جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «داڕێژە:هه‌ڵبژارده‌ی دووه‌م»

لە Kurd collect
Jump to navigation Jump to search
 
(٧ دەستکاری لەلایەن ھەمان بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت)
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''[[قەڵای نەجم]]'''
'''[[کچە فۆتۆگرافەری کورد (حۆری غەمیان) لە نێوان هەستی شۆڕشگێڕی و سۆزی هۆزان و وێنەگرتندا]]'''


[[پەڕگە:99987ult (2).jpg|وێنۆک]]
نووسینی: '''[[پەری عومەر خەیلانی]]'''
کورتەباسێک لەسەر مێژووی قەڵای نەجم
[[پەڕگە:093531.jpg|وێنۆک]]


ئاراس حسۆ
شیعرییەت لە دەقدا ئەو تەلیسمەیە هەموو هۆنەرێک لە نووسینی شیعر پێی ناگات، شیعریش گەر بریتی بێت بە تەنیا لە “ هەست و دەربڕین “ ئەوا کتێبخانەی کوردیی و هەموو جیهانیش پڕن لەم جۆرە، بەڵام ئەو دەقەی هەر بریتی نییە لەمانە و شتی دیکەی وەک: (زمان و سۆز و ڕاستگۆیی)یشی تێدایە باڵایە و کرۆکی بابەتەکە پێکدەهێنن و وا دەکەن دەق بگاتە شوێنی خۆی،  ئەوجا لەپاڵیشدا (ئەندێشە و خەیاڵ) تەریبی سەرکەوتنی دەبن، ئەم جۆرە شیعرەش پێویستی بە وەرگرتنی کلێشە و ناو و ناوبانگ نییە بۆ ئەوەی بنووسرێ، بەڵکوو تەنیا ئەزموونی شعووریی واتە ئەوەی ڕوویداوە و کاریگەر بووە گرینگە، نابێت شاعیر لای وابێت دەبێت بۆ هەموو بابەتێک دەقێکی هەبێت دەنا شاعیر نییە، ئەم بیرکردنەوە شیعری کرچ و کاڵ بەرهەم دێنێت، دەبێت شاعیر خۆی بپارێزێت لە زۆری و بۆری.


زۆر جار دەبینین لەنێو ئەدەبیاتی جیهانی و ناوخۆییش شیعرێک پێش ناو و دیوانی شاعیر دەکەوێت، واتە هەمووی شاعیر بە شیعرێک دەناسرێت، یان جاری وایە کەسی هۆنەر هەر شاعیریش نەبووە بەڵکوو هۆکارێکی کاریگەر وایکردووە بینووسێت، دواجار وەک سەرچاوەی کانیێکی زوڵاڵ تەقێتەوەتەوە و تا هەتایە دەمێنێتەوە.


چەندە باسک و باڵندە باڵیان بەسەر ئەم خاکەدا لێداوە و شاهیدی چەندین ڕووداوی مێژوویی بوون، ئەوەندە شوێن و ناوچەی مێژوویی هەن کە هەم ئەمڕۆ بۆ ئێمە بوونەتە شوێنی گەشتیاری، هەم بوونەتە بەڵگەنامە و سەرچاوەی مێژوویی کە دەگەڕێنەوە بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر. باشە ئێمە دوور نین، ئێمە لێرەین و سەردانی شوێنێکی مێژووییی تر دەکەین بە درێژاییی ڕووباری فورات. ئەمجار دەچینە لای ڕووباری فورات و لەسەر بەرزترین لووتکەی قەڵای "نەجم" دەوەستین و پێکەوە دەرگا مێژووییەکانی دەکەینەوە و دەیناسێنین.
بۆ نموونە گۆرانییە بەناو بانگەکەی (نازم غەزالی  1921_1963) “مەیحانە مەیحانە” لە کاتێکدا دەقی مەیحانە لەسەر زاری کچە عێڕاقییەک بۆ کەسە لە دەستچووەکەی گوتراوە.


