32 ساڵ بەسەر یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تێپەڕدەبێت - 19-5-1992

ئەمڕۆ یادی تێپەڕبوونی 32 ساڵەی ئەنجامدانی یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە كە لە رۆژێكی وەك ئەمڕۆدا و لە ساڵی 1992 دوای ئازادكردنی هەرێمی كوردستان لەدەست هێزەكانی رژێمی بەعس بەڕێوەچوو.

دوای ئازادكردنی هەرێمی كوردستان، سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی ئەوكاتە بڕیاریدا لە (19-5-1992)دا یەكەم هەڵبژاردنی بەڕێوەبچێت، ئەویش لەئەنجامی ئەو هەلومەرجە سیاسییە نوێیەی كە بەهۆی داگیركردنی دەوڵەتی كوەیت هاتەئارا، بۆ یەكەمجار لەمێژووی خەباتی گەلی كوردستان لە عێراقدا، بەرەی كوردستانی بەپشتیوانی و بەشداری جەماوەری كوردستان توانیان بەشێكی زۆری خاكی كوردستانی عێراق بەشاری كەركوكیشەوە رزگار بكەن.

ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری 688-ی دەركرد

پاش ئەوەی لە هێرشێكی رژێمی بەعسدا گەورەكانی کەرکووک ، سلێمانی، هەولێر و دهۆكی داگیركردەوە، بۆ دەربازبوون لەشاڵاوی كوشتنی دڕندانەی رژێمی سەدام گەلی كوردستان بەكوردو توركمان و مەسیحییەوە لەكۆڕەوێكی ملیۆنیدا بەرەو ناوچە سنورییەكانی ئێران و توركیا كۆچیان كرد، هاوكاتیش هێزی پێشمەرگە لەناوچە شاخاوییەكان لەهەردوو ناوچەی كۆڕێ لە هەولێرو چیای ئەزمڕ لەسلێمانی سەنگەری بەرگریان قایمكرد و ئازایانە هێزی پەلاماردەری سوپای عێراقیان تێكشكاند، دواتریش لەسەر پێشنیازی فەرەنسا و بەپشتیوانی ئەمریكا و بەریتانیا ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری 688-ی دەركرد كە بەهۆیەوە ناوچەی (پەناگەی ئارام) بۆ خەڵكە ئاوارەبووەكەی ناوچە سنورییەكان لەدژی فڕینی فڕۆكەكانی سوپای عێراقی لە سەرووی هێلی پانی 36 پلە بۆ پاراستنی گەلی كوردستان دیاریكرا.

سەركردایەتی بەرەی كوردستانی لیژنەیەكی تایبەتی لە ‌15 كەس لە حاكم، پارێزەر، مافپەروەران و نوێنەرانی لایەنە سیاسییەكانی پێكهێنا دوای شكستهێنانی گفتوگۆكانی نێوان بەرەی كوردستانی و رژێمی سەدام، حكومەتی عێراق دەستیكرد بەكێشانەوەی دامودەزگا ئیدارییەكان لەناوچەكانی كوردستان، ئەمەش بۆشاییەكی یاسایی و ئیداریی دروستكرد، بۆ ئەو مەبەستەش كە بۆشاییە سیاسیی و ئیدارییەكان پڕبكرێنەوە سەركردایەتی بەرەی كوردستانی لیژنەیەكی تایبەتی لە ‌15 كەس لە حاكم، پارێزەر، مافپەروەران و نوێنەرانی لایەنە سیاسییەكانی ناو بەرەی كوردستانی پێكهێنا بەم شێوەی خوارەوە:

• - رەشید عەبدولقادر، سەرۆكی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان.
• - مەعروف رەئوف، یەكەم وەزیری داد لە وەزارەتی هەرێم.
• - نازم حەوێزی، سەرۆكی دادگای تێهەڵچونەوەی هەولێر.
• - حاكم ئەمیر، حەوێزی ئەندامی دادگای تێهەڵچوونەوەی هەولێرو دواتر بووە سەرۆكی لیژنەی باڵای سەرپەرشتی هەلبژاردنەكانی كوردستان.
• - شەمسەدین موفتی.
• - مەحمود بابان.
• - د. سەعدی بەرزنجی، راگری كۆلیژی یاساو سیاسەتی زانكۆی سەلاحەدین.
• - د. خورشید شەوكەت رواندزی، مامۆستای كۆلیژی یاساو سیاسەتی زانكۆی سەلاحەدین.
• - پارێزەر مستەفا عەسكەری.
• - فەرسەت ئەحمەد لە ساڵی 1992ەوە تا ئەمڕۆ سكرتێری پەرلەمانی كوردستانە.
• - د. قەیس دیوالی دواتر بوە ئەندامی خولی یەكەمی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان.
• - حەسەن عەبدولكەریم بەرزنجی دواتر بوە ئەندامی پەرلەمانی كوردستان.
• - بەختیار حەیدەری، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان.
• - قادر جەباری دواتر بووە وەزیری داد لە كابینەی دوەمی حكومەتی هەرێم.
• - فەرەنسۆ هەریری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمان، ساڵی 2000 تیرۆركرا .

