جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «گەلاوێژ ساڵح فەتاح»

بەو هۆیەشەوە خانەوادەی ئەفسەر و سەربازەكانی ئەو سوپایە گەڕابوونەوە. بەڵام ماڵی نەنكی وەڵامی ئەو بانگەوازەیان نەدابوەوە بەهۆی ئامۆژگاریی هەندێك لەوخێزان و كەسایەتییانەی ئاشنایەتێكی كۆنیان هەبووە لەگەڵیان كە پێیان وتون ئێوە مەڕۆنەوە و لێرە بمێننەوە.  

گەلاوێژ لەلای نەنە حەلیمە لە ماڵی خاڵە (هەمزە عەبدوڵڵا)و خاڵە(محەمەد)ی گەورە دەبێت. سەركردەی كۆچكردوو هەمزە عەبدوڵڵا یەكێكە لە سیاسەتمەدار و مافپەروەرەكانی سەردەمی خۆی و یەكێكە لە دامەزرێنەرانی  پارتی دیموكراتی كورد و یەكەم سكرتێری ئەو حزبەبووە خۆی دەڵێ «مناڵ بووم خاڵە هەمزەم لە شاری زاخۆ ئیشی پارێزەریی دەكرد، بەتۆمەتی پەیوەندیی بە حزبی شیوعییەوە دەستگیركرا.  

خاڵە محەمەدیشم كە ئەفسەری سوپا بوو لە تەمەنی گەنجیدا خانەنشین كرا. ئیتر بێ ویستی خۆم و بێ ئەوەی هیچ دەستێكم هەبێت لەم هەڵبژاردنەدا، تێكەڵ بە دونیای سیاسەت و كوردایتی بووم».

ساتەوەختی دەستگیركردنەكەش یەكێكە لەو دیمەنە كاریگەرانەی وەك بیرەوەرییەكی تاڵ هەر لەدڵ و دەروونی گەلاوێژخاندا ماوە «لەبیرمە كەیەكەم جار هاتن ماڵەكەمان گەڕان و دواتر خاڵمیان قۆڵبەست كرد و كەلەبچەیان كردە دەستی. كەخاڵمم ئاوەها بینی زۆر گریام وتم نابێ خاڵم بەرن خاڵیشم دڵخۆشی منی دایەوەو پێی وتم ناگیانەكەم من ئێستا لەگەڵیان دەڕۆم بەڵام دوایی دێمەوە بۆ لات».

ئەم پارێزگایە كەدەكەوێتە بەشی خۆرهەڵاتی روباری فورات لەناوچەی فوراتی ناوەڕاست، ئەوسا یەكێك بوو لەدوورترین شارەكانی عێراق لەسنوری هەرێمی كوردستان و دانیشتوانەكەی عەرەبی شیعە مەزهەبن. لەم دوورخستنەوانەدا چەندین خێزان لەو شارانە منداڵیان بووە و هەندێك لە منداڵەكانیان چەندین قۆناغی خوێندنیان لە قوتابخانەكانیاندا تەواوكردووە.

گەلاوێژخان لەباسی هاوسەرگیریی (شووكردن)ـی بە مامۆستا برایم ئەحمەد دەڵێت «خاڵە هەمزەم و باوكی هێرۆ هاوڕی بوون، ئیتر وتیان دەتدەین بەو. منیش هیچ ناڕازیی نەبووم، وەڵا ئیتر بووم بەدەستگیرانی».

لەم بوارەدا گەلاوێژخان مامۆستا برایم ئەحمەد بە »شاسواری خەونەكانم» ناودەبات، نازناوێك كەبەرزترین ئاستەكانی رەزامەندیی لە پیاو-هاوسەر و خۆشویستنی لەدڵی خێزانەكەیدا دەخاتەڕوو. لەم ڕووەوە باسی چوونە نێوكەژاوەی زێڕین دەكات و دەڵێت »لە ساڵی 1947 دابوو ژیانی هاوسەرییم لەگەڵ مامۆستا برایم ئەحمەد پێكەوەنا، لەگەڵ كەسێكی ڕۆشنبیری كوردپەروەر، خۆنەویست و فیداكار. باوكی هێرۆ ئەسپ سوارەكەی خەون و خەیاڵم بوو».

كەكتێبێكم پێشكەش كردوە نووسیومە بەیەكەم وشەی دڵداریی كاتی جوانییم.. بۆدڵسۆزی بێوێنەی تەمەنم.. بۆدوادێڕی عیشق و خۆشەویستییم.. لەسەر شاخەكان هاودەمم بوو.. لەغەریبیی و دەربەدەریی وڵاتم بوو.. بۆ ئەوەی لەپاكیی پاكتر و لەڕاستیی راستتر بوو.. قەڵای بەرزی هیواو ئاواتم بوو.. بۆ ئەوەی شەیدای ڕوخسار و شێتی شۆریم بوو..دەریای بێ سنووری بڕواو نازم بوو.. ئێستا چۆن بێ ئەو بژیم؟. چۆن بڕوا بكەم لە چاوتروكانێكدا ئیتر لێم ونبوو.؟».