قەڵای مێژوویی و کۆنی نەجم کە لە سەردەمی ڕۆمانیا دروست کراوە، دەکەوێتە سەر ڕووباری فورات لە ڕۆژهەڵاتی شاری "منبج". ئەم قەڵایە شاهیدی چەندین قۆناغی مێژوویی بووە و بە چەندین قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیوە. قەڵای نەجم ١١٥ کیلۆمەتر لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی "حەلەب"ەوە دوورە و ٣٧ کیلۆمەتر لە باشووری شاری "کۆبانی"یەوە دوورە. قەڵای نەجم دەکەوێتە سەر لووتکەی گردێکی بەرز کە زاڵە بەسەر هەر چوار دەوریدا.
کەواتە مەرج نییە بۆ ئەوەی شاعیر بیت و بناسرێی دەقی درێژ و کتێبی قەبەت هەبێت و پێشکەشی بکەی، ئەوەندەی گرینگە نووسەر ڕاستگۆ و پڕ هەست و سۆز بیت بۆ برینەکەی، خۆ هەنووکە لە ڕێگەی زیرەکی دەستکرد دەتوانرێت شاعیری گەورە و کتێبی قەبە بەرهەم بهێندرێت، بەڵام سوودی چییە گەر هەست و ڕاستگۆیی ڕاستەقینەی تێدا نەبیت؟


ئەوجا ئەوەی لێرە دەمەوێت باسی بکەم هەست و نەستی کچە کوردێکە بۆ برا شەهیدەکەی، ئەویش خانمی فۆتۆگرافەر ('''[[حۆری غەمیان]]''')ە ئەو لەدایکبووی  شاری سنەیە، بەڵام دوای ئەوەی لە هەشتاکان براکەی شەهید دەبێت ڕوودەکاتە هەندەران و ئیستا نیشتەجێی وڵاتی بەریتانیایە، لە شەستەکانی تەمەنی لەگەڵ یادەوەرییەکانی دەژیێت، چیڕۆکی خوێندنەوەی شیعرە بەرزەکەی حۆری لەو کاتە دەستی پێکرد


چونکە قەڵاکە دەکەوێتە سەر ڕووباری فورات، جووتیاریی سەر ئەم خاکە و دەوروبەری ئەم خاکە هەمووی پڕ خێر و بەرەکەتە. قەڵاکە چوارگۆشەیە، لەسەر کۆمەڵێک بەرد دروست کراوە کە ڕوویان لە کەنارەکانی فورات کردووە. ئەم قەڵایە درێژییەکەی ٩٥ مەتر و پانییەکەی ٦٠ مەترە؛ هەروەها ٥٠ مەتر لە سەرووی دەشت و ٦٨ مەتر لە سەرووی ڕووباری فوراتەوەیە. کۆی بەرزییەکەی ٣٧٧ مەتر دەبێت.


ئەم قەڵایە بە شێوەیەکی زۆر بەرز دروست کراوە، چونکە ئەو ناوچەیە شوێنێکی زۆر دەوڵەمەند و ستراتیژی بووە و هەمیشە هێرشی کراوەتە سەر. دیواری دەوری قەڵاکە وەک هەموو دیوارەکانی سەردەمی "سەلاحەدینی ئەیووبی" وایە، لە خشتی ڕەش دروست کراوە و خەندەقێک بە بەرد بە قووڵاییی ٧ مەتر و پانیی ٨ بۆ ٩ مەتر هەڵکەندراوە.








