کاراپێت خاچۆ

ئامادەکردنی: مانو بەرزنجی

کاراپێت خاچۆ (بە ئەرمەنی: Карапет Хачо)، گۆرانیبێژی کورد بە ڕەچەڵەک ئەرمەنی، خەڵکی گوندی کۆلهۆزا لە یەریڤان بووە و لە ساڵی2005 لە تەمەنی103 ساڵیدا کۆچی دوایی کردووە. خاچۆ لە ماوەی کۆتا 90 ساڵی ژیانیدا گۆرانی بە زمانی کوردی ئاواز و گۆرانی وتووە. خاچۆ کە ماوەی 15 ساڵ لە سوپای فەرەنسا خزمەتی کردووە، بۆ ماوەی 55 ساڵ لە ڕادیۆی یەریڤان کاری کردووە. خاچۆ کە بە درێژایی ژیانی ڕووبەڕووی چەندین هەڕەشە بووەوە، .

کاراپێت خاچۆ باوکی 5 منداڵ بوو و خاوەنی15 نەوە بوو.

ناوی ڕاستەقینەی کاراپێت خاچاتوریانە ، یەکێک لە ناوە هەرە بەرچاوەکانی نەریتی دەنگبێژی کوردی، بەپێی هەندێک سەرچاوە، کاراپێت خاچۆ لە ساڵی 1900لەدایکبووە، بەپێی هەندێکی تر - لە ساڵی 1903 یان 1908. یەکێک بووە لە 4 منداڵی خێزانێکی ئەرمەنی لە گوندی بیلەیدەر (بیناتلی) سەر بە ناحیەی بەشیری باتمان.

لە کاتی لەدایکبوونیدا ئەم گوندە بەشێک بووە لە ئامەد، بەڵام دواتر لکێنراوە بە باتمانەوە.

شاردنەوەی نەتەوە و پێویستی

کاراپێت خاچۆ لە ساڵی 1915دا لە کاتی جینۆسایدی ئەرمەنەکاندا دایک و باوکی لەدەستدا، لەگەڵ براکانی ئەبراهام و مەنوشاک و خەزال بەهۆی یەکێک لە سەربازەکانەوە ڕزگاریان بوو.

خاچۆ و سێ براکەی لە هەوڵی مانەوە لە گوندە کوردنشینەکانی دەشتی خەرزان ناچار بوون ئەو ڕاستییە بشارنەوە کە ئەرمەن بوون. زانینی زمانی کوردی یارمەتیدەرێکی گەورە بۆ ئەوان دەرچوو.

سەرگەرمیەکانی خاچۆ وەک دەنگبێژ لە سەردەمی منداڵیدا دەستی پێکرد. لە تەمەنی 11-12ساڵیدا دەستی بە کاری شوانی کرد لەو گوندەی کە خوشکەکەی هاوسەرگیری لێکردبوو.

لێرەدا سترانگەکەی تەرخان کرد بۆ مردنی فەرمانڕەوای بەناوبانگی خێڵەکە فیلیتە کوتۆ و لەگەڵ خوشکەکەیدا بوونە پارێزەری کوڕەکەی.

ساڵانێک لە قامیشلۆ

دوای ڕاپەڕینی شێخ سەعید لە ساڵی 1929 چووەتە قامیشلۆ لە سوریا. لەو کاتەدا سوریا لە دەستی فەرەنسادا بوو. بۆ ماوەی 15 ساڵ وەک بەکرێگیراو لە سوپای دەرەوەی فەرەنسادا کاری کردووە. لە کاتی خزمەتە سەربازییەکەیدا، لە ساڵی 1936 لەگەڵ ئیڤا، کچێکی بنەماڵەی عەزیزیانی ئەرمەنی، هاوسەرگیری کردووە.4 کچ و کوڕێکیان هەبوو.

لە کۆتایی جەنگی جیهانی دووەمدا ئەرمەنستانی سۆڤیەت داوای لە هەموو ئەرمەنییەکانی جیهان کرد بێنە وڵاتەکەیان و لە ساڵی 1946دا خاچۆ ڕووی لە شاری یەریڤانی ئەرمینیا کرد کە بە درێژایی تەمەنی ویستبووی لەوێ بڕوات.