ئەم ژن و مێردە تێكۆشەرەی رێی كوردایەتیی بەختەوەردەبن بەوەی ببنە دایك و باوكی شەش كچ و دووكوڕ بەناوەكانی (هێرۆ، شاناز، هەتاو، لیلۆز، كوردە، هێڤی، هەڵۆ و هاوڕێ)وە. »دووەم و سێیەم منداڵم لە كەركووك بووە كەركوكیین. ئیتر ژیانمان هەرئەملاو ئەولامان كردووە».

خاتوو گەلاوێژ هەستێكی پڕلەشانازیی هەیە بۆ كوڕوكچەكانی «زۆرفەخر بەمنداڵەكانمەوە دەكەم بەتایبەتیی هێرۆ و هەڵۆ. هێرۆ منداڵەكانی خۆی بەجێهشتووەو لەگەڵ مام جەلال چووەتە شاخ. من منداڵەكانیم بەخێو كردوە.  

مام جەلال و هێرۆ لەقاهیرەی پایتەختی میسر بوون، ئێمەش چووین لەمیسر بووین. ماوەیەكیش لەسوریا بووین، ئیتر كەیەكێتیی دروست بوو هەموومان لەقاهیرە بووین- منداڵەكانی خۆم و خوشكەزاكانم لەوێ بووین- لەكۆتایدا چووینە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا، چونكە باوكی هێرۆ نەخۆش بوو خۆم چەند جارێك چووم لەگەڵی بۆ لەندەن».  

وەك دەڵێن كورد گەلێكی بەئەمەك (وەفا)یە و چاكەی دۆستەكانی لەیادناكات. لەمەشدا گەلاوێژخان نموونەیەك پێشكەش دەكات كاتێك لە باسی لەندەندا دەڵێت «بەراستیی لەوێ بۆم دەركەوت، ئینگلیز زۆر مرۆڤی باشن. بەڕاستیی واپلان دانرا كەبە یەكجاریی بچینە لەندەن».

هەڤاڵ مام جەلال بەهەمان شێوە دەرچووی كۆلێجی یاسای زانكۆی بەغدادە. هەرچەندە مامۆستا برایم ئەحمەد لەساڵی 1975 دا بەرەو لەندەنی پایتەختی بەریتانیا كۆچی كرد و لەكایەی سیاسیی كوردستان دووركەوتەوە، بەڵام بەپێی سەرچاوە مێژووەكان جیابوونەوەی ئەو باڵە سیاسییە روناكبیر و پێشكەوتنخوازە هەوێنی دامەزراندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوو 1/حوزەیران/1975 كە هەڤاڵ مام جەلال رابەری بزووتنەوەی رزگاریی گەلی كوردستان بووە سكرتێرە گشتییەكەی. ئەو حزبەی نازناوی رەنجدەرانی بیروبازووی لێنراو بووە هۆی هەڵگیرساندنەوەی شۆڕش ناسراو بەشۆڕشی نوێ لەدوای هەرەسی شۆڕشی پێشتر لەساڵی 1974 دا.

گەلاوێژخان یەكێكە لەو ژنە نووسەرانەی لە بواری چیرۆك و ڕۆمان و یاداشتنووسیندا جێدەستی دیارە. بەرهەمەكانی بریتیین لە (بەرەو ئەشكەوتی دلێران كە سێ بەشە، دایك وكوڕ، بوكی ئاتەخان، پای و خونچە، دنیا بێشەیە، ڕێبوارێكی سەرگەردان، كارەكەر، لەسەر باڵی سیمرخ، گەشتی كوردستان، اوراق من السیرە الژاتیە، ئەفسانەی گەلی ناوگردان، سێ چیرۆك بۆ مێردمنداڵان، پەڕەندەی ئیداری وەرگێڕان، بەشی یەكەمی كتێبی بیرەوەرییە هەرگیز لە بیر نەكراوەكانی (من) و بەشێك لەم بەرهەمانەی كراون بە عەرەبی. گەلاوێژخان لە نووسینەكانیدا زۆر بە سادەیی و بەجوانیی واقیعی سیاسیی و كومەڵایەتیی دەگێڕێتەوە لە فۆرمێكی ئەدەبییدا «لەنووسیندا حەزدەكەم زۆر بە سادەیی بنووسم تاكو هەموو كەسێك لێم تێبگات، نەك وەك نووسەرەكانی ئەمڕۆ كە خۆشیان نازانن دەڵێن چی».