 
[[کچە فۆتۆگرافەری کورد (حۆری غەمیان) لە نێوان هەستی شۆڕشگێڕی و سۆزی هۆزان و وێنەگرتندا|درێژەی بابەت]]
 
 
 
 
 
[[ قەڵای نەجم|درێژەی بابەت]]

دوایین پێداچوونەوەی ‏١٠:٣٣، ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤

کچە فۆتۆگرافەری کورد (حۆری غەمیان) لە نێوان هەستی شۆڕشگێڕی و سۆزی هۆزان و وێنەگرتندا

نووسینی: پەری عومەر خەیلانی

093531.jpg

شیعرییەت لە دەقدا ئەو تەلیسمەیە هەموو هۆنەرێک لە نووسینی شیعر پێی ناگات، شیعریش گەر بریتی بێت بە تەنیا لە “ هەست و دەربڕین “ ئەوا کتێبخانەی کوردیی و هەموو جیهانیش پڕن لەم جۆرە، بەڵام ئەو دەقەی هەر بریتی نییە لەمانە و شتی دیکەی وەک: (زمان و سۆز و ڕاستگۆیی)یشی تێدایە باڵایە و کرۆکی بابەتەکە پێکدەهێنن و وا دەکەن دەق بگاتە شوێنی خۆی، ئەوجا لەپاڵیشدا (ئەندێشە و خەیاڵ) تەریبی سەرکەوتنی دەبن، ئەم جۆرە شیعرەش پێویستی بە وەرگرتنی کلێشە و ناو و ناوبانگ نییە بۆ ئەوەی بنووسرێ، بەڵکوو تەنیا ئەزموونی شعووریی واتە ئەوەی ڕوویداوە و کاریگەر بووە گرینگە، نابێت شاعیر لای وابێت دەبێت بۆ هەموو بابەتێک دەقێکی هەبێت دەنا شاعیر نییە، ئەم بیرکردنەوە شیعری کرچ و کاڵ بەرهەم دێنێت، دەبێت شاعیر خۆی بپارێزێت لە زۆری و بۆری.

زۆر جار دەبینین لەنێو ئەدەبیاتی جیهانی و ناوخۆییش شیعرێک پێش ناو و دیوانی شاعیر دەکەوێت، واتە هەمووی شاعیر بە شیعرێک دەناسرێت، یان جاری وایە کەسی هۆنەر هەر شاعیریش نەبووە بەڵکوو هۆکارێکی کاریگەر وایکردووە بینووسێت، دواجار وەک سەرچاوەی کانیێکی زوڵاڵ تەقێتەوەتەوە و تا هەتایە دەمێنێتەوە.

بۆ نموونە گۆرانییە بەناو بانگەکەی (نازم غەزالی 1921_1963) “مەیحانە مەیحانە” لە کاتێکدا دەقی مەیحانە لەسەر زاری کچە عێڕاقییەک بۆ کەسە لە دەستچووەکەی گوتراوە.

کەواتە مەرج نییە بۆ ئەوەی شاعیر بیت و بناسرێی دەقی درێژ و کتێبی قەبەت هەبێت و پێشکەشی بکەی، ئەوەندەی گرینگە نووسەر ڕاستگۆ و پڕ هەست و سۆز بیت بۆ برینەکەی، خۆ هەنووکە لە ڕێگەی زیرەکی دەستکرد دەتوانرێت شاعیری گەورە و کتێبی قەبە بەرهەم بهێندرێت، بەڵام سوودی چییە گەر هەست و ڕاستگۆیی ڕاستەقینەی تێدا نەبیت؟

ئەوجا ئەوەی لێرە دەمەوێت باسی بکەم هەست و نەستی کچە کوردێکە بۆ برا شەهیدەکەی، ئەویش خانمی فۆتۆگرافەر (حۆری غەمیان)ە ئەو لەدایکبووی شاری سنەیە، بەڵام دوای ئەوەی لە هەشتاکان براکەی شەهید دەبێت ڕوودەکاتە هەندەران و ئیستا نیشتەجێی وڵاتی بەریتانیایە، لە شەستەکانی تەمەنی لەگەڵ یادەوەرییەکانی دەژیێت، چیڕۆکی خوێندنەوەی شیعرە بەرزەکەی حۆری لەو کاتە دەستی پێکرد




درێژەی بابەت