختی ژیان تەنگی پێهەڵدەچنێ ،لەساڵی ( ١٩٨٤) لەسەر داخوازی تەلەفزیۆنی كەركوك هەموو گۆرانیەكانی هونەرمەند بەشێوەی ( پلەی باگ) بۆی تۆماردەكەنەوە،ئیتر عومەر ڕەزا ڕۆژ بەڕۆژ لە هونەری گۆرانیبێژی دووردەكەوێتەوە ، درێژە بەژیان دەدات تا راپەڕینە مەزنەكەی ساڵی ١٩٩١ وەكو هەرتاكێكی ئەو كۆمەڵگایە خراپی و دژوارییه‌كانى ژیان زیاتر بەرۆكی پێدەگرن و خەم و كەسەری لەدەستدانی هاوسەری ئەوەش بۆ عومەر ڕەزا خەم و داڕووخانێكی تر دەبێت ،عومەر ڕەزا وەک کارمەندى خزمەتگوزار لەدیوانی پارێزگای سلێمانی دەست بەکاردەبێت ، هونەرمەند بەم شێوەیە باس لە پارێزگاری ئەو كاتەی شاری سلێمانی بەڕێز (سالار عەزیز) دەكات كە شێوازی مامەڵكردنی لەگەڵ عومەر ڕەزادا بە چ شێوەیەك بووە:
(هیچ كات دڵسۆزی و هەستی پاك و بێگەردی و مرۆڤدۆستی كاكە سالار عەزیز لەیاد ناكەم ، چونكە ئەو كاتە من فەڕاش بووم زۆر بێ دەرەتان بووم ، ئەو بەڕێزە وەك هاوەڵێكی ساكار و سادەی دێرینی خۆی دەست لەملانم دەبوو ، هەمیشە هەڵگری خەمەكانم بوو، دڵنەوایی دەكردم و قسەی خۆشی بۆ دەكردم بۆئەوەی خەمەكانم بڕەوێتەوە ، بەردەوام هاوكاری ماڵی دەكردم و هیچ كات فەرامۆشی نەدەكردم ، هەموو كات چاكە و پیاوەتی ئەو مرۆڤ دۆستەم لەیادە ، بەهاوكاری كاكە سالار عەزیز یارمەتی بەڕێز مام جەلال بۆ هونەرمەندان بۆم بڕایەوە و هەموو مانگ وەرم دەگرت.
به‌پێى یاساى شارستانى هونەرمەند عومەر ڕەزا خانەشین ده‌كرێـت ، به‌ڵام به‌داخه‌وه باری تەندروستی ڕۆژ بەڕۆژ ڕوو لە خراپیەو مووچەی ڕێزلێنانه‌كه‌شى لێده‌بڕێت لەبەر ئەوەی كە مووچەی خانەنشینی وەردەگرێت ، ئایا ئەو مووچەی خانەنشینەی كەوەریدەگرێت تۆبڵێی بەشی ژیانی بكات ، ئێستا ئەو هونەرمەندە لەژیاندایەو باری تەندروستی باش نیە و داواكارم لەسەندیكای هونەرمەندان و لایه‌نى په‌یوه‌ندیدار، ئاوڕێك لەو هونەرمەندە بدەنەوەكەڕۆژانێك بوو خزمەتێكی گەورەی بەهونەری میوزیك و گۆرانی نەتەوەكەمان كردووە و شادى و دڵگه‌شیی و خه‌نده‌ى له‌ڕێی ده‌نگه خۆشه‌كه‌یه‌وه به‌خشیوه پێمان ، ئومێدی لەش ساغی و سەرفرازی و ته‌ندروستى باش بۆ هونەرمەند عومەر ڕەزا ده‌خوازم و یادی هەموو ئەو شاعیر و هونەرمەنده كۆچكردووانەی گەلەكەمان بەگشتی بەخێرو ڕووحیان شاد بێت ، گڵكۆكانیان غه‌ریقى ڕه‌حمه‌تى په‌روه‌ردگار بن.
گۆرانیەكانی هونەرمەند عومەر ڕەزا :
- هاتم هاتم / لە ئاواز و هەڵبەستی ( ع ،ع، شەونم )
- پەڵپ و بیانووم پێ مەگرە : لە ئاواز و هەڵبەستی ( ع ،ع، شەونم )
- لەیارەوە ( دیاری ) ، ئاوازی : هونه‌رمه‌ند نەجاتی عەبدە ، هۆنراوەی : ئەحمەد هەردی
- گوڵاڵەی ژیان : ئاوازی : ولیەم یوحەننا
- یاری چاوكاڵ : ئاوازی : لەتیف حەمدی
- ئەڵێم وەك ساماڵ : ئاوازی : لەتیف حەمدی
- بۆتۆیە دڵ بۆتۆیە : لە ئاواز و هەڵبەستی : شەماڵ صائیب
- تاكەی تاكەی : لە ئاواز و هەڵبەستی : شەماڵ صائیب
سه‌رچاوه : ( 1و2و3) بەسوپاسێکى زۆرەوە هەندێک لەزانیارییەکان سەبارەت بە هونەرمەند عومەر ڕەزا ، لەهونەرمەندى ژەنیار مامۆستا عەلى حەمە ڕەزا براى هونەرمەند وەرگرتووە له‌ساڵى (2010) ئه‌ركى كێشا ئه‌و زانیارییانه‌ى له‌سه‌ر هونه‌رمه‌ند پێ به‌خشیم ، مامۆستا عه‌لى حه‌مه ڕه‌زا ئه‌ندامى دێرینى تیپى مۆسیقاى مه‌وله‌وى ، هیواى ته‌ندروستى باش و ژیانێكى ئارامیى بۆ ده‌خوازم (ج،د).