لەم رووەوە گەلاوێژخان وەك پێدانەوەی مافێكی رەوا بە هاوسەرە خۆشەویستییەكەی زۆر بەكراوەیی باس لەكاریگەریی و جێدەستی ئەدیب و ئەدەبییانەی مامۆستا برایم ئەحمەد لەسەر كەسایەتیی ئەدەبیی خۆی دەكات «بەڵێ زۆر كاریگەریی هەبوو لەسەرم. من خۆم لەمنداڵییەوە، زۆرم حەز لەكتێب بووە بابەتێكم نووسی ناردم بۆ ڕۆژنامەی (سینەماوكواكب) كە دەربڕین هەستی خۆم بوو بەرامبەر  سەباحی هونەرمەند، ئەوانیش بڵاویانكردوە زۆری پێخۆشبوو.لەدوای ئەوە ڕۆژنامەم دەكڕی و دەمخوێندنەوە، یەكەم ڕۆمان كەخوێندمەوە لە نووسینی تۆفیق ئەلحەكیمی میسریی بوو بەناوی (یومیات نائب فی الاریاف-رۆژانەی نوێنەرێك لەگوندەكان) كەهەندێ وشەی تێدابوو لێیان تێ نەدەگەیشتم، بەرهەمەكانی نەجیب مەحفوز (براوەی نۆبڵی ئەدەب لە ساڵی 1988) و مەكسیم گۆرگییم دەخوێندەوە.  

بەڵام وەك نووسینی كتێب لە ناوەڕاستی هەشتاكانەوە دەستم پێكردووە كاتێكیش دەستمكرد بەنووسینی رۆمانێك بەناوی (بەرەو ئەشكەوتی دلێران) یەكەم جار لاپەڕەیەكم نووسیی. دواتر بردم پیشانمدا پێیوتم ئافەرین بڕۆ لەسەری بڕۆ وتم بەڕاستتە، وتی بەڵێ، بەڕاستمە منیش دەستم كرد بەنووسینی و تەواوم كرد، ئەوە یەكەم كتێبم بوو».

لەم پەیوەندییەدا مام جەلال بووەتە براوەی خۆشەویستییەكی كەم وێنەی خەسووی. هەرچەندە مام جەلال وەك سەركردەیەكی سیاسیی مێژوویی گەلەكەمان لەنێو زۆرێك لەدایكان و باوكان و كوڕان و كچانی كورددا بەجیاوازیی تەمەن و پیشەوئاستی رۆشنبیریی و كۆمەڵایەتیی و ئابووریی و ئینتیمای حزبیی و روانینی فیكرییەوە خۆشەویستییەكی بەهێزی پێ بەخشراوە، بەڵام جیاوازییەكەی گەلاوێژخان لەدایكانی تری كوردستان ئەوەیە كە خۆشەویستییەكەی هەر لەدوورەوە و هەر لەدڵەوە نییە، بەڵكو بە رۆح وگیان و پێكەوەییە بەوپێیەی مام جەلال زۆر پێش هاوسەرگیریی لەگەڵ هێرۆخان تێكەڵ بە ماڵی مامۆستا برایم ئەحمەد بووەو لەژیانی خودی گەلاوێژخاندا چەند لاپەڕەیەكی تایبەتی پێ بەخشراوە «مام جەلال بەر لەوەی ببێت بە زاوامان، تەمەنی 16 ساڵ بوو هاتوچۆی دەكردین، هەموو جارێك باوكی هێرۆ دەیوت خەڵك وادەزانن  لەبەر ئەوە مام جەلالم خۆشدەوێت، چونكە زاوامە بەڵام مام جەلالم ئەوەندە خۆشو یستووە حەزم كردووە ببێت بەزاوام» سەرەنجام ئەو ئاواتە بۆ هەریەك لەمامۆستا و خوێندكار، رابەرو پشتیوان، دۆست و ئازیز برایم ئەحمەد و مام جەلال لە ساڵی 1970 دا دێتە دیی. گەولاێژخان لەوەسفی مام جەلالدا دەڵێت «پیاوێكی زیرەك و نەزیهی كوردپەروەرە، خۆنەویست و ماندوو نەناسە، بە بۆچوونی من جارێكی تر كەسێكی وەك مام جەلال دروست نابێتەوە» سەبارەت بە خۆشەویستیی بۆ مام جەلال وتی «هەموو منداڵەكانم بەلایەك و مام جەلال بەلایەك.  

هاوكات گلەییشی لەشێوازی نووسین و رەنووسی كوردیی ئێستا هەیە« نووسینیش وای لێ هاتووە كەدەچم سەیری ڕۆژنامەیەك دەكەم دەبینم نووسینەكان گۆڕاون. دەبێت نووسین وابنوسرێ كەحاجییەكانی قەیسەری نەقیب لێی تێبگەن».