جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکانی «دیالەکتیکی هیگڵ»

[[پەڕگە:دیالکتیکی هیگڵ.jpg|وێنۆک]]

کاتێك ئێمە لە باسێکی فەلەسەفی تێ دەگەین، کە تیاماناد هروژابێت، یان بە ئەزمون لە بەشێکیدا ژیا بێتین. پێ دەچێت زۆر لەو رستانەی لەم وتارەی کە دەی خوێنیتەوە، گوێت لێ بوو بێت لە دەمی مامە حەمەیەکی شارەزورەوە، بەڵام نەکراوە بە فەلسەفەیەک، بە ڕێنمایەک بۆ لێکدانەوە و ڕوونکردنەوەی پرۆسەی هەقیقەت و ژیان.  

کاتێک وانەیەکی  ڤیدیۆیم لەسەر سپینۆزا بەرهەم هێنا، کاتێکی زۆرم بۆ تەرخان کرد، لە بەر ئەوەی ناتوانین بۆ مۆنیمۆنتێکی وەک سپینۆزا هەروا بە ئاسانی دەست بکەین بەکار، ئەم لۆژیکەش بۆ هیگڵ ڕەوایە، کردنی وانەیەکی ڤیدیۆیی لە سەر فەیلەسوفێکی وەها مەزن، ڕیسکێکی گەورەیە، لەو روەوە کە کاتمان نیە باسی هەموو شتێکی ئەو بکەین، باسکردنی هەموو فەلسەفەی هیگڵ هێندەی ووتنی ؛ (هەموو) خۆی گرانە، لە بەر ئەوەی فەلسەفەی هیگڵ فەلەسەفیەکی گلۆبالە، بۆیە لە بری ئەوەی بە ڕێگای پێچاوپێچدا بتان بەم، باشتر وایە زمانێکی ئەبستراکت وەربگرین. هەلبژاردەیەکی مێتۆدۆلۆژیم کرد بەوەی ئەوەتان بۆ باس بکەم کە لە بیرۆکەی هیگڵدا وەهام باوەڕە کە کۆنسێپتی بنەڕەتیە، کۆنسێپتی بنەڕەتی بە رای من لە فەلەسەفەی هیگڵدا، کۆنسێپتی دیالەکتیکە، هەرکاتێک باسی دیالکتیکم کرد وەک کۆنسێپتێک، ئەوە یەکەم نزیکبونەوەمانە، لەوانەیە یەکەم هەڵەشم بێت، گرنگ نیە چونکە لای هیگڵ هەڵە بەشدارە لە مەعریفەدا.

لەبەر ئەوەی کۆنسێپت بیرۆکەیەکی گشتیە، وەک ئەبستراکسیۆن، بۆ نمونە ؛ کۆنسێپتی ئازادی، کۆنسێپتی بەختەوەری، کۆنسێپتی ماف، لە کاتێکدا دیالەکتیک وەڵامی بیرۆکەیەک ناداتەوە، زیاتر مۆدێلێکی بەڕێبردنە، پرۆسەیەکی دینامیکە، ئەمەش لەوانەیە بە سەرسوڕمێنەر بێتە بەرچاومان چونکە باسی هەڵس و کەوتی هەقیقەت دەکەین، وەک ئەوەی  هەقیقەت خاوەنی نێت و مەبەستی بێت، خاوەنی شەخسیەت بێت، ئایا هیگڵ هەقیقەت دەکات بە کەسایەتییەک ؟ نەخێڕ، بەڵام لە هەقیقەتا پرەنسیپێک دەستنیشان دەکات، پرەنسیپێک کە پرەنسیپێکی ڕاسیۆنێلە، کە دیالەکتیک بنیاتنەری خستنەکارە لە ژیانی ماتریالدا. ئەگەڕ بێینەوە سەر هەموو ئەمانە، بەڵام لە پێشا کەوانەیەک دەکەینەوە بۆ باسکردنێکی خێرای دیالەکتیک لە یۆنانی ئەنتیکدا.