لە 19-5-1992 بە بەشداری نزیكەی یەك ملیۆن دەنگدەر كە نوێنەرایەتی زیاتر لە سێ ملیۆن و 500 هەزار هاوڵاتیان دەكرد ئەنجامدرا

هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و رابەری گشتی بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان لەرێگای دەنگدانی گشتی و نهێنی و راستەوخۆ لە 19-5-1992 بە بەشداری نزیكەی یەك ملیۆن دەنگدەر كە نوێنەرایەتی زیاتر لە سێ ملیۆن و 500 هەزار هاوڵاتیان دەكرد ئەنجامدرا و بەهاوكاری و پشتیوانی چاودێرانی بیانی و دۆستانی گەلی كورد بەڕێوەچوو.

یەكەمین ئەزمونی هەڵبژاردنەكان بەشێوەیەكی دیموكراسی لەكوردستانی عێراق بەپێی یاسای ژمارە (1)ی بەرەی كوردستانی لە 19\5\1992 بەسەرپەرشتی و چاودێری نوێنەرانی چەندین رێكخراوی بیانی لە بواری مافی مرۆڤ و دیموكراسی و ئەندامانی پەرلەمانی وڵاتانی ئەوروپاو رۆژنامەنووسانی بیانی ئەنجامدرا، كە 967 هەزار و 229 دەنگدەر بەشداریان تێدا كرد.

دوای هەڵبژاردنەكەش ژمارەی دەنگەكان جیاكرایەوەو كە ئەنجامەكان بەمشێوەیە بوون:

یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان:

423 هەزار و 833 دەنگی بەدەستهێانبوو كە رێژەكەی دەیكردە، 43.61%.

پارتی دیموكراتی كوردستان:

439 هەزار و 889 دەنگی بەدەستهێنابوو كە رێژەكەی كردبویە، 45.5%.

یەكگرتن: (پارتی سۆسیالیست و پارتی سەربەخۆیی كوردستان): 24 هەزار و 882 دەنگیان بەدەستهێنابوو كە رێژەكەی دەیكردە، 2.56%.

یەكێتی دیموكراتی كوردستان و حزبی شیوعی و بێ لایەنەكان: 21 هەزار و 123 دەنگیان بەدەستهێنابوو رێژەكەی كردبویە، 2.17%.

لیستی ئیسلامییەكان:

49 هەزار و 108 دەنگیان بەدەستهێنابوو رێژەكەشی كردبویە، 5.5%ی دەنگەكان.

لیستی پارتی گەلی دیموكراتی كوردستان:

نۆ هەزار و 903 دەنگی بەدەستهێنابوو كە رچژەكەی كردبوویە، 1.02%ی دەنگەكان.

لیستی سەربەخۆی دیموكراتەكان:

501 دەنگی بەدەستهێناو رێژەكەشی كردبویە 0.05%ی دەنگەكان.

بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكەش كە لەلایەن دەستەی باڵای سەرپەرشتیاری هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانەوە راگەیەنرا، كە بەسیستمی نوێنەرایەتی رێژەیی بەڕێوەچوو، تەنیا لیستی یەكێتیی نیشمانیی كوردستان و حزبی زەحمەتكێشان و لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان چونە نێو پەرلەمان و لەكۆی 105 كورسی پەرلەمان هەریەك لەیەكێتی و پارتی 50%ی كورسییەكانیان بەركەوت.

بۆ هەڵبژاردنی رابەری گشتی بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان چوار كەس بەشداریان كرد، كە پێكهاتبوون لە:

- مام جەلال تاڵەبانی - سكرتێری گشتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوو.

- مەحمود عەلی عوسمان

- مەسعود بارزانی - سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان.

- عوسمان عەبدولعەزیز محەمەد - رابەری پێشوی بزو‌تنەوەی ئیسلامی كوردستان، كە كۆچی دوایی كردوە .

هاوكات دوای هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەوكاتەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێم راگەیەنراو تیایدا د. فوئاد مەعسوم ، بەسەرۆكی حكومەتی هەرێم دەستیشانكراو دواتر وەزیرەكانی حكومەتی دیاریكران.