ساڵانێک کارکردن لە ڕادیۆی یەریڤان

لە ساڵی 1950 پەیوەندی بە تیمی کوردی ڕادیۆی یەریڤانەوە کردووە. ئەو ساڵانەی لە ئەرمینیا بەسەریان برد، ساڵانی ڕادیۆی بەناوبانگی یەریڤان بوو.

خاچۆ کە تا ساڵانی2000 لە ڕادیۆی یەریڤان کاری کردووە، بووە یەکێک لە وەرگێڕە هەرە بەرچاوەکانی مۆسیقاو دەنگبێژی. لە سایەی ئەم ڕادیۆیە دەنگ و گۆرانێکانی خاچۆ گەیشتە هەموو گۆشەکانی جیهان کە کورد تێیدا دەژی.

کاراپێت خاچۆ بە درێژایی تەمەنی هیچ کاتێک مۆسیقای خۆی بە زمانێکی تر جگە لە زمانی کوردی پێشکەش نەکردووە، تەنانەت بە زمانی ئەرمەنیش نەبووە. خاچۆ وتی کە بۆ پارە گۆرانی ناڵیت. لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی 2002دا بەم شێوەیە باسی بارودۆخەکەی کردووە؛

کاتێک منداڵ بووم زۆر حەزم لە مۆسیقاژەنێکی نابینا بوو بە ناوی شاکۆ. گوێم لە گۆرانی کلام بوو، بەڵام بەو پێیەی ئەو کاتە کاسێت و تۆمارکردن نەبوو، نەماندەتوانی بە ڕادەی پێویست گوێ لە کلام بگرین. خۆم فێری گۆرانی وتن کرد.

لەو کاتەدا کێڵگەم بۆ کورد دەچاند و گەنمم دەدروێند و چەقۆم دروست دەکرد و مەڕەکانیانم دەڵەوەڕاند. ئەرمەنییەکان ڕۆژانی یەکشەممە دەوامیان نەدەکرد. بەڵام تەنانەت لەم ڕۆژانەشدا ئاغاکەم منی نارد بۆ ئەوەی مەڕەکان بپارێزم. بەڵام تەنانەت کاتێک دەچوومە کڵێساش گۆرانیم دەگوت.

هەموو گۆرانێکانم بە کوردی دەگووت. من هەرگیز بە هیچ زمانێکی تر جگە لە زمانی کوردی گۆرانیم نەگووتووە.

من هەرگیز بە زمانی ئەرمەنی گۆرانیم نەگوتووە. من هەرگیز کلامم نەگوتووە بۆ پارە. گۆرانی و بەند بۆ پارە زۆر شەرمەزارییە؛ دەنگبێژی ڕەسەن ناتوانیت گۆرانی بۆ پارە بڵێیت.

من دەتوانم شەو و ڕۆژ گۆرانی بڵێم بۆ ماوەی مانگێک بەبێ وەستان”.

مردن و میراتی ڕۆشنبیری گەورە

کاراپێت خاچۆ کە لە گوندی سۆڵخۆز چاران (سۆلخۆزی چوارەم) لە شاری یەریڤان (ئەرمەنستان) دەژیا، لە 15ی ژانویەی 2005 کۆچی دوایی کرد و میراتێکی گەورەی کولتووری لە دوای خۆی بەجێهێشت. هەروەها خاچۆ ڕۆڵێکی گەورەی هەبوو لە گواستنەوەی نەریتی دەنگبێژی بۆ نەوەکانی داهاتوو.

شوێنی ناشتنی کاراپێت خاچۆ - مۆسیقاژەن، نمایشکاری گۆرانیو نەریتی کوردی و ئەرمەنییەکان و هاوسەرەکەی.

لە 15-01-2005 لە تەمەنی103 ساڵیدا، گۆرانیبێژی بەناوبانگی کورد، بە ڕەچەڵەک ئەرمەنی، کۆچی دوایی کرد.

نزیکەی 90 ساڵ گۆرانی فۆلکلۆری کوردی وتەوە.